Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

183
қатысты
несие
беруші
азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілік
ша
-
раларын
қолданған
ретте
де
қажетті
мүлік
борышқорда
болмауы
мүмкін
. 
Сондықтан
несие
берушінің
мүдделерін
қамтамасыз
ету
, 
міндеттеменің
тиісінше
орындалатындығына
кепілдік
алу
үшін
заңда
орындауды
қамтамасыз
етудің
бірқатар
арнайы
шаралары
бекітілген
.
Бұл
шаралар
(
əдістер
) 
мүліктік
сипатқа
ие
, 
сондай
-
ақ
өздері
қамтамасыз
ететін
негізгі
міндеттемелерге
қатысты
олар
қосымша
бо
-
лып
табылады
. 
Борышқорды
міндеттемені
орындауға
ынталандыру
жəне
несие
берушінің
мүдделерін
қорғауды
қамтамасыз
ету
олардың
мақсаты
болып
табылады
.
ҚР
АК
18-
тарауында
қамтамасыз
етудің
дəстүрлі
əдістері
тізбектелген
. 
Сондай
-
ақ
заңнамада
немесе
тараптардың
келісімінде
қарастырылған
қамтамасыз
етудің
өзге
де
əдістерін
қолдану
мүмкіндігі
бекітілген
(
ҚР
АК
292-
бабы
). 
Сонымен
бірге
, 
дəстүрлі
бес
əдіске
борышқордың
мүлкін
ұстап
қалу
сияқты
жəне
гарантиялы
жарналық
əдістерде
қосылған
.
ҚР
АК
қарастырылмаған
өзге
де
шараларды
қолдануға
болады
. 
Оларды
жедел
шаралар
деп
атайды
. 
Бұлардың
санатына
сапасыз
тауарға
ақы
төлеуден
бас
тарту
, 
тауарға
алдын
ала
ақы
төлеу
, 
өзге
та
-
рап
оны
өрескел
бұзған
ретте
орындаудан
бас
тартуды
жатқызуға
бо
-
лады
.
Қамтамасыз
етудің
қандай
да
бір
əдісін
тараптардың
өзара
келісімі
бойынша
не
заңдағы
арнайы
нұсқауға
орай
қолдануға
болады
. 
Кепіл
, 
айып
төлеу
, 
мүлікті
ұстап
қалу
сияқты
əдістер
міндеттемелердің
кейбір
түрлеріне
қатысты
заңнамада
арнайы
қарастырылса
, 
ал
өзгелерін
қамтамасыз
етуге
бұл
əдістерді
қолдану
тараптардың
келісімінде
бекітілуі
мүмкін
.
Қамтамасыз
етудің
барлық
əдістері
негізгі
қамтамасыз
етілетін
міндеттемеге
қатысты
қосымша
(
акцессорлық
) 
сипатқа
ие
бола
-
ды
жəне
олар
тек
шынайы
талапты
ғана
қамтамасыз
етуі
мүмкін
. 
Олар
негізгі
міндеттемеге
ілесе
жүреді
. 
Атап
айтқанда
, 
негізгі
міндеттемедегі
талап
ету
құқығын
беру
жəне
борышты
аудару
орын
алған
ретте
қамтамасыз
ететін
қосымша
міндеттеме
бойынша
да
құқықмирасқорлығы
жүргізіледі
.
Негізгі
міндеттеменің
тоқтатылуы
қосымша
міндеттеменің
де
тоқтатылуына
əкеледі
. 
Егер
негізгі
міндеттеме
жарамсыз
деп
таныл
-
са
, 
бұл
автоматты
түрде
қосымша
міндеттеменің
де
жарамсыздығына
əкеледі
жəне
керісінше
, 
қамтамасыз
ету
əдісі
жарамсыз
деп
танылған
ретте
негізгі
міндеттеме
күшін
сақтап
қалады
. 
Банктік
кепілдік
деп

184
аталынатын
қамтамасыз
ету
əдісі
ғана
бұл
қағидадан
тыс
жатыр
деуге
болады
.
Айып
 
