«ҚАЗақстан-2050» стратегиясы

Кәдір НҰРҒАЛЫМ, Қ. Сәтбаев атындағы Қаз ҰТУ Ақжан Машани атындағы Базалық білім беру иституты директорының орынбасары,саяси ғылымдар кандидаты

Бәсекеге қабілетті қоғам қалыптастыруда шешуге тиісті міндеттер парадигмасы сапалық тұрғыдан өзгерді. Біздің басты жетістігіміз тәуелсіз мемлекетті құрғанымыз. Экономиканы тұрақтандыру мен модернизациялау мәселелері, халықтың әлеуметтік өмірінің сапасын жоғарылату, экономикалық қарқынды стратегиясын әзірлеу және Қазақстанның әлемнің 30 бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына кіруі. Саяси жүйені демократияландыруды, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам негіздерін құру, ұлтаралық және конфессияаралық келісімнің сақталуы мен нығайтылуы – еліміздің Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» стратегиясының негізгі бағыттары.

Мемлекет басшысы Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму бағдарламасының бірқатар тармақтарының мерзімінен бұрын орындалғанын мәлімдеді. Онда осы кезең ішінде Қазақстан қандай биіктерді алу керектігін көпшілік жұртқа түсiнікті етіп жеткізілген. Мұның бәрі еліміздің жарқын болашағы, жастарымыздың бақытты өмірі үшін жасалып жатқан iс-шаралар екені түсінікті.

Біріншіден, Қазақстан – қазіргі заманғы мемлекет. Біздің мемлекетіміз кемелдікке жетті. Сондықтан да бүгінгі күн тәртібі мемлекеттің қалыптасуы өзгеше. Дүниеде болып жатқан өз­герістердің сипаты мен тереңдігі, жаһандық өзара іс-қимыл ұзақмерзімді дамуды талап етеді. Көптеген елдерде қазірдің өзінде 2030-2050 жылдардың арғы жағына көз жіберуге тырысады. «Басқарылатын болжамдау» қазіргі тұрақсыз кезде мемлекеттер дамуының маңызды тетігіне айналуда.

Екіншіден, «Қазақстан – 2030» стратегиясы біздің мемлекеттілігіміздің қалыптасу кезеңі үшін жасалған болатын. Өзінің базалық өлшемі бойынша ол орындалады.

Үшіншіден, біз жаңа шындық тудырған сынақтар мен қауіп-қатерлерге кезігіп отырмыз. Олар жалпылық сипат алып, барлық елдер мен өңірлерге әсерін тигізуде.

Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құру негізінде «Біз кімбіз, қайда барамыз және 2050 жылға қарай қайда болғым келеді?» деген сұрақтарға жауап табу. Жас ұрпақтың нақ осыған мүдделі екеніне сенімдімін. Жолдаудағы саяси мақсаттарымызды назардан шығармастан, нысаналы әрі шабытты жұмыс істеуіміз керек:

– Мемлекеттілікті одан әрі дамыту және нығайту.

– Экономикалық саясаттың жаңа қағидаттарына көшу.

– Ұлттық экономиканың жетекші күші – кәсіпкерлікке жан-жақты қолдау көрсету.

– Жаңа әлеуметтік үлгіні қалыптастыру.

– Білім беру мен денсаулық сақтаудың қазіргі заманғы және тиімді жүйесін құру.

– Мемлекеттік аппараттың жауапкершілігін, тиімділігі мен функционалдығын арттыру.

– Халықаралық және қорғаныс саясатының жаңа сын-қатерлерінің пара-пар саясат құру. «Қазақстан – 2050» стратегиясы Қазақ мемлекетінің болашағы бірінші кезекте саяси билікті модернизациялауға негізделіп, саяси нақты болжам жасау. Болжау жасау көңілге сенім ұялататын, нақтыланған,

белгілі бір деректер негізінде келешекті көре білу дегенді білдіреді. Ғылыми болжамдау мақсаты болашақтың ақиқатқа жақын нүктесін белгілеуге, оның

3

даму бағыттары мен серпінін анықтау. Здислав Сариуш Вольски атап көрсеткеніндей, болашақты болжамдау, болжау жасау тетігі болжанып отырған нысан тұрғысынан алғанда маңызды болып табылатын бұрынғы іс-әрекеттер мен олардың өзара байланыстарын танып білу, тұжырым жасап, болашақта қолға алынатын қимыл қарекетті жобалаудан тұрады.

2050 жылға қарай Қазақстанның кез келген азаматы ертеңгі күнге, болашаққа өте сенімді болатындай саяси жүйе құруымыз керек. Жаңа қазақстандық патриотизм барлық қоғамды, барлық этностық әркелкіліктерді біріктіреді. Саяси институттар, мемлекеттік емес ұйымдар, азаматтық қоғамның дамуы стратегияны іске асыру негізінде қалыптасады.

