Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

173
10-
тақырып
. 
Міндеттеме
 
жөніндегі
 
жалпы
ережелер
10.1. 
Міндетеме
 
ұғымы
 
мен
 
түрлері
10.2. 
Міндеттемені
 
орындау
10.3. 
Міндеттемедегі
 
адамдардың
 
ауыстырылуы
10.4. 
Міндеттеменің
 
орындалуын
 
қамтамасыз
 
ету
10.5. 
Міндеттеменің
 
бұзылғандығы
 
үшін
 
жауаптылық
10.6. 
Міндеттемені
 
тоқтату
10.7. 
Тапсырмалар
10.8. 
Тестілер
10.9. 
Нормативтік
 
құқықтық
 
актілердің
 
тізімі
10.1. 
Міндетеме
 
ұғымы
 
мен
 
түрлері
Міндеттеме
– 
материалдық
игіліктердің
тауарлық
қозғалысына
дейін
орын
алатын
салыстырмалы
құқықтық
-
қатынас
болып
табы
-
лады
жəне
бұған
орай
, 
б
i
р
тұлға
(
борышқор
) 
басқа
тұлғаның
(
не
-
сие
беруш
i
н
i
ң
) 
пайдасына
белгілі
бір
материалдық
игіліктерді
беру
жөніндегі
белгілі
бір
əрекеттерді
жасауға
міндетті
болады
, 
ал
несие
беруш
i 
борышқордан
өз
м
i
ндеттер
i
н
орындауын
талап
етуге
құқылы
. 
Міндеттемеге
екі
тарап
қатысады
– 
өкілетті
жəне
міндетті
тарап
-
тар
. 
Материалдық
игіліктердің
қозғалысының
белсенді
əрекеттерсіз
орын
алмайтындығы
себепті
, 
өкілетті
тарап
міндеттеменің
орында
-
луын
міндетті
тараптан
талап
ету
құқығына
ие
. 
Міндетті
тарап
болса
, 
екінші
тараптың
пайдасына
белсенді
іс
-
қимылдарды
жасауға
міндетті
болып
табылады
.
Өкілетті
тарапқа
талап
ету
құқығы
тиесілі
болады
, 
ал
тараптың
өзі
несие
беруші
деп
аталады
. 
Міндетті
тарап
– 
борышқор
, 
оның
міндеті
– 
борыш
. 
Кейде
əрбір
тарап
бірмезетте
талап
ету
құқығына
жəне
борышқа
ие
болатын
міндеттемелерде
кездесуі
мүмкін
жəне
бұл
ретте
, 
əрбір
тарап
бірмезетте
несие
беруші
жəне
борышқор
болып
та
-
былады
. 
Талап
ету
құқығы
мен
борыш
міндеттеменің
заңи
мазмұнын
құрайды
. 
Борышқордың
əрекеті
оның
объектісі
болып
табылады
.
Міндеттемелердің
əралуан
болуы
себепті
, 
оларды
белгілі
бір
не
-
гіздерді
басшылыққа
ала
отырып
, 
жүйеге
келтірген
орынды
.

174
Реттеуші
 
жəне
 
қорғаушы
 
міндеттемелер
. 
Біріншісі
, 
əдеттегі
тауар
-
ақша
айналымын
қамтиды
. 
Екіншісі
, 
құқық
бұзушылықтан
туындаған
міндетемелерді
қамтиды
.
Шарттық
 
жəне
 
шарттан
 
тыс
 
міндеттемелер
. 
Олардың
ішінде
міндеттемелер
топтары
белгіленген
. 
Шарттық
: 
мүлікті
иеліктен
шығаруға
байланысты
міндеттемелер
, 
мүлікті
пайдалануға
беру
туралы
міндеттемелер
, 
жұмыстың
орындалуына
байланысты
мін
-
деттемелер
, 
қызмет
көрсетумен
байланысты
міндетемелер
. 
Шарт
-
тан
тыс
міндеттемелер
: 
конкурстық
міндеттемелер
, 
зиянды
өтеу
міндеттемелері
, 
өзгенің
мүддесінде
тапсырмасыз
іс
-
əрекет
жасау
.
Экономикалық
 
мазмұны
 
тұрғысынан
 
міндеттемелердің
 
түр
-
лері
:
сатып
алу
– 
сату
, 
жалға
алу
, 
мердігерлік
. 
Олар
өз
іштерінде
түрлерге
бөлінуі
мүмкін
: 
бөлшек
сауда
, 
тауар
жеткізілім
, 
келісімшарт
жасасу
.
Міндеттемелердің
пайда
болу
негіздері
:
шарттар
(
мысалы
, 
сатып
алу
сату
),
біржақты
мəмілелер
(
өсиеттік
бас
тарту
),
əкімшілік
актілер
(
мысалы
, 
лицензия
беру
),
зиян
келтіру
(
деликті
),
интеллектуалдық
меншік
объектілерін
жасау
жəне
пайдалану
,
оқиғалар
(
мысалы
, 
сақтандыру
жағдайының
басталуы
).
10.2. 
Міндеттемені
 
