Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

190
Заттың
құнын
төлеуге
немесе
оған
шыққан
шығындарды
жəне
басқа
да
залалды
өтеуге
байланысты
болмаса
да
, 
кəс
i
пкер
рет
i
нде
əрекет
етет
i
н
тараптардың
м
i
ндеттемелер
i
нен
туындайтын
талап
-
тар
да
затты
ұстап
қалу
арқылы
қамтамасыз
ет
i
лу
i 
мүмк
i
н
екендігі
аталған
əдісті
қолданудың
бір
мысалы
болып
табылады
.
Несие
беруш
i 
өз
i
ндег
i 
зат
иел
i
г
i
не
түскеннен
кей
i
н
де
оны
иелену
құқығын
үш
i
нш
i 
тұлғаның
алғанына
қарамастан
, 
ол
затты
ұстап
қала
алады
.
Бұл
нормалардың
барлығы
диспозитивті
болып
табылады
жəне
тараптар
шартта
басқалай
да
көздеуі
мүмкін
.
ҚР
АК
338-2 
бабы
ұстап
қалынған
мүл
i
к
есеб
i
нен
талаптарды
қанағаттандыруға
арналған
. 
Нақтырақ
айтқанда
, 
затты
ұстап
қалушы
несие
беруш
i
н
i
ң
талаптары
кеп
i
лмен
қамтамасыз
ет
i
лген
талаптар
-
ды
қанағаттандыру
үш
i
н
көзделген
көлемде
жəне
тəрт
i
ппен
заттың
құнынан
қанағаттандырылатындығына
арналған
.
Кеп
i
л
М
i
ндеттемеге
сəйкес
несие
беруш
i
н
i
ң
(
кеп
i
л
ұстаушының
)
бо
-
рышқор
кеп
i
лмен
қамтамасыз
ет
i
лген
м
i
ндеттемен
i 
орындамаған
рет
-
те
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
к
құнынан
осы
мүл
i
к
тиес
i
л
i 
адамның
(
кеп
i
л
беруш
i
н
i
ң
) 
басқа
несие
беруш
i
лерд
i
ң
алдында
артықшылықпен
қанағаттандырылуға
құқығы
бар
м
i
ндеттемен
i 
атқаруының
осындай
əд
i
с
i 
кеп
i
л
деп
танылады
ҚР
АК
299 
бабы
).
Кепіл
əдетте
, 
ақшалай
міндеттемелердің
орындалуын
қамтамасыз
етеді
. 
Мысалы
, 
банктік
заем
шартының
қайтарылуы
. 
Сонымен
бірге
, 
заңның
мəніне
орай
кепіл
міндеттеменің
заттай
орындалуын
да
қамтамасыз
ете
алады
. 
Мысалы
, 
жалға
алу
шарты
.
Кепіл
міндеттемелерінің
тараптары
болып
табылады
:
кеп
i
л
 
ұстаушы
– 
мүлікке
қатысты
кепіл
құқығын
иеленеді
;
кеп
i
л
 
беруш
i
– 
ол
кепілге
мүлікті
ұсынады
жəне
ол
ретінде
борышқордың
өзі
не
үшінші
тұлға
болуы
мүмкін
. 
Кепіл
беруші
əдетте
, 
мүліктің
иесі
болады
. 
Сондай
-
ақ
мүлікті
шаруашылық
жүргізу
құқығында
иеленетін
тұлға
да
меншік
иесінің
келісімімен
кепіл
беруші
бола
алады
. 
Кепіл
бершуі
ретінде
аталған
құқықты
пайдалану
-
шы
да
бола
алады
. 
Мысалы
, 
жер
пайдаланушы
. 
Жалға
алушы
жалға
алу
құқығын
мүлік
иесінің
келісімімен
ғана
кепілге
бере
алады
.
Кепіл
пəні
ретінде
мүлікті
алдын
ала
бөлу
жəне
борышқор
міндеттемені
орындамаған
ретте
несие
беруші
-
кепіл
ұстаушы
өзінің
талабын
кепілге
салынған
мүлік
есебінен
борышқордың
басқа
не
-

191
сие
берушілерінің
алдында
басымдылықпен
қанағаттандыра
алуы
кепілдің
мақсаты
болып
табылады
.
Демек
, 
борышқор
кепілге
салынған
мүлікті
жоғалуы
мүмкін
, 
яғни
міндеттемені
орындамаған
ретте
ол
сауда
арқылы
сатылуы
мүмкін
. 
Сонымен
, 
аталған
мүлікті
жоғалту
қаупімен
ол
міндеттемені
орындауға
ынталана
түседі
. 
Дəл
осы
кепілге
жоғары
тиімділікті
ұсынады
. 
Өйткені
орындау
үшін
қажетті
қаражат
борышқорда
бол
-
май
қалуы
мүмкін
айып
төлеу
мен
кепілдікке
қарағанда
, 
кепілде
мүлік
алдын
ала
белгілі
болады
жəне
несие
беруші
тарапынан
аталған
мүліктен
өндіріп
алу
мүмкіндігі
сақталады
.
Кепіл
пəні
кейде
жоғалуы
немесе
бүлінуі
мүмкін
. 
Несие
беруші
-
нің
мүдделерінің
бұзылуына
жол
бермеу
үшін
кепілге
салынған
мүлікті
сақтандыруға
болады
. 
Сақтандыру
жағдайы
орын
алған
рет
-
те
несие
беруші
сақтандыру
төлемі
сомасынан
қанағаттандыру
алуға
басқа
несие
берушілерге
қарағанда
басым
құқықты
иеленеді
. 
Кепілге
салынған
мүліктің
кімнің
пайдасына
сақтандырылғаны
маңызды
емес
.
Кепілшарттан
немесе
заңнамалық
актіден
туындайды
жəне
онда
қай
мүліктің
, 
қандай
талапты
қамтамасыз
етуге
берілетіндігі
тікелей
көрсетілуі
тиіс
.
Кеп
i
л
 
туралы
 
шарт
жазбаша
түрде
жасалуға
ти
i
с
. 
Бұл
талап
-
ты
сақтамау
шарттың
жарамсыздығына
əкеледі
. 
ҚР
АК
307-
бабын
-
да
кепіл
туралы
шарттың
елеулі
ережелері
берілген
жəне
бұлар
болмаған
ретте
шарт
жарамсыз
деп
танылады
. 
Оларға
мыналар
жа
-
тады
: 1) 
кепіл
пəні
жəне
оның
бағасы
; 2) 
негізгі
мəндеттеменің
сипа
-
ты
, 
мөлшері
жəне
оны
орындау
мерзімі
; 3) 
кепіл
пəнінің
қай
тарап
-
та
болатындығына
жəне
оны
қолдануға
жол
берілетіндігіне
сілтеме
. 
Айналымнан
алынған
, 
сондай
-
ақ
жеке
тұлғамен
тығыз
байланысты
талаптарды
(
алимент
алу
, 
өміріне
немесе
денсаулығына
келтірілген
зиянның
өтемақысы
) 
қоспағанда
, 
кез
келген
мүлік
кепіл
пəні
бола
ала
-
ды
. 
Сондай
-
ақ
, 
мүліктік
құқықтар
мен
ақша
да
кепіл
пəні
бола
алады
. 
ҚР
АК
301-
бабының
4-
тармағына
сəйкес
кепіл
пəні
болып
табыла
-
тын
ақша
банкте
орналастырылуы
тиіс
. 
Жеке
мүліктік
емес
құқықтар
кепіл
пəні
бола
алмайды
. 
Мүліктердің
кейбір
түрлерінің
кепіліне
заңнамалық
актілермен
тыйым
салынған
немесе
шектелінген
. 
Мы
-
салы
, 
бірінші
қажеттілік
заттарынан
жəне
азаматтың
киім
-
кешегінен
өндіріп
алуға
жол
берілмейді
. 
Демек
, 
оларды
кепілге
салуға
болмай
-
ды
.
Кеп
i
л
құқығы
болашақта
кеп
i
лге
салушының
менш
i
г
i
не
немесе

192
шаруашылық
иел
i
г
i
не
түсет
i
н
мүл
i
кке
шарт
бойынша
қолданылуы
мүмк
i
н
, 
мысалы
, 
пəтер
алуға
берілген
заем
сомасының
қамтамасыз
етілуі
.
ҚР
АК
307-
бабында
қарастырылған
кепіл
туралы
шарттың
ереже
-
лер
тізімі
түпкілікті
емес
. 
Басқа
заңнамалық
актілермен
кепіл
туралы
шарттың
өзге
де
міндетті
ережелері
қарастырылуы
мүмкін
. 
Мысалы
, 
«
Жылжымайтын
мүлік
ипотекасы
туралы
» 
ҚР
Заңы
кепілге
салынған
мүліктің
орналасқан
жері
, 
кепіл
берушінің
аты
-
жөні
жəне
тұрғылықты
жері
туралы
деректердің
көрсетілуін
талап
етеді
.
ҚР
АК
308-
бабы
мүліктің
кейбір
түрлерінің
кепілін
мемлекеттік
тіркеудің
міндеттілігін
бекітеді
. 
Мысалы
, 
жылжымайтын
мүліктің
кепілі
, 
автокөлік
құралдарының
кепілі
тіркелуге
тиіс
. 
Сонымен
қоса
, 
мүліктің
кейбір
түрлерінің
кепілі
ерекше
тəртіпте
рəсімделуі
мүмкін
. 
Атап
айтқанда
, 
ломбардтағы
кепіл
, 
кепіл
билетін
ұсыну
арқылы
рəсімделеді
, 
ал
жылжымайтын
мүліктің
кепілі
ипотекалық
куəлікті
беру
арқылы
рəсімделеді
.
ҚР
АК
303-
бабында
кепілдің
түрлері
бекітілген
. 
Ең
алдымен
, 
кепіл
пəніне
қарай
заттардың
жəне
құқықтардың
кепілін
ажыратқан
жөн
. 
Заттардың
кепілі
өз
кезегінде
, 
ипотекаға
жəне
кепілзатқа
жіктелінеді
. 
Ипотека
– 
кеп
i
лге
салынған
мүл
i
к
кеп
i
л
салушының
немесе
үш
i
нш
i 
б
i
р
жақтың
иел
i
г
i
нде
жəне
пайдалануында
қалатын
кеп
i
л
түр
i. 
Кəс
i
порындар
, 
құрылыстар
, 
үйлер
, 
ғимараттар
, 
көп
пəтерл
i 
үйдег
i 
пəтерлер
, 
көл
i
к
құралдары
, 
ғарыш
объект
i
лер
i, 
айналымдағы
тауар
-
лар
жəне
азаматтық
айналымнан
алынбаған
басқа
да
мүл
i
к
ипотека
мəн
i 
бола
алады
. 
Пəні
тұрғысынан
алғанда
, 
ҚР
АК
ипотека
тек
жыл
-
жымайтын
мүліктің
кепілі
ретіндегі
дəстүрлі
еуропалық
түсініктен
ерекшеленеді
.

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: