Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

193
сер
i
ктест
i
к
мүлк
i
ндег
i 
үлеске
құқық
, 
борыштық
талап
қою
, 
авторлық
құқықтар
жəне
т
.
б
. 
кеп
i
л
мəн
i 
болып
табылады
. 
Кепілдің
пəні
кепіл
құқығының
өзі
, 
яғни
қайта
кепілге
салу
болуы
мүмкін
.
Мерз
i
мд
i 
құқық
оның
əрекет
жасау
мерз
i
м
i 
б
i
ткенге
дей
i
н
ғана
кеп
i
л
мəн
i 
бола
алады
. 
Егер
кеп
i
лге
салынатын
құқық
құжатпен
рас
-
талатын
болса
, 
кеп
i
лшарты
құқық
белг
i
леуш
i 
құжатты
беру
арқылы
рес
i
мделу
i 
мүмк
i
н
.
Бағалы
қағаздар
кеп
i
л
пəні
болған
ретте
, 
олар
кепіл
ұстаушыға
беріледі
не
банкте
орналастырылады
.
Ортақ
менш
i
кт
i 
құрайтын
мүл
i
к
кеп
i
лге
барлық
менш
i
к
иелер
i
н
i
ң
кел
i
су
i
мен
ғана
бер
i
лу
i 
мүмк
i
н
.
Жалпы
ережеге
сəйкес
кеп
i
л
талапты
оның
нақты
қана
-
ғаттандырылатын
кез
i
ндег
i 
көлемд
i, 
яғни
сыйақыны
(
мүдден
i) 
қоса
алғанда
, 
орындау
мерз
i
м
i
н
өтк
i
з
i
п
алу
арқылы
келт
i
р
i
лген
шы
-
ғындардың
өтелу
i
н
, 
айып
(
айыппұл
, 
өс
i
м
) 
салуды
, 
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i 
ұстау
жөн
i
ндег
i 
қажетт
i 
шығындарды
, 
сондай
-
ақ
өнд
i
р
i
п
алу
жөн
i
ндег
i 
шығындарды
өтеуд
i 
қамтамасыз
етед
i. 
Кепілге
салы
-
натын
мүліктің
құны
негізгі
борыштың
сомасынан
асып
тұруы
тиіс
. 
Егер
борыштың
сомасы
кейіннен
ұлғаятын
болса
(
мысалы
, 
сыйақы
мөлшеріне
), 
онда
несие
беруші
борыштың
қайта
қалыптасқан
бөліктерін
жабу
үшін
кепілге
салынған
мүліктің
құнының
есебінен
өндіріп
алуға
құқылы
.
Заңнамалық
актілерде
немесе
шартта
өзгеше
бекітілуі
мүмкін
.
Кепіл
туралы
шарттағы
тараптардың
құқықтары
мен
міндеттері
:
Кеп
i
л
ұстаушыға
оның
иелену
i
не
бер
i
лген
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i 
сақтандыру
м
i
ндет
i 
шартпен
немесе
заң
құжаттарымен
жүктелу
i 
мүмк
i
н
. 
Кеп
i
л
беруш
i
н
i
ң
пайдалануында
қалатын
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i 
сақтандыру
кеп
i
л
беруш
i
ге
жүктелед
i.
Кеп
i
л
беруш
i 
немесе
кеп
i
л
ұстаушы
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
к
олардың
қайсысында
екен
i
не
қарай
, 
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i
ң
сақталуын
қамтамасыз
ету
үш
i
н
қажетт
i 
шаралар
қолдануға
міндетті
жəне
мұны
орындамаған
ретте
туындаған
шығандарға
жауапкершілікке
тартылу
тəуекелін
көтереді
. 
Кеп
i
л
ұстаушы
жəне
кеп
i
л
беруш
i 
басқа
тарапта
тұрған
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i 
құжаттар
бойынша
жəне
оның
i
с
жүз
i
нде
бар
екенд
i
г
i
н
, 
көлем
i
н
, 
жай
-
күй
i
н
жəне
сақталу
жағдайын
тексеруге
құқылы
.
Кепіл
ұстаушының
кінəсінен
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i
ң
жоғалу
немесе
бүл
i
ну
қауп
i 
туған
жағдайда
кеп
i
л
беруш
i 
кеп
i
лд
i
ң
мерз
i
м
i
нен
бұрын
тоқтатылуын
талап
етуге
құқылы
.

194
Егер
кеп
i
л
туралы
шартта
өзгеше
көзделмесе
, 
кеп
i
л
беруш
i 
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i
ң
кездейсоқ
қирау
немесе
бүл
i
ну
тəуекел
i
н
мойнына
алады
.
Кеп
i
л
ұстаушыға
бер
i
лген
мүлік
толық
немесе
i
ш
i
нара
жоғалған
немесе
бүл
i
нген
ретте
кепіл
ұстаушының
кінəлілігі
презумпциясы
қолданылады
. 
Ол
өзінің
кінəсінің
жоқ
екендігін
дəлелдей
алған
ретте
ғана
жауапкершіліктен
босатылады
. 
Кеп
i
л
ұстаушы
кеп
i
лге
салынған
нəрсен
i
ң
жоғалғаны
үш
i
н
оның
нақты
құны
мөлшер
i
нде
, 
ал
оның
зақымданғаны
үш
i
н
кеп
i
лге
салынған
нəрсен
i
ң
кеп
i
л
ұстаушыға
оны
берген
кезде
бағаланған
сомасына
қарамастан
, 
осы
құн
төмендеген
сома
мөлшер
i
нде
жауап
беред
i.
Кепіл
беруші
кеп
i
лге
салынған
мүлікті
, 
егер
заң
құжаттарында
не
-
месе
шартта
өзгеше
көзделмесе
(
мысалы
, 
айналымдағы
тауарларды
кепілге
салу
), 
кеп
i
л
ұстаушының
кел
i
с
i
м
i
мен
ғана
ауыстыра
алады
.
Егер
кеп
i
лге
салынатын
нəрсе
жойылса
немесе
бүл
i
нсе
, 
кеп
i
л
беруш
i 
оны
қалпына
келт
i
руге
немесе
оны
басқа
б
i
р
сондай
мүл
i
кпен
алмастыруға
құқылы
. 
Бұл
оның
міндеті
емес
, 
құқығы
болып
табыла
-
ды
. 
Кепіл
беруші
өзінің
осы
құқығын
қолданған
ретте
кепіл
ұстаушы
басқа
мүлікті
қабылдауға
міндетті
.
Ипотека
кезінде
меншік
иесі
ретіндегі
кепіл
беруші
кепілге
салынған
мүлікті
пайдалануға
құқылы
. 
Алайда
, 
шартта
егер
, 
мүлікті
пайдалану
оның
нашарлауына
немесе
құнының
төмендеуіне
əкелетін
болса
, 
мұндай
пайдалануға
тыйым
салынуы
не
шектеу
қойылуы
мүмкін
. 
Кепіл
пəніне
тек
, 
кепіл
беруші
ғана
билік
ете
алады
, 
ал
кепіл
ұстаушы
оның
бұл
өкілеттілігін
тек
шектей
алады
. 
Мысалы
, 
шарт
-
та
кепіл
беруші
кепіл
пəніне
тек
, 
кепіл
ұстаушының
келісімімен
ғана
билік
ете
алатындығы
көзделуі
мүмкін
. 
Кепіл
ұстаушы
ешбір
жағдайда
кепіл
пəніне
билік
ете
алмайды
, 
ал
егер
шартта
рұқсат
етілсе
, 
пайдалана
алады
.
Кепіл
ұстаушы
кепілге
салынған
мүлікті
өзгенің
заңсыз
иелігінен
тіпті
, 
кепіл
берушінің
өзінен
талап
етуге
құқылы
. 
Бұдан
кепілдің
заттық
-
құқықтық
сипаты
айқын
көрінеді
. 
Демек
, 
кепіл
ұстаушы
өзін
меншік
иесі
сияқты
ұстайды
жəне
иеліктен
айыруға
байланысы
жоқ
өзінің
кепіл
құқығына
болатын
кедергілерді
алып
тастауды
талап
ете
алады
.
Егер
борышқор
өзінің
міндеттемесін
бұзса
, 
кепілге
салынған
мүліктен
ақы
өндіріп
алуға
жол
беріледі
. 
Бірақ
бұл
кепіл
ұстаушының
міндеті
емес
, 
құқығы
болып
табылады
. 
Ол
өзінің
талабын
қанағаттандырудың
өзге
бір
əдісін
таңдауы
мүмкін
.

195
Несие
берушінің
талаптарын
қанағаттандыру
сот
тəртібімен
жүр
-
гізіледі
. 
Егер
, 
заңнамалық
актілерде
немесе
шартта
көзделген
ретте
соттан
тыс
тəртіп
орын
алуы
мүмкін
. 
Мысалы
, 
ҚР
АК
318-
бабында
кеп
i
л
ұстаушы
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i 
соттан
тыс
күштеу
тəрт
i
б
i
мен
өз
бет
i
мен
сатуға
құқылы
екендігі
бекітілген
.
Несие
беруші
талабы
мен
кепілге
салынған
мүліктің
құны
сəйкес
келмеген
ретте
егер
, 
борышқордың
бұзушылығы
болмашы
ғана
бол
-
са
, 
заң
кепіл
берушінің
мүдделерін
қорғайды
. 
Борышқордың
өтініші
бойынша
сот
кепіл
пəнінен
өндіріп
алуды
қанағаттандырудан
бас
тар
-
туы
мүмкін
.
Соттың
шешімі
бойынша
кепілге
салынған
мүлікті
сату
жария
сауда
арқылы
жүргізіледі
. 
Сатудың
ерекшеліктері
ҚР
АК
319-
ба
-
бында
жəне
«
Жылжымайтын
мүлік
ипотекасы
туралы
» 
ҚР
Заңында
айқындалған
. 
Егер
сату
соттан
тыс
тəртіпте
жүргізілсе
, 
онда
сауданы
кепіл
ұстаушының
өкілі
жүргізеді
.
Кепіл
ұстаушы
кепілге
салынған
мүлікті
сауда
өткізбестен
, 
өз
меншігіне
тек
айрықша
жағдайларда
ғана
айналдыра
алады
. 
Мы
-
салы
, 
екіден
аз
сатып
алушылардың
қатысуына
байланысты
сау
-
да
өткізілмей
қалса
. 
Тіпті
, 
бұл
жағдайдың
өзінде
ол
жаңа
сауданың
өткізілуін
талап
ете
алады
.
Сатудан
кейін
түскен
қаражат
есебінен
несие
беруші
өзінің
талап
-
тарын
қанағаттандыра
алады
. 
Егер
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
кт
i 
өтк
i
зу
кез
i
нде
түскен
сома
кеп
i
л
ұстаушының
талаптарын
өтеуге
жетк
i
л
i
кс
i
з
болса
, 
жетк
i
л
i
кс
i
з
соманы
борышқордың
басқа
мүлк
i
нен
кеп
i
лге
нег
i
зделген
артықшылықты
пайдаланбай
-
ақ
алуға
құқылы
.
ҚР
АК
321 
жəне
322-
баптарында
кепіл
туралы
шартты
мерзімінен
бұрын
тоқтату
жағдайлары
қарастырылған
. 
Кеп
i
лге
салынған
мүл
i
к
кеп
i
л
беруш
i
ден
басқа
адамға
көшкен
ретте
кеп
i
л
құқығы
сақталып
қалады
. 
Егер
кепілге
салынған
мүлік
ортақ
меншікке
түссе
, 
онда
кепіл
беруші
тарапынан
болатын
тұлғалардың
көптілігі
орын
алады
жəне
ол
үлестік
болып
табылады
.
Кепілдің
кейбір
түрлерін
заң
шығарушы
ҚР
АК
жекелеген
бап
-
тарында
реттеуді
жөн
санаған
. 
Бұл
айналымдағы
тауарларды
кепілге
салу
(327-
бап
) 
жəне
заттарды
ломбардқа
кепілге
салу
(328-
бап
).
ҚР
АК
303-
бабының
5-
тармағына
сəйкес
егер
кепіл
туралы
шарт
-
та
өзгеше
көзделмесе
, 
кепіл
нысанасы
болып
табылатын
ақша
банкке
орналастырылады
. 
Осы
ақша
үшін
алынатын
сыйақы
(
мүдде
) 
кепіл
ұстаушыға
тиесілі
болады
. 
Ақша
кепіл
ұстаушыға
немесе
өзге
тұлға
кепіл
ақшаны
пайдалану
мүмкіндігін
шектейтін
шарттарды
сақтаған

196
кезде
(
банк
сейфіне
, 
сейфтің
ұяшығына
, 
сақтауға
арналған
жеке
үй
-
жайда
сақтауға
беру
) 
осы
тұлғаға
берілуі
мүмкін
. 
Осындай
тұлғаның
кепіл
ақшаны
пайдалану
жөніндегі
шектеулерді
орындамауы
оның
ақша
берілген
кезден
бастап
негізсіз
байығаны
үшін
жауаптылығына
негіз
болып
табылады
.
ҚР
АК
319-
бабында
былай
делінеді
: 
ақшаны
жəне
ақшалай
мін
-
деттеме
бойынша
құқықтарды
(
талаптарды
) 
кепілге
беру
кезінде
– 
кепілге
қойылған
осы
мүлікті
өткізу
кепіл
нысанасы
болып
табыла
-
тын
немесе
ақшалай
міндеттеме
бойынша
кепілге
қойылған
құқықтар
(
талаптар
) 
бойынша
тиесілі
ақшаны
кепіл
ұстаушыға
беру
жолы
-
мен
, 
ал
кепіл
нысанасына
өндіріп
алу
қолданылған
кезде
ақшаны
беру
мүмкін
болмаған
жағдайда
кепіл
берушінің
кепіл
нысанасына
құқықтарын
кепіл
ұстаушыға
ауыстыру
жолымен
жүргізіледі
.
Егер
кепіл
нысанасы
болып
табылатын
ақша
сомасы
кепіл
ұстаушының
кепілмен
қамтамасыз
етілген
талаптарының
мөлшерінен
асып
кетсе
, 
айырма
кепіл
берушіге
қайтарылады
. 
Кепіл
ұстаушының
талаптарын
өтеу
үшін
ақша
сомасы
жетпеген
жағдайда
, 
заңнамалық
актілерде
немесе
шартта
өзгеше
нұсқау
болмаған
ретте
, 
ол
кепілде
негізделген
артықшылықтарды
пайдаланбай
, 
жетпеген
соманы
борышкердің
басқадай
мүлкінен
алуға
құқылы
.

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: