Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
| топ, ыр
т.б.); 2) бейне бейнелеуіш ( жыбыр, жалт т.б.); 3) иіс бейнелеуіш ( мүңк, аңқ т.б.); 4) дене бейнелеуіш ( дір, шым т.б.) деп төрт топқа бөлуге болады» [22, 53]. Автор тұжырымының ғылыми айналымға ену - енбеуі, теориялық тұрғыдан дұрыс нәтиже ретінде қабылдану - қабылданбауы уақыттың еншісінде. Еңбекте қосымша негізді эмоционалды сөздер ретінде сөзту - дырушы, сөзтүрлендіруші жұрнақтар мен кейбір жалғаулар арқылы эмоционалды мәнге ие болатын сөздер қарастырылады. Қазақ тіл білімінде еркелету, кішірейту, сыйлау, менсінбеу т.б. мән беретін жұрнақтар адамдардың күнделікті өмірдегі түрлі қарым - қатынасы кезінде бір - біріне деген алуан түрлі көңіл - күйін, сезімін білдіру үшін қолданылады. Олар жаңа сөз жасамағанымен сөздің лексикалық мағынасын әр түрлі реңкке құбылтады. Бұл жұрнақтар орта мектеп пен жоғары оқу орындары оқулықтары мен оқу құралдарында жалпы мәлімет беру үшін қолданылады, сондай - ақ, лексикология, стилистика, тіл мәдениеті салаларындағы ғылыми - зерттеу жұмыстарында зерттеу нысанына қатысты сөз болып жүр. Зерттеу жұмысында - еке, - қа,/ке, - й; - тай, - жан; - қан; - ақан; - қай т.б. да жұрнақтар өздері жалғанған сөзге сыйлау, құрметтеу, жақсы көру, еркелету, еркелеу, менсінбеу, қомсыну т.б. да эмоционалды мән үстейтін қосымшалар ретінде талданады. Сөзтудырушы жұрнақтар мәселесіне қатысты негізгі ой эмоция арқылы шыққан сөздерге жалғанып етістік тудыратын жұрнақтарға қатысты өрбиді. Автор еңбегінде еліктеуіш сөздерден жасалған эмо - ционалды етістіктер жасалу жолына қарай екі топқа бөлініп беріледі. Бірінші топтағы етістіктер еліктеуіштен етістіктің жасалуында форманттарды қажет етеді. Мысалы, сипаңда, қайқаңда, делбеңде, салпақта, сүмеңде т.б. Екінші топтағы етістіктер форманттарды қажет етпей түбірге тікелей жалғану арқылы жасалады. Мысалы, қайқай, сөлпи, шұнти, мөли т.б. Зерттеуші өз еңбегінде эмоционалды бірліктердің фоносеманти - калық сипатына басты назар аударады, дыбыс символизмінің теория - лық қағидаларын басшылыққа ала отырып төмендегідей қорытындыға келеді: « - эмоционалдық сөздер дыбыстық деңгейде дыбыс символи - 26 калық жүйеде көрініс беретіні анықталды. Десек те, олардың ішінде негізінен мимеоинтракинесемизмдер мен экстракинесемизмдер арқылы ғана көрініс табады; - сондай - ақ, бұл құбылыстың қалған қалдықтарын семантикалық жолмен жасалған толық мағыналы эмоционалды сөздердің бойынан да байқауға болады. Біз қазіргі тілде дыбыс пен форманың (мағынаның) байланысы толықтай сақталған деуден аулақпыз. Бұл құбылыс арқылы тілдің пайда болуында дыбыс пен формаға байланысты, уәждік сипатқа ие болған деп шамалаймыз. Бірақ қазіргі тілде олар еліктеуіш сөздерде 60 - 70 пайызға дейін сақталса, толық мағыналы сөздерде 50 пайызға да жетпейді. Кейбір сөздерде тек шарттылыққа құрылған, уәжсіз сипатқа ие» [22, 111]. Адам эмоциясының тілдегі көрінісін беретін құралдардың ішінде фразеологизмдердің алатын орны ерекше. К.С. Сарышованың зерттеу жұмысында жеке тұрып адамның эмоциясын сипаттайтын, эмоцияны бейнелейтін фразеологизмдер зерттеу нысаны ретінде алынып, өз алдына жеке семантикалық топ ретінде қарастырылады. Эмоционал - дылық мәселесі фразеологизмдерге қатысты бұған дейінгі жазылған зерттеу жұмыстарында әр түрлі деңгейде айтылып жүргенімен бөлек топтастырылып, жеке зерттелмеген болатын. Бұл зерттеу жұмысында эмоцияны бейнелейтін фразеологизмдер қазақ тіл білімінде алғаш рет кандидаттық диссертация деңгейінде, соңғы жылдары қалыптасқан лингвистика ғылымындағы жаңа қолданыстар негізінде ғылыми тұрғыда талданады. Автор зерттеу жұмысында өзіне дейінгі жазылған еңбектердегі ғалымдардың пікірлері мен тілдік фактілерге ден қоя отырып, фразео - логизмдердегі эмоциялық мағына үш түрлі негізге сүйенеді деп түйіндейді. Бұлардың біріншісі жөнінде зерттеуші қазақ тілі фразео - логизмдерінің құрамындағы жүктеу/скачать 57,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|