орындау
Міндеттеменің
құқықтық
нəтижесі
болады
. 
Оған
қол
жеткізу
міндеттемені
орындау
нəтижесі
ретінде
жүргізіледі
, 
яғни
тараптар
міндеттеменің
мазмұнындағы
құқықтар
мен
міндеттерді
іске
асыра
-
ды
.
Міндеттемені
орындау
дегеніміз
борышқордың
міндеттеме
-
нің
пəнін
құрайтын
əрекеттерді
несие
берушінің
пайдасына
жа
-
сауын
білдіреді
. 
Ол
борышқор
мен
несие
берушінің
арасындағы
қатынастарды
тоқтатады
.
Міндеттемені
орындау
қағидалары
: 
міндеттемені
 
тиісінше
 
орындау
 (
ҚР
 
АК
 172-
бабы
) 
жəне
міндеттемені
 
заттай
 
орындау
(
ҚР
 
АК
 354-
бабы
). 
Бұл
екі
норма
да
диспозитивті
болып
табылады
, 
яғни
тараптар
орындау
ережелерін
заңда
көрсетілгеннен
басқалай
сипат
-
тай
алады
. 
Орындау
жөніндегі
көптеген
баптарда
келесідей
ескертпе
қарастырылады
: 
егер
міндеттеменің
ережелерінде
өзгеше
көзделмесе
.

175
Заттай
орындау
принципінің
 
қолдану
аясы
тарылтылған
, 
яғни
бұл
, 
егер
тараптардың
келісімімен
өзгертілмесе
, 
қолданылатын
жалпы
принцип
болып
табылады
. 
Тиісінше
, 
орындамаған
реттерде
ол
айрықша
маңызға
ие
болады
. 
Мысалы
, 
ҚР
АК
365-
бабында
бы
-
лай
делінеді
: 
егер
борышқордың
мерз
i
мд
i 
өтк
i
з
i
п
алуы
салдарынан
м
i
ндеттемен
i 
орындау
несие
беруш
i
ге
керекс
i
з
болып
қалса
(
үйлену
тойына
көйлекті
мерзімінде
тіккен
жоқ
), 
онда
оған
міндеттемені
зат
-
тай
орындатуға
қол
жеткізудің
мағынасы
болмайды
. 
Мұның
орнына
ол
м
i
ндеттемен
i 
орындауды
қабылдаудан
бас
тартып
, 
залалды
өтеуд
i 
талап
ете
алады
.
Жəне
керісінше
, 
ҚР
АК
355-
бабында
белг
i
л
i 
б
i
р
затты
жеке
бе
-
ру
м
i
ндеттемес
i
н
орындамаған
жағдайда
несие
беруш
i
нің
оны
бо
-
рышқордан
алып
қоюды
жəне
несие
беруш
i
ге
беруд
i 
талап
етуге
құқылы
екендігі
бекітілген
. 
Егер
жұмыс
орындалмаған
немесе
қызмет
көрсетілмеген
болса
, 
несие
беруші
міндеттеменің
орындалуын
та
-
лап
етпей
, 
жұмысты
несие
берушінің
өзі
немесе
үшінші
тұлғаның
орындағанына
ақшалай
өтемақыға
қанағат
ете
алады
. 
Осы
ретте
, 
зат
-
тай
орындауды
ақшалай
өтемақымен
алмастыру
орын
алып
отыр
.
Міндеттемелердің
көбі
 
өзара
 
м
i
ндеттемелер
болып
табылады
жəне
бұл
ретте
, 
қарсы
орындау
туралы
сөз
қозғалады
. 
ҚР
АК
284: 
өзара
орындау
дегеніміз
жалпы
ереже
ретінде
тараптардың
өзара
м
i
ндеттерд
i 
б
i
р
мезг
i
лде
орындауын
білдіреді
. 
Тараптардың
б
i
р
i
н
i
ң
м
i
ндеттемен
i 
орындамауы
немесе
ти
i
с
i
нше
орындамауы
өзара
м
i
н
-
деттерд
i 
орындау
жəне
қарсы
талаптарды
қанағаттандыру
кез
i
нде
, 
ек
i
нш
i 
тарапты
өз
м
i
ндеттер
i
н
орындаудан
босатады
.
ҚР
АК
273-
бабында
егер
заңдарда
немесе
шартта
көзделгеннен
басқа
реттерде
м
i
ндеттемен
i 
орындаудан
б
i
ржақты
бас
тартуға
жəне
оның
шарттарын
б
i
ржақты
өзгертуге
жол
бер
i
лмейтіндігі
айтылады
.
Орындау
шарты
– 
ол
субъектілерге
, 
пəніне
, 
мерзімдерге
, 
əдіс
-
теріне
жəне
міндеттемені
орындау
орнына
қойылатын
талаптар
бо
-
лып
табылады
. 
Шарттар
міндеттемені
кімнің
, 
қайда
, 
қашан
, 
қалай
орындайтындығы
туралы
сұрақтарға
жауап
береді
.

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: