бөлім: Қылмыстарды саралау ережелерінің түсінігі мен түрлері

Глоссарий

Қылмыстарды саралудың ережелері – қылмыстық заңда, қылмыстық құқық теориясында, ҚР Жоғарғы Сот тәжірибесінен туындаған қылмыстық заңды қолданудын тәсілдерімен жолдары

Қылмыстарды саралаудың жалпы ережелері – бүкіл қылмыстарды саралау барысында қолданылатын ережелер

Қылмыстарды саралаудың жеке ережелері – қылмыстардың ұқсас түрлерін ажыратуда қолданылады

Қылмысқа қатысу – екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыстық әрекетті істеуі.

Ұйымдастырушы – қылмысты ұйымдастырған немесе оның орындалуына басшылық еткен адам, сонымен бірге ұйымдасқан қылмыстық топ құрған немесе қылмыстық қауымдастық (ұйым) құрған тікелей басшылық еткен адам.

Айдап салушы дегеніміз – басқа адамды азғыру, сатып алу, қорқыту жолымен нмесе өзге де жолмен қылмыс жасауға көндірген адам.

Көмектесуші адам – кеңестерімен, нұсқауларымен , ақпарат, қылмысты жасайтын қару немесе құралдар берумен инее қылмысты жасауға кедергілерді жоюмен қылмыстың жасалуына көмектескен адам.


Тақырып 8 Қылмыстарды саралаудың ережелерінің түсінігі және түрлері

Дәріс мақсаты: Қылмыстарды саралаудың ережелерінің түсінігін ашу, түрлерін анықтау

Сұрақтар:

1. 
   Қылмыстарды саралаудың ережелерінің түсінігі
   
2. 
   Қылмыстарды саралаудың ережелерінің түрлері
   

Қылмыстарды саралаудың жалпы ережелері – бүкіл қылмыстарды саралау барысында қолданылатын ережелер

Қылмыстарды саралаудың жеке ережелері – қылмыстардың ұқсас түрлерін ажыратуда қолданылады

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Қылмысты саралаудың ережелері дегеніміз не?
   
2. 
   Оның қандай түрлері бар?
   

Дәріс мақсаты: Қылмыстарды саралаудың жалпы ережелеріне түсініктеме беру

Сұрақтар:

1. 
   ҚР ҚҚ белгіленген принциптар негізіндегі қылмыстарды саралаудың жалпы ережелері
   
2. 
   ҚР ҚҚ белгіленген басқа да жалпы қағидаларының негізіндегі қылмыстарды саралаудың жалпы ережелері
   

Біріншісі- жасалған іс әрекет қылмыс ретінде қылмыстық заңда тұра көзделу керек. Бұл ереже ҚР ҚК-де көзделген заңдылық қағидасында негізделген. Екінші ережесі – жасалған іс әрекетте нақты қылмыс құрамының белгілері болу қажет. Үшінші ереже – қылмысты ресми түрде саралау ҚР ҚІЖК белгіленген ережелерде дәлелденген, нақты анықталған айғақтарда негізделген болу керек.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Қылмысты саралаудың жалпы ережелері дегеніміз не?
   
2. 
   Оның қандай түрлері бар?
   

Дәріс мақсаты: қылмыстарды саралаудың жеке ержелерінін мазмұның ашу.

Сұрақтар:

1. 
   Бір қылмыс құрамының шегінде қылмыстарды саралаудың жеке ережелері
   
2. 
   Қылмыстардың көптілігін саралаудың жеке ережелері
   
3. 
   Қылмыстарды саралаудың өзгерүінің жеке ережелері
   

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Қылмысты саралаудың жеке ережелері дегеніміз не?
   
2. 
   Оның қандай түрлері бар?
   

Дәріс мақсаты: Қылмыстарды қылмыс құрамының элементтері бойынша ажыратуды түсіну

Сұрақтар:

1. 
   Объект бойынша қылмыстарды ажырату
   
2. 
   Объективтік жақ бойынша қылмыстарды ажырату
   
3. 
   Субъектвтік жақ бойынша қылмыстарды ажырату
   
4. 
   Субъект бойынша қылмыстарды ажырату
   

Қылмыс құрамы деп – қылмыстың заң бойынша қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді белгілі бір қылмыстың қатарына субъективтік жақтарынан құралған элементтердің және субъективтік жақтарынан құралған элементтердің және олардың белгілерінің жиынтығын айтады.

Қылмыс құрамы элементтері деп қылмыс құрамы жүйелерін құрайтын бастапқы компоненттерді айтамыз.

Қылмыс құрамының белгілеріне төрт элемент жатады. Олар;

5. 
   қылмыс объектісі
   
6. 
   қылмыстың объективтік жағы
   
7. 
   қылмыс субъектісі
   
8. 
   қылмыстың субъективтік жағы.
   

Түрлік белгілер дегеніміз барлық қылмыстарға ортақ, олардың қоғамға қауіптілігін және құқыққа қайшылығын білдіретін жиынтық.

Түрлік белгіге жатпайтын тек қана жекелеген қылмысқа тән белгілер қылмыс құрамына қосылмайды. Сондықтан, олар қылмыс құрамынан тысқары болсада, оның қылмысты саралау үшін маңызы болмайды.

Қылмыстық заңды дұрыс қолданудың маңызды шарттарының бірі қоғамға қауіпті іс-әрекеттерге заңды дұрыс қолданып, іс-әрекет пен әрекетсіздікке қылмыстық заң нормасының талабына сай баға беріп саралау болып табылады. Саралау – адамға қоғамға істеген қауіпті іс-әрекетін қылмыс құрамының белгісі бар бапқа дәлме – дәл жатқызу болып табылады.

Жалпы қылмыс құрамының маңыздылығы зор. Себебі, қылмыстың субъектісі, субъективтік жағының қылмыс құрамын қарап, дәрежесі, тәсілін анықтау – сол арқылы жаза тағайындау маңыздылығы ерекше. Сондықтан да, қылмыс құрамын толық білмей қылмыстың қылмыстық құқықтың ерекше бөліміндегі нақты қылмыстарды саралау мүмкін емес.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Қылмыстарды объект бойынша қалай ажыратамыз?
   
2. 
   Қылмыстарды объективтік жағы бойынша қалай ажыратамыз?
   
3. 
   Қылмыстарды субъективтік жағы және субъект бойынша қалай ажыратамыз?
   

Дәріс мақсаты: Қылмыстарды саралау процесімен танысу және оның ізділігін сақтау.

Сұрақтар:

1. 
   Қылмыстарды саралау процесінің түсінігі
   
2. 
   Қылмыстарды саралау процесінің жүйелілігі ( бірізділілігі)
   

Психология жағынан саралау процесі дегеніміз нақты міндетті шешу мен байланысты ойлау процесі. Логика жағынан логикалық ойладың заңдарына бағынышты ойлау құралдарынын жиынтығы. Осы ережелер қылмысты саралау процесін анықтау кезінде негізгі болып табылады және оны жалпы түрде сипаттайды.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1)Қылмыстарды саралау процесі қай кезде басталады?

2) Қылмыстарды саралау процесінің ізділігі дегеніміз не?

Тақырып 13 Аяқталмаған қылмыстарды саралау

Дәріс мақсаты: Аяқталмаған қылмыстарды квалификацияладың жалпы сипаттамасын беру және квалификация тәртібін қарастыру.

Сұрақтар:

1. 
   Аяқталмаған қылмыстардың жалпы сипаттамасы және жалпы тәртібі.
   
2. 
   Қылмысқа дайындалу және квалификация тәртібі.
   
3. 
   Қылмысқа оқталу және квалификация тәртібі.
   

Аяқталмаған қылмыстардың ерекшелігін білдіретін белгілердің қатарына мыналар жатады:

1. 
   Аяқталмаған қылмыстар тек қасақана, оның ішінде тікелей қасақана әрекеттермен жасалады.
   
2. 
   Аяқталмаған қылмыстарда кінәлінің еркіне тәуелсіз себептерге байланысты орындалуы аяғына дейін жеткізілмейді.
   
3. 
   Аяқталмаған қылмысты құрайтын әрекеттер қоғамға қауіпті деп бағаланады, себебі қылмысқа дайындалу немесе оқталу әрекеттерінде адамда кауіпті ой-ниет орын алады және ол аяғына дейін жеткізілілу мақсатын көздейді, сонымен қатар, заңмен қорғалатын мүдделерге нақты қауіп туындайды және қылмыстық мақстақа жету үшін осындай мүдделерге қарсы бағытталған әрекетттердің алғашқы сатысы көрініс алады.
   

1. 
   Қылмысқа даярлану деген не, және оған қылмыстық жауаптылық көзделеме?
   
2. 
   Қылмысқа оқталу деген не?
   
3. 
   Қылмысқа даярлану және оқталу кінәнің қандай түрімен жасалады?
   
   
   Тақырып 14 Қылмысқа қатысушылықпен жасалған іс әрекеттерді саралау

   Дәріс мақсаты: Қылмысқа қатысудын түсінігін ашу, және қылмысқа қатысушылардың жауакершілігін анықтау

   Сұрақтар:
   

1. 
   Қылмысқа қатысушылықтың белгілері және қылмысты саралаудағы маңызы.
   
2. 
   Қылмысқа қатысушылардың әрекетін қатысу нысандары бойынша саралау
   
3. 
   Аяқталмаған қылмысқа қатусышылық және квалификация тәртібі.
   
4. 
   Қылмысқа қатысушылық нысандары бойынша (экцесс) әрекеттерін және арнайы субъектілердің қатысушылығын саралау
   

Қылмысқа қатысу 27,28,29,31 баптарда қаралған.

Қылмысқа қатысушылар

Қылмысты тікелей жасаған немесе оны жасауға басқа адамдарсен бірге тікелей қатысқан адам.

Ұйымдастырушы – қылмысты ұйымдастырған немесе оның орындалуына басшылық еткен адам, сонымен бірге ұйымдасқан қылмыстық топ құрған немесе қылмыстық қауымдастық (ұйым) құрған тікелей басшылық еткен адам.

Айдап салушы дегеніміз – басқа адамды азғыру, сатып алу, қорқыту жолымен нмесе өзге де жолмен қылмыс жасауға көндірген адам.

Көмектесуші адам – кеңестерімен, нұсқауларымен , ақпарат, қылмысты жасайтын қару немесе құралдар берумен инее қылмысты жасауға кедергілерді жоюмен қылмыстың жасалуына көмектескен адам.

Қылмысқа қатысу заттай (материалдық) интелектуалдық көмектесу жолымен орын алуы мүмкін. Қалай болғанда да қылмыстық әрекетті жүзеге асыру, ізін жасыру осы көмектесуші адам арқылы жүзеге касады.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Қылмысқа қатысу дегеніміз не?
   
2. 
   Қылмысқа қатысушылардың түрлерің атаныз.
   

Дәріс мақсаты: қазіргі өзекті мәселелердің бірі – жекелеген жаза тағайындаудың саралау мәселелері.

Сұрақтар:

1) Жаза тағайындаудың жалпы негіздері

2) Жауаптылық пен жазаны жеңілдететін жағдайлар

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Жекелеген жаза тағайындаудың өзекті саралау мәселелері дегеніміз не?