Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Сайрам ауданы №30 Ы. Алтынсарин атындағы жалпы

№30 Ы. Алтынсарин атындағы жалпы

- Балалар, біз бүгін Қазақ тілі ауылына барамыз. Ол жерде барлық заттың атауын білдіретін сөздердің басын қосып, олардың қалай аталатынын айтып, қай жерде жүретініне басшылық жасап, жол көрсетіп, ақыл айтып отырған ақылгөй дана болыпты. Оны септіктердің данасы деп атапты. Ауылдың адамдарының бәрі сол данадан ақыл-кеңес сұрапты.

Бірде ешқандай баласы жоқ кедей, сол данаға барып перзент сүйгісі келетінін айтады. Сонда қария батасын беріп тұрып: «Үш күннен соң түс көресің, жеті мүшеңе жеті құт берем», - дейді. Сөйтсе, жеті құт дегені жеті перзент екен. Көп күндер, айлар өтіп, кедейдің әйелі жеті ұл табады. Енді оларға қалайша ат қойсам екен деп, қайтадан данаға келіп ақыл сұрайды. Сонда қария:

Тұңғышыңның атын Атау деп қой, аты аталып, даңқы жер жарсын.

Одан кейінгісін Ілік деп қой, інілерін ілестіріп, қиын кезде тастамасын.

Содан кейінгісін барыстай ер жүрек болсын деген ниетпен Барыс деп қой.

Содан кейінгісін көп білім, оқу іздеп, іздегені табылып табысқа жетсін деген ниетпен Табыс деп қой.

Одан кейінгісін жатып ішер жалқау болмай, еңбек етсін деп Жатыс деп қой.

Төрт дүниеміз тең болсын, шығысымыз батыс болсын деп Шығыс қой.

Соңғысы барлық ағаларына көмекші болсын деп Көмектес қой, - деген екен...

Жаңа сабақтың тақырыбын анықтау үшін математика сабағымен байланыстыра отырып, «Ойлан, тап» көбейту кестесінің сырын ашып көрейік.

6х7=42 9х6=54 6х7=42 7х8=56

6х5=30 7х8=56 8х6=48 9х8=72

7х8=56 8х6=48 6х7=42

- Балалар, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы, яғни кедейдің соңғы баласы-Көмектес септік

Үй тапсырмасы: 6-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып жаз. Ол сөздерге қай септік жалғауы жалғанады?

Күрек – ағаштан жасалған сабы бар еңбек құралы.

Жерошақ – жерден қазылған қазан асатын орын.

Қайық – судан өтуге арналған көлік түрі.

3. Өткен тақырыптарды еске тусіру, пысықтау.

- Балалар, септік жалғаулары деп нені айтамыз?

- Ал зат есімнің септелуі дегеніміз не?

Қазақ тілінде неше септік бар? (7)

Біз олардың нешеуімен таныстық? (6)

- Ендеше, сол өткен алты септікті есімізге түсірейік.

Жаңа материалды түсіндіру.

Көмектес септігі атау септікке -мен, -бен, -пен жалғаулары жалғану арқылы жасалады. Бұл жалғауларды көмектес септік жалғаулары деп атайды.

Көмектес септіктегі зат есімдер Кіммен? Немен? Кімдермен? Нелермен? деген сұрақтарға жауап береді.
Дәптермен жұмыс. Дәптерге күннің ретін және жаңа сабақ тақырыбын көркем етіп жазу.

Оқулықпен жұмыс.

Қоғамдық көлікпен жүру ережелерін білесің бе? Үлкен адамдармен қашанда «сіз» деп сөйлес. Әміре халық әндерін үлкен сезіммен шырқады. Әсет басқа ақындармен айтысқанда, өзінің білімділігін байқатты.

Желмен ұшып жетеді,

Желмен ұшып кетеді. (Қаңбақ.)

Таңмен көзін ашады,

Әлемге нұрын шашады.(Күн.)

3-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жаз. Көмектес септіктегі сөздерді тауып, қосымшаларын белгіле.

Барлық ат күміс ер-тоқыммен ерттелген. Әжесі Гауһармен музейге барды. Алмагүл сыпырғышпен еден сыпырып жүр. Ғани Әсетпен шахмат ойнады. Бұл шипажайда адамдар қымызбен емделеді.

Зат есім 7 түрге септеледі.

Бір-бірімен шатастырып алып жүрме.

Жалғанатын жалғаулары сан түрлі ғой,

Жатта соны, ойнап күлме, босқа жүрме.

Атау, ілік , барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес,

Жаттап алсаң балақай, зат есімді септе тез.

Ойын. «Кім шапшаң?».

Тақтаға зат есім сөз жазылған үш парақ ілінеді. 3 қатардан бір-бір оқушыдан шығып, тақтаға өзіне берілген парақтағы зат есімді жылдам әрі қатесіз 7 септік бойынша септеп беруі керек.

1. Егістікте қыста қарды трактор (-пен, -мен) тоқтатады. 2. Дәулет балықты қармақ (-бен, -пен) аулады. 3. Шынар Астанадан ұшақ (-мен,-пен) ұшып келді. 4. Әселдің әжесі ине (-пен, -мен) түйме қадады. 5. Дариға көйлегін үтік (-бен, -пен) үтіктеді.

Осы сөз тіркестерін қатыстырып 5 сөйлем құрастыр.

Әр оқушыға жеке-жеке семантикалық карта таратылады. Оқушылар өз бетімен орындайды. Тапсырма соңында тақтаға жауабы шығады. Сол жауап бойынша өз орындарында отырып тексереді.

Сабақ төмендегідей бағалау фишкаларымен бағаланады.

Күн - «5» Қар - «4» Жаңбыр - «3»

Сабақ арасында алған барлық фишкалары есептелініп, сабақ соңындағы қорытынды бағасы шығады.