Қазақ тілінің қысқаша этимологиясы
жүктеу/скачать 30,74 Kb.
|
Муминова Жәмила СӨЖ 1 этимология
- Бұл бет үшін навигация:
- Ағыл - тегіл.
|
С.Ысқақов, Р.Сыздықов, Ш.Сарыбаев “Қазақ тілінің қысқаша этимологиясы” Бес категория бойынша сөздерді қарастыратын боламын. Қос сөз құрамында ғана кездесетін бірақ жеке дара қолданылмайтын бұл күнде иағынасы түсініксіз компоненттер. Мысалы: шашын (жауын – шашын), ұшан (ұшан - теңіз), қырқын (қыз - қырқын), жасқау ( жамап - жасқау ) , анда (құда - анда) , тұрық (арық тұрық), тым (тым - тырыс), анжы (арайын - анжы және айып - анжы) Ағыл - тегіл. Қайта - қайта басын Жылбектің көгірегіне басып, буындары босап, жас балаша болды ағыл-тегіл (Ә. Шәріпов). Мұндағы ағыл да, тегіл де ақ (ағу), төк (төгу) етістік түбірлеріне сабақты етістіктен салт етістік тудыратын -ыл//- іл жұрнағы жалғануы арқылы жасалған. Былайша айтқанда, бұл қос сөз о баста Ағыл жыр , тегіл өлең көмекейден (Жамбыл) дегендегі жеке дара сөздерінен төгіл айтыла беретін ағыл және жасалған . Бірақ бертін келе бірінші компонент тің ( ағыл ) ауанымен екінші компонент ( төгіл ) айтылмайтын тегіл формасына өзгеріп , жеке ауысқан . Сонда төгіл > тегіл болып , яғни төгіл сөзінің түбіріндегі ө дыбысының е - ге ауысуында заңдылық байқалады : мынадай фонетикалық 1 ) алдыңғы компоненттің ( ағыл ) екінші буынын қысаң езулік ы дыбысы ілгерінді ықпал заңы бойынша өзімен іргелес төгіл сөзінің бірін ші буынындағы ашық дауысты еріндік ө дыбы сын е езулік дыбысына өзгерткен ; 2 ) ө - нің е - ге айналуына байланысты төгіл ( айтылу төгүл ) сөзі нің екінші буынындағы дыбыс та қысаң езулік і болып естіледі. Сөйтіп, екі қысаң езулік дыбыстың ортасында келген е дыбысының е дыбысына өтуі қазақ тілі үшін заңды нәрсе. (Ә. Қайд) жүктеу/скачать 30,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|