Бірінші дүниежүзілік соғыс және жалпыұлттық дағдарыстың пісіп-жетілуі

Қазақтар шөл дала мен тауларға тықсырылды. 1917 жылға қарай

Қазақстанда қоныстану учаскелеріне, ормандағы, саяжайларға,

әскерлеріне, помещиктік имениелерге, монастырьлық учаскелерге, қалалар

мен темір жолдар үшін бөлінген өңірлерге ең жақсы егістік жерлер мен

жайылымдардың 45147765 десятинасы тартып алынды. XIX ғ. аяғы мен XX ғ.

бас., Хиуа мен Бұхарды қоспағанда, бұрынғы Түркістан шегінде 1941

қоныстанушы қоныс пайда болды. Түркістанда әрбір келімсекке орыс

қоныстарында, 317 десятина, ал байырғы халықтың әрбір жанына 0,21

десяпина Өңделетін жер тиді.Өлкені талап-тонау бірінші дүниежүзілік соғыс (1914-1918 жж. дүние

жүзін қайта бөліске салу жолында «Үштік Одақ» (Австро-Венгрия,

Германия, Италия) пен Англия, Франция, Ресей коалициясы арасындағы

саяси-экономикалық қайшылықтардан туындаған соғыс жылдарында

бұрынғысынан да жеделдете жүргізіліп, ауқымды сипат алды. Қазақ

даласынан орасан көп мөлшерде арзан бағамен мал сатып алынды. Патша

Армиясы үшін киіз үй мен киіз бұйымдар жиналды. 1916 ж. өзінде ғана

айқасып жатқан армияға Түркістаннан 40899244 пұт мақта, 38 мың шаршы

аршын киіз, з млн. пұттан астам мақта майы, 229 мың пұт сабын, 300 мың

пүт ет, 473928 пүт балық, 70 мың жылқы, 12797 түйе жөнелтілді. Батырақ-

казактарды кулактар шаруашылықтарына, кәсіпорындарға «ерікті түрде»

жұмысқа тарту жүргізілді. 1916 ж. патша әкімшілігі славян отаршылдары

үшін жападан жер тартып алуды ойластырды. «Қазақ ұлтының өмір

сүруінін өзі проблемаға айналды», деп жазды А. Байтұрсынов сонау 1913 жылдың өзінде.