Әлемдегі бәсекеге аса қабілетті 30 елдің қатарына кіру мақсатын қоятын Қазақстанның стратегиялық басымдылығы өзін-өзі басқаруды жергілікті деңгейде белсенді енгізу мен дамытуды ұйғарады. Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылуы мүмкін деп таниды. Әлемнің барлық дамыған елдерінде жергілікті өзін-өзі басқаруды құру мен одан әрі дамыту заңдармен кепілдік берілгені туралы жергілікті өзін-өзі басқарудың Еуропалық хартиясы белгілейді. Осы елдердегі жергілікті өзін-өзі басқару моделдерінің тұрпаттары бір-бірінен ерекшеленеді және халықтың жергілікті салт-дәстүріне, мәдениетіне, діліне, экономикалық даму деңгейіне және басқа да жағдайларға түгелімен бейімделген. Әлемнің барлық елдерінде мемлекеттік құрылғыдан немесе саяси партиядан бөлек, дамудың сол және басқа дәрежесінде жергілікті өзін-өзі басқару органдары бар.

«Қазақстан – 2050» ұзақмерзімді даму стратегиясында Қазақстанның тәуелсіз, егеменді мемлекет сияқты дамуының келешегіне қатысты бағдарламалық құжаттарда, кез келген елдің аман қалуы мен гүлденуі қазіргі әлемдегі халықаралық аренада бәсекеге қабілеттігіне байланысты. Аса маңызды міндеттердің бірі ретінде ел мен ұлттың бәсекеге қабілеттілігі туралы Президентіміз атап өткен. Ал бәсекеге қабілеттіліктің мән-мағынасы– елдің, әр азаматтың өзінің өмірлік тәжірибесінде жүзеге асыра алатын нақты бәсекелес артықшылықтары болуы керек. Жергілікті өзін-өзі басқару қазіргі мемлекеттің ең таптырмайтын бәсекелестік артықшылықтарының біріне жатады. «Қазақстан – 2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауға байланысты саяси шешімдер қабылдануда. Осы жобаларды іске асыру биліктің мемлекеттік орган­дарының ғана емес, қоғамның барлық тобының, республиканың әрбір азаматының белсенді қатысуын талап етеді. Сондықтан жергілікті өкілді органдардың рөлі демократиялық институттардың қалыптасуы қаралып жатқан тақырыпта белсенділік пен саяси режимге деген халықтың сенімділігін арттыруға және саяси жүйені қолдауды қалыптастырудың негізгі факторы болып табылады.

Абдрахман НАЙЗАБЕКОВ, ректор Рудненского индустриального института, доктор технических наук

Выступление Президента Нурсултана Назарбаева с Посланием народу Казахстана стало, безусловно, одним из важнейших политических событий. Глава государства с присущим ему глубинным видением политика и ученого глобального уровня осветил самые масштабные вопросы продвижения нашей страны к новому будущему, ключевые направления и проблемы развития нации, особенности модернизационных преобразований. Но главным для нас, представителей вузовской среды, стал тот факт, что в Послании акцент ставится на приоритетных направлениях в сфере подготовки и переподготовки кадров.

Инициативы Нурсултана Абишевича в сфере образования реализуются согласно Госпрограмме развития образования на 2011–2020 годы. В результате серьезной работы, проведенной на уровне Министерства образования и науки, достигнуты значительные результаты по вопросам интеграции Казахстана в европейское образовательное пространство. КазНУ им. Аль-Фараби и ЕНУ им. Л. Гумилева вошли в ТОП-400 ведущих университетов мира, в рейтинг QS (Великобритания) включены восемь казахстанских вузов, начата подготовка полиязычных кадров в 32 вузах на специальных отделениях с общим контингентом более 10 000 человек. Внедрены принципы корпоративного управления и созданы в четырех университетах наблюдательные советы с законодательно установленными полномочиями. Осуществлен переход от государственной аттестации к независимой аккредитации вузов, для чего создан Национальный реестр аккредитационных агентств в составе двух казахстанских и четырех зарубежных агентств из США, Германии и Австрии, определены десять инновационно ориентированных университетов.

В высшем образовании главным ориентиром выступают качество предоставления образовательных услуг и повышение конкурентоспособности казахстанских студентов. В Казахстане утверждена Национальная рамка квалификаций, основанная на результатах обучения, которая сопоставима с Европейской рамкой квалификаций. Кроме того, на ее основе начата разработка отраслевых рамок квалификаций. Их основная идея – реализация в будущем принципов признания результатов предыдущего обучения независимо от форм образования. Таким образом, к 2020 году будут созданы условия для обучения в течение всей жизни независимо от возраста, уровня образования и профессиональной квалификации.

Существенно модернизирован учебный процесс с целью усиления его практической составляющей. Рабочие учебные планы специальностей практически ориентированы, предусмотрено изучение комплекса таких дисциплин, как «основы предпринимательства», «инновационное предпринимательство». С целью повышения качества образовательного процесса получила развитие вечерняя форма обучения. Как правило, учебный процесс здесь организован согласно ГОСО специальностей, студенты получают возможность успешно совмещать обучение в вузе с работой. Вечерняя форма обучения позволяет обучающимся не только претендовать на более высокооплачиваемые должности по окончании высшего учебного заведения, но и быстрее продвигаться по карьерной лестнице.

