3.11 Одағайлардың эмоционалды
қызметі
Эмоцияның туу себебінің өзі сыртқы дүниенің субъектіге тигізетін
әсері болып табылады. Сол әсердің нәтижесінде субъект күледі, ашу
-
ланады, ызаланады, ләззат алады немесе тамсанады. Осы әсерлердің
негізінде адамдардың түрлі дыбыстар шығаруынан пайда болған
сөздер тобына қазіргі қазақ тілінде одағайлар деп танылып жүрген
сөздердің негізгі бөлігі жатады.
А. Байтұрсынұлы одағайлар жөнінде: «Кей сөздер басқа сөздерден
оңаша, одағай айтылады. Мәселен, апырым
-
ай, шошып кеттім ғой. Ай
-
қай
-
қай! Жаным жаңа райыс тапты ғой. Ай
-
қай! Менің өз үйім, кең
сарайым боз үйім. Әлди
-
әлди! Ақ бөпем. Пай
-
пай! Қалай аяңдайды? ...
Осылай айтылатын сөздерді одағай сөздер дейміз. Одағай сөздер қазақ
тілінде көп. Қуаныш, реніш, күйініш, уайым, қайғы жан күйзелгенде,
тән күйзелгенде, жан рахат тапқанда шығатын дыбыстар, дауыстар,
айтылатын сөздер»,
–
деп жазады [77, 168].
Одағайлар негізінен түрленбейтін сөз табы. Олардың өздеріне ғана
тән жұрнақтары жоқ. Олар субстантивтенген кезде болмаса, жалғауды
да көп қабылдамайды. Одағайлардың лексикалық мағынасы субстан
-
тивтенген кезде айқындалады. Мысалы,
Әне
Бәзікен тағы да өзінің белгілі
көйгөйіне басты
(С.
Мұратбеков).
Кейбір одағайларларға
-
ла/
-
ле;
-
шыл/
-
шіл
жұрнақтары жалғанады.
Мысалы,
Сатан ауылда біраз жатты. Жатқан құрлы жаны шықты.
Ауылдың
«аһлауы», «уһлеуі»,
өсегі, «келіп қалыптысы» көңілін
көтертпек түгілі ауруға айналдырды
(І. Жансүгіров).
Ай жарық. Таң ұзақ. Келіншекте ұйқы жоқ.
Достарыңызбен бөлісу: |
