Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
| бір
кетпейді (С. Мұратбеков). Өшетіл қырағы жігіт екен, Қартқожаны бір көргеннен - ақ ішін - дегісін біле қойғандай болды (Ж. Аймауытов). Сын есіммен тіркескен кезде сындық мағынаны одан әрі күшейту қызметін атқарып, аталған жайтқа немесе адам, я құбылысқа деген айтушының жағымды/жағымсыз эмоциясын білдіреді. Мысалы, Осы елдің бір сыйлы адамы. Әділетшіл деп өзін үлкен де, кіші де мақтайды (С. Елубаев). Эмосемалы сөздермен, эмоция атауларымен тіркескен кезде эмоцияны, адамның ішкі сезімін одан әрі күшейте білдіру қызметін атқарады. Мысалы, Бір қуанышы – осы Қаракері. Ауыздығын сүзіп, далиған көкжиек - тің апшысын қуыруға бар, тізгінін босатсаң (С. Елубаев). Бір тойым болары анық(М.Мақатаев). Бір сан есімі қолданыс ыңғайына қарай басқа да лексикалық мағыналарды білдіре алады, ол сан есімге қосымшалар қосылуы арқылы, сондай - ақ, қосарлану басқа сөздермен бірігіп қолданылу арқылы жаңа сөздер жасай алады. Н. Оралбаева «Қазіргі қазақ тілін - дегі сан есімнің сөзжасам жүйесі» атты еңбегінде: «Сан атаулары – өте көне заманнан келе жатқан сөздер, оларды барлық көне жазба ескерткіштерден кездестіруге болады. Сан есімдердің көнелілігіне байланысты тілдегі барлық сан атауларының қалай жасалғаны анық көріне бермейді. Сан есімдер де өзіндік сөзжасам жүйесі бар сөз табы және сан есімнің сөзжасамдық жүйесі өте ертеде қалыптасқан. Сан 131 есімнің сөзжасам жүйесінің өзіндік сөзжасам элементтері, модельдері, типтері бар», – деп жазады [73, 20]. Эмоцияны бейнелейтін, білдіретін фразеологизмдерде бір саны жиі қолданылады. Бір тәуір жері (бір тәуірі) фразеолгизмі жақсы жері, жақсысы деген мағынада адамның көңіліне ұнаған жайды, жағымды реңкпен айту мақсатында қолданылады. Мысалы, Бір тәуірі Бапай да, оның кемпірі де біздің сөзімізге құлақ салмайтын (С. Мұртабеков). Бір жасау (жасап қалу) фразеологизмі рақаттанып қалу, құмардан шығу, мерейі өсу мағыналарында қолданылады. Бір көзінен қан, бір көзінен жас ағу фразеологизмі қатты қайғырып жылау, зарлау эмоцияларын бейнелейді. Сондай - ақ, бір саны төмендегі фразеоло - гизмдерде де адам эмоциясының түрлі реңкін бейнелі түрде жеткізу үшін қолданылады: Бір көруге зар болу – ынтығу, сағыну, аңсау; Бір тарының қауызына сыйғызу – қатты қинау, қысу; Бір қызарып, бір бозару – қатты қысылу, қатты ұялу, қатты ызалану; Бір ернімен жер, бір ернімен көк тіреу – менменсу, менсінбеу, дандайсу. Адамның көңіл күйіне ерекше әсер ету үшін қолданылатын гипербола, литота тәсілдері сан есіммен байланысты қолданылғанда тыңдаушыға күшті әсер етумен бірге, адамның ішкі жай - күйінен, жағымды я болмаса жағымсыз эмоциясынан да хабар беріп отырады. Мысалы, Осы қуанышқа Шегенің арқасында жетіп отырғанын жүктеу/скачать 57,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|