төлеу
 
– 
борышқор
м
i
ндеттемес
i
н
орындамаған
немесе
ти
i
с
i
нше
орындамаған
ретте
, 
атап
айтқанда
, 
орындау
мерз
i
м
i
н
өтк
i
з
i
п
алған
ретте
несие
беруш
i
ге
төлеуге
м
i
ндетт
i, 
заңдармен
немесе
шарт
-
пен
белг
i
ленген
ақша
сомасы
айып
төлеу
(
айыппұл
, 
өс
i
м
) 
деп
таныла
-
ды
(
ҚР
АК
293-
бабы
).
Айып
төлеу
міндеттеменің
орындалуын
қамтамасыз
етудің
заңды
тұлғаларға
да
жəне
жеке
тұлғаларға
да
қатысты
ең
кең
таралған
əдістерінің
бірі
болып
табылады
.
Айып
төлеу
шартты
немесе
заңды
болуы
мүмкін
. 
Заңды
айып
төлеу
заңнамада
бекітіледі
жəне
осында
оны
өндірудің
мөлшері
, 
тəртібі
жəне
талаптары
айқындалады
. 
Бұл
нормалар
императивті
бо
-
лып
табылғандықтан
, 
тараптардың
заңды
айып
төлеуді
өндіріп
алу
-
дан
бас
тартуға
, 
оның
мөлшерін
азайтуға
құқығы
жоқ
. 
Тіпті
, 
айып
төлеуді
өндіріп
алу
тараптардың
келісімінде
қарастырылмаған
болса
да
, 
несие
беруші
оның
төленуін
талап
етуге
құқылы
. 
Өйткені
ол
заңи
тұрғыдан
бекітілген
.
Егер
заңдарда
тікелей
тыйым
салынбаса
, 
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
мен
заңды
айып
төлеу
мөлшер
i 
көбейт
i
лу
i 
мүмк
i
н
. 
Егер
төленуге
ти
i
ст
i 
айып
(
айыппұл
, 
өс
i
м
) 
несие
беруш
i
н
i
ң
шеккен
залалдарымен
салыстырғанда
тым
көп
болса
, 
сот
борышқордың
м
i
ндеттемен
i 
орындау
дəрежес
i
н
жəне
борышқор
мен
несие
беруш
i
н
i
ң
назар
аударуға
лайықты
мүдделер
i
н
ескере
отырып
, 
айып
төлеу
мөлшер
i
н
(
айыппұлды
, 
өс
i
мд
i) 
азайтуға
құқылы
. 
Соттың
айып
төлеуден
борышқорды
толықтай
босатуға
құқығы
жоқ
.
Шартты
айып
төлеу
заңмен
емес
, 
тараптардың
келісімімен
бекітіледі
.
Айып
төлеу
екі
түрде
болуы
мүмкін
: 
айыппұл
жəне
өсім
. 
Бұ
-
лардың
екеуі
де
тəжірибеде
айыппұлдық
деп
аталып
, 
ортақ
сипат
-
тары
болғанымен
, 
өзіндік
ерекшеліктерге
де
ие
. 
Мысалы
, 
айыппұл
бұл
алдын
ала
бекітілген
мөлшерде
немесе
орындау
пəнінің
құнына
қатысты
борышқордың
төлеуге
міндетті
ақшалай
сомасы
болып
та
-
былады
. 
Өсім
бұл
, 
кешіктірілген
төлемнің
əрбір
күніне
борышқордың
төлеуге
міндетті
ақшалай
сомасы
болып
табылады
.
Айыппұлды
бірреттік
тəртіпте
өндіріп
алады
. 
Ал
өсім
кешіктіріл
-
ген
əрбір
күн
үшін
үзіліссіз
ұлғая
түседі
.
Айып
төлеу
туралы
кел
i
с
i
м
, 
нег
i
зг
i 
м
i
ндеттемен
i
ң
нысанына
қарамастан
, 
жазбаша
түрде
жасалуға
ти
i
стігі
заңда
бекітілген
.

185
Айып
төлеуді
өндіріп
алу
барысында
несие
беруші
бірмезетте
залалдарды
да
өндіріп
алу
құқығын
иеленеді
. 
Осы
ретте
, 
несие
берушінің
негізсіз
баю
мəселесі
туындайды
. 
Осыған
орай
, 
ҚР
АК
351-
бабында
айып
төлеудің
шығындарға
қатынасына
қарай
оның
төрт
түрі
белгіленеді
:
айыппұлдық
 
айып
 
төлеу
– 
толықтай
көлемде
бір
мезетте
шығындар
мен
айып
төлеуді
өндіріп
алады
;
балама
 
айып
 
төлеу
– 
несие
берушінің
таңдауы
бойынша
не
айып
төлеу
не
шығындар
өндіріліп
алынады
;
айрықша
 
айып
 
төлеу
– 
тек
айып
төлеу
ғана
өндіріліп
алынады
;
есепке
 
жатқызу
 
айып
 
төлеуі
– 
айып
төлеуде
жəне
шығында
өндіріледі
, 
бірақ
соңғысы
айып
төлеумен
жабылмаған
бөлігінде
өндіріледі
.
Егер
заңнамада
немесе
тараптардың
келісімінде
өзгеше
көзделмесе
, 
жалпы
ережеге
сəйкес
айып
төлеу
есепке
жатқызу
болып
табылады
.
Уағдаласушы
тараптардың
б
i
реу
i
н
i
ң
шарт
бойынша
өз
i
нен
алы
-
натын
төлемн
i
ң
есеб
i
нен
ек
i
нш
i 
тарапқа
жəне
шарт
жасау
мен
орын
-
дауды
не
өзге
м
i
ндеттемен
i 
орындауды
қамтамасыз
етуге
бер
i
лет
i
н
ақшалай
сома
кеп
i
лпұл
деп
танылады
(
ҚР
АК
337
б
-
бабы
)
Төлемдердің
бір
бөлігі
алдын
ала
төленеді
жəне
шарттың
жа
-
салу
фактісі
осы
арқылы
қамтамасыз
етіледі
. 
Мерзімінен
бұрын
төленетіндіктен
, 
кепілпұл
аванс
пен
алдын
ала
ақы
төлеуге
ұқсас
бола
-
ды
. 
Дегенмен
, 
кепілпұл
ғана
міндеттеменің
орындалуын
қамтамасыз
етеді
. 
Кеп
i
лпұл
туралы
кел
i
с
i
м
кеп
i
лпұлдың
сомасына
қарамастан
жазбаша
нысанда
жасалуға
ти
i
с
. 
Тіпті
, 
егер
негізгі
міндеттеме
нотариалдық
куəландыруға
тиіс
болған
ретте
де
, 
кепілпұл
үшін
жай
жазбаша
нысан
жеткілікті
болып
табылады
. 
Кел
i
с
i
мн
i
ң
жазбаша
ны
-
санда
жасалуын
сақтамау
кеп
i
лпұл
кел
i
с
i
м
i
н
жарамсыз
деп
тануға
əкел
i
п
соқтырады
.
ҚР
АК
338-
бабында
анықталғандай
, 
м
i
ндеттемен
i
ң
орында
-
луы
басталғанға
дей
i
н
тараптардың
кел
i
с
i
м
i 
бойынша
не
олардың
к
i
нəс
i
нс
i
з
-
ақ
оны
орындаудың
мүмк
i
нд
i
г
i 
болмауы
салдарынан
тоқтатылған
жағдайда
, 
кеп
i
лпұл
қайтарылуға
ти
i
с
.
Міндеттемені
тараптардың
бірі
бұзған
ретте
басқа
салдарлар
ту
-
ындайды
. 
Егер
м
i
ндеттемен
i
ң
орындалмауына
кеп
i
лпұл
берген
тарап
жауапты
болса
, 
ол
ек
i
нш
i 
тарапта
қалады
, 
ал
егер
кеп
i
лпұл
алған
тарап
жауапты
болса
, 
ол
ек
i
нш
i 
тарапқа
кеп
i
лпұлдың
ек
i 
еселенген
сома
-
сын
төлеуге
м
i
ндетт
i. 
Оның
үст
i
не
, 
шартта
өзгеше
көзделмегенд
i
ктен
, 

186
м
i
ндеттемен
i
ң
орындалмауына
жауапты
тарап
ек
i
нш
i 
тарапқа
кеп
i
л
-
пұл
сомасын
ескере
отырып
, 
шеккен
залалдың
орнын
толтыруға
м
i
ндетт
i.

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: