Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

165
заттардың
сапасын
арттыратындығы
, 
оның
құнын
ұлғайтатындығы
себепті
пайдалы
сипатқа
ие
болатын
шығындарды
атауға
болады
.
Егер
жақсартулар
ажыратылатын
болса
, 
онда
иеленуші
оларды
өздеріне
қалдыра
алады
. 
Ал
ажыратылмас
жақсартуларды
жүргізген
ретте
адал
иеленуші
меншік
иесінен
өзінің
оларды
жүргізуге
кеткен
шығындарын
талап
ете
алады
. 
Ал
заңсыз
иеленуші
мұндай
талаптар
-
ды
қоя
алмайды
.
Мүлікті
 
иеленуден
 
айыруға
 
байланысты
 
емес
, 
мүлікті
 
пайда
-
ланудағы
 
кедергілерді
 
жою
 
туралы
 
талап
(
негаторлық
 
талап
)
Менш
i
к
иес
i, 
өз
құқықтарының
бұзылуы
иел
i
ктен
айыруға
байла
-
нысты
болмағанымен
, 
оларды
бұзудың
қандайын
болса
да
жоюды
та
-
лап
етуге
құқылы
. 
Мұндай
талап
негаторлық
талап
деп
аталады
жəне
меншік
иесінің
пайдалану
жəне
билік
ету
сияқты
өкілеттіліктерін
қорғауға
мүмкіндік
береді
.
Мұндай
талапты
қою
құқығы
меншік
иесіне
жəне
титулды
иеленушіге
тиесілі
болады
жəне
олар
затты
иеленгенімен
, 
пайдалану
жəне
билік
ету
мүмкіндіктерінен
айырылған
ретте
орын
алуы
мүмкін
. 
Өзінің
құқыққа
қайшы
əрекетімен
меншік
иесіне
тосқауыл
жасайтын
тұлға
жауапкер
ретінде
танылады
. 
Менш
i
к
иес
i 
құқықтарын
иелену
-
ден
айыруға
байланысы
жоқ
бұзылудан
қорғауды
, 
мысалы
, 
жауапкер
меншік
иесінің
өз
участогіне
өтуіне
кедергі
келтіретін
шарбақ
салған
, 
жарықтың
түсуіне
кедергі
келтіретін
ағаш
отырғызғанда
, 
баспалдақты
заттармен
толтырып
тастағанда
жəне
т
.
б
. 
талап
ете
алады
. 
Сондай
-
ақ
, 
меншік
иесі
егер
, 
мүлікке
тыйым
салу
барысындағы
тізімге
өзінің
мүлкі
заңсыз
енгізілген
ретте
де
не
банктік
шоттағы
ақша
қаражатына
билік
етуге
заңсыз
шектеу
қойылған
реттерде
өзінің
мүлкіне
билік
етуі
қиындай
түседі
.
Негаторлық
талапты
қою
меншік
құқығының
бұзылуы
мүмкін
жағдайлардың
алдын
алу
үшін
де
орын
алуы
мүмкін
. 
Мысалы
, 
меншік
иесі
санитарлық
нормаларды
бұзып
салынып
жатқан
ғимарат
құрлысына
тыйым
салуды
талап
етуге
құқылы
. 
Егер
, 
келтірілген
тосқауылдар
мен
бірге
меншік
иесіне
мүліктік
залалдар
келтірілсе
, 
онда
ол
қосымша
міндеттемелік
-
құқықтық
талаптар
қоя
алады
.
Менш
i
к
иес
i 
құқықтарын
иеленуден
айыруға
байланысы
жоқ
бұзылудан
қорғауды
талап
етуге
талап
қою
мерзімдерімен
шектелінбеуі
де
аса
маңызды
мəн
-
жай
болып
табылады
.

166
Менш
i
к
 
құқығын
 
тануды
 
талап
 
ету
ҚР
АК
259 
бабында
меншік
құқығын
тануды
талап
ету
меншік
құқығын
қорғаудың
дербес
заттық
-
құқықтық
əдісі
ретінде
бекітілген
.
Егер
үшінші
тұлға
осы
тұлғаның
белгілі
бір
мүлікке
қатысты
меншік
құқығын
даулайтын
болса
, 
онда
осы
талап
-
арыз
қойылады
. 
Бұл
ретте
, 
оны
қайтару
немесе
иеленуден
айыруға
байланысы
жоқ
бұзылудан
қорғау
талап
етілмейді
. 
Меншік
құқығын
үшінші
тұлға
даулап
, 
танымай
немесе
теріске
шығарып
жатқан
тұлға
талап
қоюшы
бола
алады
. 
Мұндай
мəртебені
титулді
иеленуші
де
ала
алады
. 
Мыса
-
лы
, 
аталған
мүлікке
шаруашылық
жүргізу
құқығы
жауапкер
тарапы
-
нан
танылмай
жатқан
тұлға
.
Талап
-
арыздың
пəні
– 
аталған
мүлікке
деген
меншік
құқығының
талап
қоюшыға
тиесілігі
фактісін
бекіту
талабы
болып
табылады
. 
Та
-
лап
қоюшы
мүлікке
деген
өздерінің
құқықтарының
дəлелдемелерін
келтіруі
тиіс
.
9.5. 
Тапсырамалар
Есеп
 9-1
Шаруа
қожалығының
басшысы
Қайсаров
Мəди
қайтыс
болады
. 
Оның
əйелі
Марал
жəне
олардың
кəмелетке
толған
баласы
Əлім
мен
інісі
Қайсаров
Сəкен
де
аталған
шаруа
қожалығының
мүшелері
бо
-
лып
табылатын
.
Сəкен
ағасы
қайтыс
болғаннан
кейін
шаруа
қожалығының
мүшесі
болғысы
келмейтіндігін
хабарлап
жəне
шаруашылықтың
мүлкін
не
бөлуге
немесе
егер
басқа
мүшелері
қарсы
болса
– 
оның
үлесін
бөліп
беруді
талап
етті
. 
Атап
айтқанда
, 
ол
шаруашылықтың
жер
учаскесін
бөлуді
жəне
өзіне
тиесілі
жер
учаскесін
бөліп
беруді
, 
сонымен
қатар
үш
трактордың
біреуін
беруді
талап
етті
. 
Шаруашылықтың
есеп
шотындағы
ақшаны
төртке
бөліп
, 
өзіне
¼ 
беруді
талап
етті
.
Шаруашылықтың
басқа
мүшелері
мұндай
бөлуге
қарсы
болды
. 
Олардың
пікірінше
, 
жер
мен
басқа
да
ауылшаруашылық
құралдары
бөлуге
жатпайды
. 
Олар
оған
белгілі
бір
ақша
сомасын
бөліп
беруге
дайын
екендіктерін
, 
бірақ
оның
¼ 
аз
болатындығын
жеткізді
. 
Өйткені
шаруашылықтың
басшысы
ретіндегі
Қайсаров
Мəдидің
үлесі
көбірек
болуға
тиісті
. 
Қайсаровтың
əйелі
мен
баласы
бірінші
кезектегі
мұрагерлер
болғандықтан
, 
олар
Мəдидің
үлесін
мұра
ретінде
алады
, 
ал
қалған
ақша
үшке
бөлінуге
тиіс
.
Есептен
туындайтын
сұрақтар
:
Тараптардың
дəйектерін
талдаңыздар
жəне
дауды
шешіңіздер
.

167
Есеп
 9-2
Үлестік
меншікке
қатысушылардың
бірі
Артамонов
өз
меншігінің
бір
бөлігін
сату
жөнінде
шешім
қабылдады
. 
Басқа
қатысушылардың
үлесті
алуға
деген
басымдылық
құқығын
сақтау
мақсатында
Артамо
-
нов
азамат
Байғазинге
хабарландыру
жіберіп
, 
өзінің
үлесіне
сатып
алуды
оған
ұсынады
. 
Бірақ
Байғазиннің
қолына
хабарлама
берілген
-
нен
кейінгі
бір
ай
ішінде
одан
жауап
болмағандықтан
, 
Артамонов
өзінің
меншік
үлесін
Уəлихановқа
сатып
жіберді
. 
Бұл
жөнінде
хабар
-
дар
болған
Уəлиханов
сатып
алушының
құқықтары
мен
міндеттерін
өзіне
аударуды
талап
етіп
, 
сотқа
жүгінді
.
Есептен
 
туындайтын
 
сұрақтар
:
1. 
Жалпы
меншікке
түсініктеме
беріңіздер
2. 
Жалпы
меншіктің
түрлері
мен
оның
ерекшеліктеріне
сипаттама
беріңіздер
.
3. 
Мұндай
жағдайда
басымдылық
сатып
алу
құқығы
міндетін
орындау
(
сақтау
) 
міндетті
ме
?
4. 
Заңнамамен
анықталған
мерзім
бар
ма
, 
егер
ол
өтіп
кеткен
жағдайда
меншікті
иемденушінің
келісімінсіз
оның
атына
шағым
жа
-
зылса
. 
Мұндай
мерзім
бар
болса
онда
қандай
?
5. 
Соттың
шешімі
қандай
болмақ
?
Есеп
 9-3
Нұғыманов
азамат
Бертаевтың
заңсыз
иелігіндегі
өзінің
мүлкін
талап
етіп
, 
сотқа
жүгінді
. 
Нұғыманов
заттың
өз
меншігіне
тиесілі
еке
-
нін
дəлелдейтін
барлық
қажетті
құжаттарды
сотқа
табыс
етті
. 
Жауап
-
кер
Бертаев
аталған
мүлікті
азамат
Ашимовтан
сатып
алғандығына
жəне
мүліктің
шынайы
меншік
иесі
жөнінде
өзінің
білмегендігіне
сілтеме
жасай
отырып
, 
қарсылық
білдірді
. 
Өз
кезегінде
, 
Нұғыманов
аталған
мүлікті
белгісіз
біреулердің
өзінен
ұрлап
алғандығын
хабарла
-
ды
. 
Сот
Нұғымановтың
талап
-
арызын
қанағаттандырудан
бас
тартты
жəне
мұны
азамат
Бертаевтың
азамат
Ашимовтан
мүлікті
сатып
алу
кезінде
аталған
мүліктің
оған
тиесілі
емес
екендігін
білмегендігімен
негіздеді
. 
Тиісінше
, 
Бертаев
адал
иемденуші
болып
табылады
, 
яғни
мүлікті
одан
қайтарып
алу
мүмкін
емес
. 
Сонымен
қатар
, 
сот
Артамоновқа
зиянды
тікелей
келтіруші
ретіндегі
азамат
Ашимовқа
талап
қоя
алатындығын
түсіндірді
.

168
Есептен
 
туындайтын
 
сұрақтар
:
1. 
ҚР
Азаматтық
кодексі
бойынша
адал
иемденуші
болып
кім
са
-
налады
?
2. 
Соттың
шығарған
шешімі
заңды
ма
?
3. 
Қандай
жағдайда
адал
иемденушіден
мүлікті
қайтарып
алуға
жол
берілмейді
?
4. 
Егер
адал
иеленушіден
мүлік
қайтып
алынған
болса
, 
онда
ол
өзінің
құқығын
қалай
қорғауы
мүмкін
?
5. 
Виндикациялық
талап
-
арыз
беру
үшін
қандай
шарттар
болу
қажет
(
өзгенің
заңсыз
иелігінен
мүлікті
талап
ету
жөніндегі
талап
-
арыз
)?

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: