Қазақ тіліндегі эмоционалды

84 
2 
 
 
ЛЕКСИКАЛЫҚ 
 
ЖӘНЕ
 
 
ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ
 
 
БІРЛІКТЕРДІҢ
 
ЭМОЦИОНАЛДЫ
ҚЫЗМЕТІ
 
Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние зат
-
тары мен құбылыстарының мидағы әр түрлі бейнелері болып табы
-
лады. Олар 
түйсік, елес, ой, сезім, тілек қабілет, қызығу, мінез, әдет
сияқты тілімізде жиі кездесетін ұғымдар. Ұғым –
логикалық категория, 
ойлау процесінің нәтижесі, ал сөз –
тілдік категория. Бұл екеуінің ара
-
сында тығыз байланыс бар. логикалық ұғымның тіл жүйесіне қатысы 
сөз арқылы іске асады. Ұғым дегеніміз –
шындық өмірдегі зат, құбы
-
лыс, іс
-
әрекетке тән басты белгілердің адам санасында жинақталып, 
қорытылып берілген бейнесі. Адам санасында ең алдымен есту, көру, 
дәм, иіс, сезу арқылы қабылдауға болатын заттар мен құбылыстардың 
бейнесі қалыптасқан.
Адам ойлау қабілетінің дамуына байланысты 
кейіннен басқа заттар мен
құбылыстар жайындағы түсініктерді қабыл
-
дауға жеткен. Адамның сезімі арқылы ғана қабылданатын қуаныш, 
қайғы, реніш, сағыныш сияқты нақты заттық дерегі жоқ құбылыстар 
бейнеленіп берілетін болған.
Заттар мен құбылыстар жайындағы біздің санамыздағы осы күнгі
ұғымдар адамның сезім мүшелері мен түйсігі арқылы ұзақ уақыт бойы 
сыртқы дүниемен араласуының, оны танып
-
білуінің нәтижесінде 
туған. Бұл бөлімде аталған лексикалық және фразеологиялық бірліктер 
адам эмоциясына қатысты
семантикалық тұрғыда қарастырылады. 
Лексикалық жүйенің даралық қасиетке ие негізгі бірлігі сөз болып 
табылады. Көптеген ғалымдар сөздің эмоционалды, экспрессивті 
қасиетін сөз мағынасының бір бөлшегі ретінде қарастырады. Мәселен, 
сөз мағынасын зерттеуші ғалым В.А. Звегинцев: «Сөз тек логика
-
предметтік мазмұнға ие емес, ол ойды жарыққа шығарып қана қоймай
-
ды, сонымен қатар оның эмоционалды және экспрессивті қасиеттері де 

85 
бар, осылардың көмегімен адам өз эмоциясын (сезім
-
күйін) білдіреді», 
–
деп жазады [5
2
, 462]. Тарауда сөздің эмоционалды реңкке
ие 
болуындағы сөз мағынасының қызметі, қазақ тілінде эмоционалды 
лексика қатарында қарастырылып жүрген бірліктердің денотаттық 
және конотаттық деңгейлердегі мағынасы, эмоцияның және эмоция
-
лық құбылыстың атауыштық мәні, бір эмоцияның түріне байланысты 
әр түрлі реңкте қолданылатын синоним сөздердегі мағынаның доми
-
нанттығы т.б. мәселелер сөз болады.
Сөздің мағынасы оның қолданысы кезінде барынша анық көріне
-
тіндіктен, түрлі реңкке жұмсалым үстінде ие болатындықтан және әр 
тілдегі сөздердің лексикалық, фразеологиялық бірлік болу сипаты сол 
тілдің фонетикалық, семантикалық, грамматикалық белгілеріне байла
-
нысты анықталатындықтан тараудағы лексикалық және фразеология
-
лық бірліктерге қатысты семантикалық талдаулардың көпшілігі сөздің 
сөйлем, микромәтін ішіндегі
қолданысы тұрғысынан талданады. Тіл 
элементтері бір
-
бірімен парадигматикалық
-
синтагматикалық қатынас
-
тар арқылы байланысады. Осы қатынастар арқылы тілдің жүйелілігі 
және ішкі деңгейлерінің жүйелік байланысы айқындалады. Қазіргі тіл 
білімінің алдында тұрған міндеттердің негізгі бағыттары –
тілдің 
коммуникативтік, когнитивтік, прагматикалық қызметтерін ашу. 

жүктеу/скачать 57,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: