Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

197
Міндеттемені
бұзған
борышқор
несие
берушіге
келтірілген
залалдардың
орнын
толтыруға
міндетті
. 
Залалдардың
ұғымы
ҚР
АК
9-
бабының
4-
тармағында
берілген
.
1) 
Нақты
нұқсан
– 
құқығы
бұзылған
адам
жасаған
немесе
жасауға
ти
i
ст
i 
шығыстар
, 
оның
мүлк
i
н
i
ң
жоғалуы
немесе
зақымдануы
;
2) 
Айырылып
қалған
пайда
– 
сол
адамның
құқығы
бұзылмаған
болса
, 
дағдылы
айналым
жағдайында
оның
алуына
болатын
, 
б
i
рақ
алынбай
қалған
табыстары
залалдар
деп
түс
i
н
i
лед
i.
М
i
ндеттемен
i
ң
бұзылуынан
туындаған
залалдың
орнын
тол
-
тырудан
борышқорды
босату
жөн
i
ндег
i 
тараптардың
м
i
ндеттеме
бұзылғанға
дей
i
н
қабылдаған
кел
i
с
i
м
i 
жарамсыз
болады
, 
алайда
та
-
раптар
өзара
кел
i
с
i
м
бойынша
мүл
i
ктег
i 
нақты
келт
i
р
i
лген
зиянды
ғана
өнд
i
р
i
п
алуды
көздеу
i 
мүмк
i
н
.
Егер
заңдарда
немесе
шартта
өзгеше
көзделмесе
, 
залалды
анықтаған
кезде
, 
м
i
ндеттеме
орындалуға
ти
i
ст
i 
жерде
, 
борышқор
не
-
сие
беруш
i
н
i
ң
талабын
өз
ықтиярымен
қанағаттандырған
күн
i, 
ал
егер
талап
ер
i
кт
i 
түрде
қанағаттандырылмаса
, 
талап
арыз
бер
i
лген
күн
i 
қолданылған
баға
назарға
алынады
. 
Мəн
-
жайды
нег
i
зге
ала
отырып
, 
сот
шеш
i
м
шығарған
күн
i 
не
нақты
төлем
төленген
күн
i 
қолданылған
бағаны
назарға
ала
кел
i
п
, 
залалдың
орнын
толтыру
туралы
талапты
қанағаттандыра
алады
.
Айырылып
қалған
пайданың
мөлшер
i
н
анықтаған
кезде
оны
алу
үш
i
н
несие
беруш
i 
алдын
ала
қолданған
шаралар
жəне
осы
мақсатта
жасалған
дайындықтар
ескер
i
лед
i.
Егер
мұның
өз
i 
м
i
ндеттемен
i 
бұзғаны
үш
i
н
жауапкерш
i
л
i
ктен
жал
-
тару
мақсатымен
жасалғанын
дəлелдесе
, 
несие
беруш
i 
борышқордың
, 
сондай
-
ақ
оның
мүл
i
к
иес
i
н
i
ң
кез
келген
i
с
-
əрекет
i
н
жарамсыз
деп
та
-
нуды
талап
етуге
құқылы
.
ҚР
АК
351-
бабында
айып
төлеудің
шығындарға
қатынасына
қарай
оның
төрт
түрі
белгіленеді
:
1) 
есепке
жатқызу
айып
төлеуі
– 
айып
төлеуде
жəне
шығында
өндіріледі
, 
бірақ
соңғысы
айып
төлеумен
жабылмаған
бөлігінде
өндіріледі
;
2) 
айыппұлдық
айып
төлеу
– 
толықтай
көлемде
бір
мезетте
шығындар
мен
айып
төлеуді
өндіріп
алады
;
3) 
балама
айып
төлеу
– 
несие
берушінің
таңдауы
бойынша
не
айып
төлеу
не
шығындар
өндіріліп
алынады
;
4) 
айрықша
айып
төлеу
– 
тек
айып
төлеу
ғана
өндіріліп
алынады
.
Соңғы
үшеуі
заңнамада
немесе
шартта
қарастырылуы
мүмкін
.

198
М
i
ндеттемен
i
ң
орындалмағаны
немесе
ти
i
ст
i 
дəрежеде
орын
-
далмағаны
үш
i
н
шектелген
жауаптылық
белг
i
ленген
жағдайларда
айып
төлеу
арқылы
жабылмаған
бөл
i
г
i
нде
, 
не
одан
тыс
, 
не
оның
ор
-
нына
өтелуге
жататын
залал
осындай
шектелумен
белг
i
ленген
шекке
дей
i
н
өнд
i
р
i
п
алынуы
мүмк
i
н
.
Міндеттеменің
бұзылғандығы
үшін
жауапкершілік
нысаны
ретін
-
дегі
залалдар
мен
айып
төлеудің
айырмашылығы
Міндеттеменің
осы
түрі
жайлы
заңда
жəне
шартта
қарас
-
тырылмағанымен
, 
залалдарды
өндіріп
алу
міндеттеменің
бұзыл
-
ғандығы
үшін
жауапкершіліктің
жалпы
нысаны
ретінде
қолданылуы
мүмкін
. 
Ал
айып
төлеу
, 
егер
құқықбұзушылықтың
осы
түрі
үшін
заңда
немесе
шартта
белгіленсе
ғана
өндіріліп
алынады
. 
Осы
ретте
, 
шарттық
айып
төлеу
– 
жарамсыздық
қаупімен
, 
жазбаша
нысанда
жа
-
салынуы
тиіс
.
Залалдардың
мөлшері
міндеттемені
бұзу
салдарынан
келтірілген
шығынға
байланысты
болады
. 
Айып
төлеудің
мөлшері
алдын
ала
шартта
немесе
заңда
айқындалады
. 
Айып
төлеудің
мөлшері
залалдың
мөлшеріне
байланысты
болмайды
.
Айып
төлеуді
өндіріп
алу
үшін
залалдың
мөлшерін
айқындау
та
-
лап
етілмейді
. 
Ал
залалды
өндіріп
алу
үшін
бұл
қажет
болады
. 
Міне
, 
осылайша
, 
айып
төлеуді
өндіріп
алу
үшін
несие
беруші
себепті
байла
-
ныс
пен
залалдың
мөлшерін
дəлелдеуге
міндетті
емес
. 
Тек
бұл
ретте
борышқордың
міндеттемені
бұзғандығы
ғана
дəлелденуі
тиіс
.
Залалдарды
өндіріп
алу
талаптарына
қарағанда
, 
дəлелдеудің
қарапайымдылығына
байланысты
айып
төлеуді
өндіріп
алу
туралы
талаптар
тəжірибеде
жиірек
қойылады
.
Міндеттеменің
бұзылуынан
келтірілген
моральдық
зиянды
өндіріп
алу
азаматтық
-
құқықтық
жауаптылықтың
ерекше
нысаны
бо
-
лып
табылады
.
Моральдық
зиян
– 
жеке
жəне
заңды
тұлғалардың
өз
i
нд
i
к
мүл
i
кт
i
к
емес
иг
i
л
i
ктер
i 
мен
құқықтарының
бұзылуы
, 
кемс
i
т
i
лу
i 
немесе
олар
-
дан
айырылуы
, 
соның
i
ш
i
нде
жəб
i
рленуш
i
н
i
ң
өз
i
не
қарсы
құқық
бұзушылықтың
жасалуы
салдарынан
басынан
кешірген
(
төзімін
тауысқан
, 
уайымға
салған
) 
жан
азабы
немесе
тəн
азабы
(
қорлау
, 
ыза
-
ландыру
, 
қысым
жасау
, 
ашуландыру
, 
ұялту
, 
түңілту
, 
тəн
қиналуы
, 
за
-
лал
шегу
, 
қолайсыз
жағдайда
қалу
жəне
т
.
б
.).
Міндеттеменің
бұзылуынан
келтірілген
моральдық
зиян
залал
-
дарға
қоса
өтеледі
. 
Оны
өндіру
ережелері
Қазақстан
Республика
-
сы
Жоғары
Сотының
2001 
жылдың
21 
маусымындағы
«
Моральдық

199
зиянды
өндіру
туралы
заңнаманы
соттардың
қолдану
туралы
» 
№
3 
нормативтік
қаулысымен
айқындалған
.
Зиян
келтірушінің
кінəсіне
қарамастан
моральдық
зиян
мына
жағдайларда
, 
егер
:
1) 
зиян
азаматтың
өм
i
р
i 
мен
денсаулығына
жоғары
қау
i
птіл
i
к
көз
i 
арқылы
келт
i
р
i
лсе
;
2) 
зиян
азаматқа
оның
заңсыз
сотталуының
, 
заңсыз
қылмыстық
жауапқа
тартылуының
, 
бұлтартпау
шарасы
рет
i
нде
заңсыз
қамауға
алуды
, 
үйде
қамауда
ұстауды
немесе
ешқайда
кетпеу
i 
туралы
қолхат
алуды
қолданудың
, 
қамауда
ұстау
, 
психиатриялық
емдеу
мекемес
i
не
немесе
басқа
емдеу
мекемес
i
не
орналастыру
түр
i
нде
əк
i
мш
i
л
i
к
жаза
-
ны
заңсыз
қолданудың
салдарынан
келт
i
р
i
лсе
; P01003S
3) 
зиян
ар
-
ожданына
, 
қад
i
р
-
қасиет
i 
мен
i
скерл
i
к
бедел
i
не
нұқсан
келт
i
рет
i
н
мəл
i
меттер
тарату
арқылы
келт
i
р
i
лсе
;
4) 
заң
акт
i
лер
i
нде
көзделген
өзге
де
жағдайларда
өтелед
i.
Заң
акт
i
лер
i
нде
көзделген
жағдайларды
қоспағанда
, 
азаматтың
мүл
i
кт
i
к
құқықтарын
бұзатын
əрекеттер
(
əрекетс
i
зд
i
к
) 
арқылы
келт
i
р
i
лген
моральдық
зиян
өтелуге
жатпайды
.
Азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілікте
жиі
қолданылатын
нор
-
малардың
бірі
, 
ол
ҚР
АК
353 
бабындағы
«

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: