Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық

ҚазМемҚызПУ-дің магистранты.

Жоба авторлары тілді меңгеруге байланысты стандарт терминдерді ұсынды. Әр деңгейде игерілуі тиіс білім мазмұнын да нақтылап беруге тырысты. Тілді игеруге арналған бұл жоба барлық тілдерді оқытуда негізге алынды.

Тілді еуропалық стандарт негізінде оқыту жүйесі әлемнің көптеген елдерінде тәжірибеден өткізілді. Оны оқыту әдістемесі бірнеше рет сынақтан өтті. Нәтижесінде тілді меңгертудің деңгейлері анықталып, әр деңгейге қойылатын талаптар сұрыпталды. Тілді меңгерту алты деңгейге жіктеліп, ол үш жүйеге (А, В, С) негізделді.

Қазақстандағы тілді Еуропалық стандарт негізінде оқыту жүйесі 2007 жылы «Жазушы» баспасынан жарық көрген мемлекеттік тілді алты деңгейге бөліп оқытуға бағытталған оқу-әдістемелік кешеннен бастау алады. Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы дайындаған (Ф.Ш.Оразбаева, Т.Т.Аяпова, Р.С.Рахметова, Ұ.К.Исабекова және т.б.) оқу-әдістемелік кешенде алты деңгейдің аттары қазақ тіліне аударылып, әр деңгейге қойылатын талаптар нақты, жүйелі түрде берілген. Мысалы:

Авторлар әр деңгейге арналған оқулықта тіл үйренуші аталған деңгейде нені игеруі керек, қандай тілдік құрылымдарды білуі қажет деген мәселелерді нақтылап береді. Мәселен, қарапайым дейгейде тіл үйренуші төмендегі мәселелерді меңгеруі тиіс:

• 
  Қарапайым сұрақтар мен сұқбаттар құру;
  
• 
  Жеке басқа қатысты сұрақтар қою және ол сұрақтарға жауап беру;
  
• 
  Таныс тақырыптар төңірегінде әңгімелесе білу;
  
• 
  Адамның қайда тұратыны, кім екендігі жөнінде сұрап біле алу;
  
• 
  Өзінің қайда тұратыны жайлы айта алу;
  
• 
  Қысқа, жеңіл мәтіндерді түсіну;
  
• 
  Қысқа құттықтаулар жаза алу;
  
• 
  Сөздерді суреттер арқылы сәйкестендіру;
  
• 
  Қазақ тіліне тән дыбыстарды орфоэпиялық нормаға сай айту;
  
• 
  Қысқа сөйлемдерді түсінікті құрау;
  
• 
  Берілген сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс орналастырып, сөйлем құрай білу;
  
• 
  Күнделікті өмірде жиі қолданылатын сөз мен сөз тіркестерін білу;
  
• 
  Қарапайым, түсінікті, нақты айтылған сөйлемдерді түсіну;
  
• 
  Арнайы берілген тақырыптар бойынша сөздер мен сөз тіркестерін білу.
  

жауап бере алулары шарт:

Нәтижені нақты ашып көрсету тіл үйретушінің жұмысын жеңілдете түсері сөзсіз. Бұл оқытушының алдына мақсатын айқын қоюына да мүмкіндік туғызады.

К.Жақсылықова бұл оқу-әдістемелік кешеннің маңызын «Мемлекеттік тілді көпдеңгейлі оқыту жүйесінің негізгісі болып саналатын бұл оқу құралының басты ерекшелігі - еуропалық және халықаралық стандартқа негізделуінде және инновациалық технологиялардың басты қағидаларын басшылыққа алып, қатысымдық бағытта жасалынуында. Елімізде мемлекеттік тілді көпдеңгейлі оқытуға арналған осындай оқу-әдістемелік кешеннің жасалынуы - мемлекеттік тілді оқытып үйретуді дүниежүзілік еуропалық стандарттық үлгілерге жақындастыру жолдарының басы деп айтуымызға болады», – деп., атап көрсетеді де, оның басты ерекшеліктерін төмендегідей саралап береді:

Біріншіден, инновациалық технологияға негізделген кешенді әзірлеуде автор көпұлтты Қазақстан халқының өзіндік ерекшелігі мен менталитетін басты назарға ала отырып, тілдік білімді халықаралық, еуропалық стандарттар арқылы бағалау жүйелерінің басты қағидаларын өте ұтымды қолдану нәтижесінде мемлекеттік тілді үйретудің жаңа бағыттағы Қазақстандық үлгісін жасап, ұсынған. Бұл аталмыш кешеннің басты ерекшелігі.

Екіншіден, алты деңгейлі оқу кешеннің мазмұны мен құрылымы тіл үйренушінің мемлекеттік тілде белсенді тілдік қатынасқа түсуіне баса назар аударады;

Үшіншіден, кешен тіл үйренушінің рухани, танымдық өресінің кеңеюін қамтамасыз ету бағытында жасалынғандығын атап айтқан жөн.

Төртіншіден, алты деңгейде оқыту кешенінің тағы бір ерекшелігі – тіл үйретудің әрбір деңгейіне сай тілдік қарым-қатынастың үздіксіз жетіліп, дамып, нығайып отыруында. Мемлекеттік тілді алты деңгейде оқыту кешені қарапайым деңгейден бастап жетік деңгейге дейін тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым, тілдесім тәрізді сөйлесім әрекетінің барлық түрлері бойынша біліктілікті дамыта келіп, ең соңында тіл үйренушінің еркін тілдік қатынасқа түсуге қол жеткізуіне мүмкіндік жасайды.

Бесіншіден, мемлекеттік тілді алты деңгейлі оқытуға арналған оқу кешені арқылы ұлттық инновациалық технологияға негізделген оқыту мазмұны айқындалып, тіл үйренші қауымға жаңа сападағы оқу-әдістемелік кешенінің моделі ұсынылған [2,44].

Бұл оқу-әдістемелік кешенде тақырыптар түрлі бағытты қамтып, әр деңгейде тақырыптар бірте-бірте күрделене түседі. Электронды оқулықтағы «Жеті қазына» бөлімі бірнеше айдарлардан тұрады. Олар қазақ халқының ұлы тұлғалары, дәстүрі, мәдениеті, тілі т.б. маңызды мәселелерден ақпарат береді. Кешен мемлекеттік тілді оқытудағы ең басты еңбек болып табылады.

Мемлекеттік тілді оқытуға байланысты жарық көрген тағы бір кешен «Жаңа толқын» деп аталады. «Жаңа толқын» – барлық тіл үйренушілерге арналған еңбек. Кешеннің тақырып аясы кең, мәтіндері мол. Кешенде ақпараттық технологияның, мультимедиалық, интерактивтік жүйенің көптеген мүмкіншіліктері қолданылған. Қазақ тілін оқытудың «Лингвоелтаным» саласына лайықталып әзірленіп, соның нәтижесінде лингвоелтанымдық құзірет қалыптастыру мақсат етілген. «Жаңа толқын» оқу-әдістемелік кешені мемлекеттік тілді үйретумен бірге тіл үйренушінің бойына отансүйгіштік, патриоттық сезім қалыптастыруға баса мән берген. «Жаңа толқын» 18 кітаптан тұрады. Ол 3 үлкен кешенді қамтиды. Мемлекеттік тілді жеделдете деңгейлік оқытуға арналған «Жаңа толқын» оқу-әдістемелік кешені мемлекеттік тілді 3 деңгей бойынша оқытуға бағытталған.  Бір кешен 3 негізгі оқулық, 3 грамматикалық анықтағыш, 3 оқу сөздігі және 3 CD дисктен құралған мемлекеттік тілді жеделдете деңгейлік оқытуға арналған «Жаңа толқын» электрондық оқулығын қамтиды. 2-кешен – 3 CD дисктен құралған мемлекеттік тілді жеделдете деңгейлік оқытуға арналған «Жаңа толқын» аудиокурсы. Әрбір деңгей екі сатыдан тұрады:

Қарапайым  деңгей: «Бағдар» және «Тілашар».

Жалғастырушы деңгей: «Тіл дамыту» және «Тіл ұстарту».

Жоғары деңгей: «Тіл мәдениеті» және «Тілдік тұлға болмысы».

Б.Белғара., Н.Құрман кешеннің маңыздылығын былайша дәйектейді: ««Жаңа толқын» оқу-әдістемелік кешені – қазақ тілін дүниежүзілік тіл үйретудің озық технологиялары арқылы оқытуға болатынын дәлелдеген, сондай озық тіл үйрету технологиясын Қазақстанда жасауға интеллектуалдық та, әдістемелік те тұрғыдан да жетілген мамандар бар екенін дәлелдеген, қазақ тілін үйрету құралдарын қағаз кітап, электрондық кітап, аудио-кітап түрінде біртұтас кешенді түрде беруге болатынын практикалық тұрғыдан дәлелдеген жүйе» [3].

Яғни қазіргі таңда мемлекеттік тілді деңгейлік тұрғыдан оқыту мәселесі жолға қойылды деп айта аламыз. Бірақ бұл жалпы тіл үйренушілерге арналған кешендер болғандықтан, оны білім беру жүйесінің барлық саласында қолдану қиындық тудырады. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің тапсырмасы бойынша өзге тілде жалпы білім беретін мектепте мемлекеттік тілді Еуропалық стандарт жүйесі арқылы оқыту қолға алынды. Осы жұмыстың аясында 1-11-сыныптарға арналған оқу бағдарламасы жасалды (авторлары: Ф.Ш.Оразбаева, Т.Т.Аяпова, Р.С.Рахметова, Ж.Т.Дәулетбекова және т.б. ).

«Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудің 6 деңгейі мен олардың сипаттарының негізінде, Қазақстан Республикасының өзге тілді жалпы білім беретін орта мектебінің 1-11 сыныптарында қазақ тілін үйретудің 5 деңгейлі құрылымы ұсынылды.

Мемлекеттік тілдің күтілетін нәтижелері ақпараттық, қатысымдық, проблеманың шешімін табу секілді құзіреттердің қалыптасуына мүмкіндік тудыратын қарапайым, бастапқы, негізгі, орта, ортадан жоғары деңгейлердің өзара сабақтас сатылары бойынша белгіленді. Соған сәйкес оқушының білім, білік, дағдылары бастауыш мектеп жүйесінде тілді меңгертудің 5 деңгейінің ішкі құрылымдық ерекшеліктеріне сәйкестендіріліп, жіктелді. Атап айтқанда: 1-сынып – бастапқы қарапайым деңгей, 2-4 сыныптар бастапқы деңгей А ₁ – бастапқы орта игерім (А_1.1), бастапқы толық игерім (А_1.2), бастапқы жетік игерім (А₁₊) болып үш сатыға ажыратылды.

Авторлар оқу бағдарламасының ерекшелігін былайша түсіндіреді: Біріншіден, Европалық жүйеге сәйкестелген тілдік деңгейлер жалпы білім беретін орта мектептің бастауыш сыныптары бойынша сараланды. Екіншіден, бастапқы деңгейдің үш кезеңі айқындалды. Үшіншіден, бастапқы тілдік деңгей түйінді құзыреттерге негізделді. Төртіншіден, бастауыш сатыдағы базалық білім мазмұны тілдік деңгейлер бойынша түзілді. Бесіншіден, оқушының білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар бастапқы деңгей бойынша сөйлесім әрекетінің бес түрі негізінде айқындалды. Алтыншыдан, әр сыныптағы бағдарлама материалдары тілдік бөлім, қатысымдық-сөйлесімдік бөлім және мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі бойынша сараланып ұсынылды[4].