5
В Послании отмечается необходимость создания сети государственно-

частного партнерства для развития системы высшего образования. За последние годы в казахстанских вузах накоплен опыт организации целевой подготовки специалистов по заказам предприятий. На постоянной основе проводятся совместные совещания, «круглые столы», обсуждаются результаты анкетирования студентов, специалисты предприятия приглашаются к ведению лекционных и практических занятий, выступают в роли руководителей и рецензентов дипломных и курсовых работ студентов.

С целью развития региональной составляющей постоянно пополняется банк данных по работе с работодателями, заключаются договора на прохождение студентами практики. В перспективе будет законодательно закреплена норма о профессиональной практике студентов начиная со второго курса. И большая роль в этом процессе будет отведена предприятиям-партнерам.

Самые престижные университеты, такие как «Гарвард», «Принстон», привлекают 100-тысячные аудитории в дистанционном образовании. Несомненно, в будущем масштабы онлайн-образования будут только расти: «Почему-то считается, что стать больше автоматически означает стать хуже. Но статистика показывает, что масштаб бизнеса позитивно коррелирует с качеством. И прежде всего это касается интернет-сферы. Маленький бизнес в Интернете долго не продержится. А значит, в будущем качественных образовательных онлайн-программ станет больше».

И в этом вопросе казахстанские вузы сработали на опережение. Во многих учебных заведениях активно внедряются современные дистанционные технологии обучения, оттачиваются методики использования в учебном процессе лучших преподавателей и экспертов, что позволяет реализовать идею образования в течение всей жизни. Как отмечает наш Президент, главная задача работы вуза – это активное развитие научно-исследовательской деятельности. Взаимодействие с предприятиями-работодателями по схеме «образование – наука – инновации» должно приобрести вполне конкретные очертания.

За последние два года на уровне Комитета науки МОН РК значительно увеличено финансирование фундаментальных и прикладных научных исследований. Каждый вуз должен стать интерактивной средой, в которой интегрируются образовательный процесс, научные исследования и разработки, экспертно-аналитическая деятельность, площадки профессионального и общественного обсуждения и даже реализация технологических инноваций. Научное лицо любого вуза в значительной степени определяется междисциплинарными исследованиями и разработками на стыке различных научных направлений, внедренными в производство.

С целью развития научно-исследовательской деятельности и повышения конкурентоспособности отечественные вузы проводят постоянную работу по обновлению и модернизации научно-лабораторной базы. С повышением прозрачности процесса прохождения экспертизы на уровне АО «Национальный центр государственной научно-технической экспертизы» активизировалось участие ученых в конкурсах на проведение фундаментальных и прикладных исследований в рамках государственного заказа МОН РК. В рамках грантовых программ выполняются инициативные и рисковые научные исследования, продолжается практика проведения хоздоговорных работ с национальными компаниями и представителями реального сектора экономики. Ученые активно сотрудничают с зарубежным научно-исследовательским сообществом, выполняя совместные научные изыскания. Основные результаты научных исследований отражаются в научных публикациях преподавателей и студентов, а также внедряются в учебный процесс.

Инициатива «Зеленый мост», прозвучавшая в Стратегии «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства», являет собой одно из практических решений проблемы развития экологически чистой экономики.

В рамках данной инициативы ряд казахстанских вузов реализует европейский проект ТЕМПУС «Экологический инжиниринг и устойчивое развитие с применением возобновляемых источников энергии и биоотходов», направленный на получение студентами знаний в области энергоэффективности и энергосбережения. Именно «зеленая» энергетика способна удовлетворить растущий спрос более эффективными способами и с минимальными затратами.

Значительные усилия предпринимают отечественные вузы и по вопросам, связанным с полноценной кооперацией науки и бизнеса, выявлением межотраслевых секторов, где возможен трансферт технологий, созданием элементов инновационной инфраструктуры. Важный фактор, определяющий успех разрабатываемого инновационного проекта, – активное участие в его реализации большого числа представителей бизнеса, науки, государства и общества.

Стержневыми компонентами поддержки предпринимательской активности студентов и выпускников вуза должны стать базовые кафедры, бизнес-инкубаторы, а также система специализированных курсов по предпринимательству. Необходимо создать пояс малых инновационных предприятий, входя в их капитал интеллектуальной собственностью. Развитие должна получить практика приглашения консультантов-практиков для начинающих компаний, создаваемых студентами. При бизнес-инкубаторах следует создать фонд поддержки студенческой инициативы.

Из всего отмеченного, думаю, видно, что для достижения масштабных целей, поставленных Президентом, в сфере образования имеются значительный задел, необходимые ресурсы и механизмы. Послание Главы государства – это фактор нового развития, направленного на воспитание высокообразованной нации.

//Казахстанская правда.-2013.-20 марта.-С.7

7

Әділ АХМЕТОВ, сенатор, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері.