Қазақстан республикасы білім жәНЕ

        

464 

 

АРНОЛЬД ДЖОЗЕФ ТОЙНБИ 

 

(14 сәуір, 1889ж. Лондон, Ұлыбритания 

–  22 қазан, 1975ж. сонда) 

 

          — британ тарихшысы, әрі социолог-

ғалымы,  XX  -  ғасырдың  ортасында  ол 

цивилизациялық  талдаудың  жаңа  түрін 

дүниеге әкелді.  

Шығармалары: 

       онекітомдық  салыстырмалы  өркениет 

тарихы  бойынша  жазылған  «Постижение 

истории»  атты  еңбектің  авторы  (локальді 

өркениеттер тұжырымдамасымен белгілі). 

 

Философиялық көзқарастары: 

        Оның  ойынша, 

тарихтағы  әрбір 

цивилизация  қоршаған  ортаға  бейімделудің  негізінде  өзіне  тән  рухани 

құндылықтарын,  шаруашылық  формаларын  жасайды.  Сондықтан  жер 

бетіндегі  мәдениет  формалары  әрқашанда  әртүрлі  болмақ.  Бірақ  қазіргі 

жағдайда  Атлантикалық  цивилизация  дүние  жүзіндегі  басқа  халықтарға 

үстемдік  көрсетіп,  олардың  мыңдаған  жылдар  бойына  жинаған  мәдени 

тәжірибиесіне,  құндылықтарына  нұқсан  келтіруде.  Дегенмен  де  А.Тойнби 

тарихқа  деген  О.Шпенглердің  пессимистік  көзқарасына  қарсы.  Тарихи 

дамуда белгілі бір мәдениет қандай қиындық көрсе де, оны адамның ерікті де 

жауапты іс-әрекеттері арқылы жеңе алады. Оны көрсету үшін ойшыл тарихи 

сопылыққа  екі  жаңа  категория  енгізеді.  Біреуі  –  қоғам  алдына  қоятын 

тарихтың  талабы  болса,  екіншісі  –  оған  берілетін  қоғамның  жауабы. 

Цивилизацияның өсуі, әрі қарай күрделенуі – сол нақтылы заманның қойған 

талаптарына  сәйкес  келетін  шешімдер,  жауапты  табу  болмақ.  Егерде  ондай 

жауапты  элита  таба  алмаса,  онда  ол  цивилизацияның  сағы  сынып,  оның 

күйреуіне  жол  ашылады.  Сонымен  цивилизация  тағдыры  азшыл 

шығармашылық топтың іс-әрекеттерімен тығыз байланысты. 

         А.Тойнбидің  енгізген  бұл  категорияларының  методологиялық  маңызы 

өте зор. Ол әсіресе модернизация, жаңару үрдісіндегі көп дамып келе жатқан 

елдерге  аса  қажет.  Тәуелсіздіктің  басында,  Елбасының  басшылығымен 

жасалған  жаңа  ұлттық  саяси  элитаның  шешімдерінің  арқасында  заманның 

қойған талабына біз дұрыс жауап қайтара алдық. Соның нәтижесінде қазақ өз 

тәуелсіздігін уыстан шығармай, жаңа мемлекеттің іргесін нығайтуда. Егерде 

сол  кезде  басқа  элита  тобы  болып,  заманның  талабына  сәйкес  жауап  таба 

алмағанда, Қазақ Елінің тағдыры аянышты болуы мүмкін еді. 

         Қазіргі  адамзаттың  дағдарысынан  шығу  жолын  ойшыл  Бүкіл 

дүниежүзілік рухани бірліктен көреді. Ал ол үшін дүниежүзілік діндердің аса 

қадірлі  жақтары  біріктіріліп,  бірегей  Дүниежүзілік  дін  дүниеге  келуі  керек. 

        

465 

 

Сонда  ғана  әр  түрлі  цивилизациялардың  басы  бірігіп,  бүкіл  адамзаттың  әрі 

қарай дамуына жол ашылады, - деп А.Тойнби өз ойларын қорытады. 

 

Әдебиет: 

 

1.  Тойнби  А.  Дж.  Постижение  истории:  Сборник  /Пер.  с  англ. 

Е.Д.Жаркова. «Рольф», — Москва: 2001—640 с.,  

2.  Мырзалы  С.  Философия/  Тарих  философиясы.  А.Тойнби.  «Бастау»,  — 

Алматы: 2008. 536-537 беттер 

3.  Нысанбаев  Ә.  Диалог  цивилизаций  в  современном  мире.  —  Алматы: 

2001. 

4.  Сорокин  П.А.  Человек.  Цивилизация.  Общество  /Общ.  ред.,  сост.  и 

предисл.  А.Ю.Согомонов:  Пер.  с  англ.  Политиздат,  —  Москва:  1992.  

С.176. 

5.  Тойнби  А.Дж.  Цивилизация  перед  судом  истории:  Сборник  /Пер.  с 

англ. «Рольф», — Москва: 2002—592  

6.  Тойнби  А.Дж.  Пережитое.  Мои  встречи.  /Пер.  с  англ. «Айрис-пресс», 

— Москва: 2003. — 672  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

466 

 

 

 

 

 

10 - БӨЛІМ 

 

 

 

XX – ҒАСЫРДАҒЫ ШЫҒЫСТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

467 

 

          Егер, қазіргі заманғы Шығыс философиясы өркениеттің бесігінде, оның 

бастауында  тұрған  елдерде  философия  ғылымы  жан-жақты  даму  үстінде 

болса да, евроцентристік  көзқарастарды ұстанушылардың немесе солардың 

жетегінде  кеткендердің  кесірінен  осы  уақытқа  дейін  бізге  белгісіз  болып 

келді. XX - ғасырдағы Шығыс философиясы қатарына – қытай, үнді, жапон  

және  сондай-ақ  мұсылман  елдері  философиялық  ой  жүйелерін  қосуға 

болады. 

         XX-ғ.  ғылыми-техникалық  революция,  соның  негізінде  пайда  болған 

орасан  зор  өндіргіш  күштер,  мемлекеттер  арасындағы  экономикалық, 

мәдени,  саяси  қатынастардың  күрт  өсуі  Шығыс  елдерінің  ахуалын 

«батыстандыра»  бастады.  Шығыс  елдері  заманның  талабына  сәйкес  келетін 

жауаптар іздей бастады.  

           Бір  жағынан,  әрине,  олар  өздерінің  өндіргіш  күштерін  Батыстың 

дамыған елдеріндегідей қылып дамытып, халықтарының өмір сүру деңгейін 

өсіргілері келеді. 

           Екінші  жағынан,  Батыс  елдеріндегі  рухани  тоқыраушылық  оларды 

үрейлендіріп,  мыңдаған  жылдардағы  жиналған  мәдениет  құндылықтарына, 

өмір  салтына,  әдет-ғұрпына  соққы  тигізе  ме  деген  алаңдаушылықты 

тудырады  (Мырзалы  С.  Философия/  XX-ғас.  Шығыс  діни  философиясы. 

«Бастау», — Алматы-2008. 386-бет). 

          Шығыс елдеріндегі мыңдаған жылдар ішіндегі философия саласындағы 

қалыптасқан дәстүр – ол сенім шеңберіндегі ойлау мен тебірену. Сондықтан 

Шығыс  философиясын  діннен  бөліп  алып  қарау  тіпті  мүмкін  емес  (Сонда. 

387-бет). 

Сонымен, 

қазіргі 

заманғы 

философиялық 

бағыттардың 

ерекшеліктерін,  ғасырымыздағы  жетістіктерін  олардың  жүріп  өткен  тарихи 

кезеңдерімен  салыстыра отырып баяндауды  мақсат  етіп,  тек  ең басты деген 

философиялық тұлғаларға тоқталуды жөн санадық. 

            

 

 

        

468 

 

 

 

 

           XIX-XX  ғасырлар  аралығындағы  Үнді  философиясының  дамуына 

Үндістанның  ірі  ойшылдары:  Рамакришна,  Свами  Вивекананда,  Шри 

Ауробиндо, Джидду Кришнамурти және басқалары елеулі үлес қосты. Жаңа 

заманның үнді философтарының қатарына Үндістан мәдениетіне жатпайтын, 

бірақ  философиялық  дәстүр  мен  философиялық  жаңашылдықты  берік 

ұстанған  философтарды  да  жатқызуға  болады.  Мысалы,  Раджниш  (Ошо 

деген  атымен  белгілі),  теософияның  негізін  қалаған  Е.Блаватская  мен 

Рерихтар  отбасылары  сияқты  ойшылдар  мен  қоғам  қайраткерлерінің 

есімдерін атауға болады. Рерихтар «Агни Йога немесе Тірі Этиканың Ілімі» 

деп аталатын үлкен еңбек жазды. Бұл философтар мен рухани қайраткерлер 

Үндістанның дәстүрлі даналығын жаңартып қана қоймай, үнді философиясы 

мен мәдениетіне белгілі бір дәрежеде жаңалық болатын біраз нәрсені енгізу 

арқылы  оның  ауқымын  кеңейтіп,  анық  күшейтті  (Шығыс  философиясы. 

«Мәдени мұра» сер., ОҚ. «Жазушы», — Алматы: 2009.74-бет). 

        Жалпы,  Үнді  елінде  философия  қандай  да  бір  ғылымға  немесе  өнерге 

қосымша  ретінде  болмаған,  бірақ  әрдайым  көрнекті,  тәуелсіз  жағдайда 

болды. 

 

 

 

 

        

469 

 

САРВАПАЛЛИ РАДХАРКРИШНАН 

  

(5 қыркүйек, 1888ж. Мадрас қаласының 

солтүстік-батысында жатқан Тируттани 

елді-мекенінде  – 17 сәуір, 1975ж.) 

 

           — 

XX-ғасырдағы 

үнді  елінің 

көрнекті ойшылы. 

Шығармалары: 

«Үнді  философиясы»  деген  екітомдық, 

көлемді еңбегі бар. 

          Ана  тілі  –  телугу.  Мадрастағы 

Христиан  колледжін  тәмамдаған,  бұл 

бұрынғы  салыстырмалы  түрде  айтқанда 

либералдық  сапалы  білім  болатын.  1907 

жылы 

магистрлік 

диссертациясын 

«Веданта этикасы және оның философиялық алғышарттары» атты тақырыпта 

ойдағыдай қорғады. Бірқатар үнді колледждері мен университеттерінде дәріс 

оқиды.  Санскрит  және  палиден  аударған  діни-философиялық  мәтіндерді 

және  құнды  деген  жұмыстарын  жарыққа  шығарады.  1923-27  жылдары 

Лондонда  оның  екі  томдық  «Үнді  философиясы»  еңбегі  шықты.  Оксфорд, 

Гарвард  және  басқа  да  университеттерде  дәріс  оқыды.  1931-36  жылдары 

Андхра  университетінің  вице-канцлері.  1936-39  жылдары  –  Оксфорд 

университетінде Шығыс этикасы мен дінінің профессоры. 1939-46 жылдары 

Варанасидегі 

(Бенарес) 

Индуистік 

университетінің 

вице-канцлері 

қызметтерін атқарады. 

                 Үндістан  өз  алдына  тәуелсіз  ел  болып  жарияланғаннан  кейін 

Радхакришнан  тек  философиямен  ғана  емес,  сондай-ақ  қоғамдық  және 

мемлекеттік  қызметтермен  де  айналысады.  1946  жылы  ЮНЕСКО-да  елші 

болып  сайланады,  1949  жылы  –  ССРО  елшісі.  Үндістанда  жоғарғы  оқу 

орындарында реформалар  жүргізу  жұмыстарына да қатысады.  1952 жылдан 

бастап  –  вице-президент,  1962-67  жылдары  Үндістан  Республикасының 

президенті. 

             

 Діндер саласындағы жеткен жетістіктері үшін Темплтонов сыйлығына 

ие болды (1975). 

Философиялық көзқарастары: 

            Ол  өзінің  философиялық  жүйесін  жасау  үшін  өз  халқының  рухани 

мұрасын  үйрену  және  Батыс  философиясын  талдау  тәрізді  жолдардан  өтті. 

Философия  қызметі  –  өмірді  реттеу  және  әрекетті  басқару.  Радхакришнан 

бойынша,  үнді  философиясы  спиритуалистік  мағынаға  ие  болған. 

Философтың  пікірінше,  Үнді  елі  тәуелсіздік  алғаннан  кейін,  оған  жаңа 

талаптарға  сай  философия  қажеттігі  туындады.  Жаңа  философия  уақытына 

сай келуі керек және өткенге бағытталмаған болуы шарт. Сондай-ақ ол өзге 

философиялық  ілімдерге  ұқсамауы  керек.  Жаңа  философия  өзі  түсіндіріп 

отырған  өмір  тәрізді  қайталанбас  түпнұсқа  болады.  Мұндай  философия 

        

470 

 

жаратылыстану  ғылымдарының  жетістігіне  және  психологияға  сүйенуі 

қажет.  Ал  дін  келешек  философияның  ядросы,  бекітуші  күші  болады. 

Радхакришнан бойынша, жаңа философияны жасаушы философ төрт шартты 

орындауы керек: 

  Мәңгілік пен өтпеліні ажырата білу. 

  Өз  әрекетінің  жемісіне  осы  сәтте  де,  болашақта  да 

рахаттанбауы  керек.  Бұл  шарт  ұсақ  тілектер,  практикалық 

қызығудан арылуды талап етеді. Философ өмірден тыс тұрып, 

оны бақылау керек. 

  Ол  қатаң  сенімге  бағынуы  керек.  Рух  тәртібі  -  ақиқатты 

іздеушінің мақсаты – бостандыққа жетуге мүмкіндік береді. 

  Азаттыққа ұмтылу. 

    Ол  дүниеге  діни  көзқарасты  дұрыс  деп  тапты.  Сөйтіп,  өзінің 

философиялық жүйесін – «Мәңгілік дін» деп атады. Бұл жөнінде: «Мәңгілік 

дін  ...  әлеуметтен  және  шындықтан  аластауға  ұмтылатын  иррационалды 

немесе ғылымнан тыс нәрсе емес. Оны қабылдау көптеген қиын мәселелерді 

шешіп,  адамға  жақсылық  әпереді.  Бұл  –  мен  жеке  өзім  әртүрлі  жолдармен 

таныған  философиям,  бұл  ең  қиын  кездері,  ауырған  және  жазылған  кезде, 

жеңген  және  жеңілген  кезде  маған  көмектесетін  философия».  Оның 

жүйесінде  бастаушы  нәрсе  «әмбебап  дін»,  «рух  діні»  деген  концепциялар. 

Оның  негізі  мынадай:  «Дін  –  адам  өмірінде  анықтаушы  факторлардың  бірі, 

әрбір  адам  және  бүкіл  адамзат  сенуді,  діни  қызметті  қажет  етеді. 

Радхакришнан  бойынша,  «адам  қоғамы  адам  мәні  тәрізді  сеніммен  өмір 

сүреді,  ол  сенім  жоғалғанда,  ол  да  өледі.  Сенім  қиын  болуы  мүмкін,  бірақ 

оған қажеттілік орасан зор». Діни тәртіп адам эволюциясына әсер етеді. Дін- 

өмір  квинтэссенциясы.  Дін  бір  нәрсені  ұстауға  бағытталған  қозғалыс  емес. 

Бұл  болмыс  формасы,  өмір  салты.  Рухан  өмір  –  шешілуі  тиіс  мәселе  емес, 

жасауы  қажет  реалдылық.  Діннің  ең  басты  ролі  сол,  тек  дін  ғана  барлық 

тіршіліктің мистикалық бірлігін тануға мүмкіндік береді. Мистицизм – діннің 

тамыры, ал дін – болмыс формасы. Ешбір қазіргі дін адамның сенімге деген 

қажеттілігін  өтей  алмайды.  Себебі  олар  догма  мен  фанатизмге  толы.  Ал 

діннің  жоғарғы  қызметі  –  адам  тұлғасын  биікке  көтеру.  Ал  қазіргі  діндер 

адамды  іштей  қайшылықтарға  жетектеп,  гуманизммен  конфликтіге  түседі. 

Гуманизм  –  уақыт  пен  мәңгілікті,  жан  мен  денені бөлетін  дін формаларына 

әділ қарсылық. Әрбір дін адам мен тұлға құқығына құрмет көрсетуді үйретуі 

тиіс.  Ол  адамды  орталық  мәселе  ретінде  қарастырды.  Адамды  биологиялық 

мән  ретінде  түсінді.  Өзге  тіршілік  иелерінен  айырмашылығы  сол-  адамда 

дене, парасат, рух бірлікте болады. Әрбір адамда Құдайлық бір нәрсе бар, ол 

имманентті, тумасынан берілген мәңгілік нәрсе. 

           «Мәңгілік»  жүйесінде  Радхакришнан  моральға  үлкен  көңіл  бөледі. 

Оның ойынша, сенім мен адам тәртібі әрдайым бірге жүреді. Демек, әмбебап 

дінгеәмбебап  мораль  сай  келуі  керек.  «Әмбебап  мораль  болашақтың 

мәселесі, – деді ол,  –  орталық орынды  таптық  күреске  негізделген  уақытша 

моральдар алады». Рухани күштер ғана жаңа типті адамды қамтамасыз етеді. 

Үнділік  діни-философиялық  дәстүрге  сәйкес,  Ол  руханилық  күштерден 

        

471 

 

махаббат және күш көрсетпеуді әмбебап моральдың басты принциптері етіп 

бөліп алады. Олар абстрактілі, жалпы мінез-құлықтылық категориялар, нақты 

тарихи  мазмұны  және  таптық,  әлеуметтік  тәуелділігі  жоқ.  «Махаббат 

заңының»  басты  әрекет  ету  саласы  дін  деп  санады,  бірақ  мұнда  бір  негізгі 

шартты  қойды:  фанатизм  мен  шовинизмнен  арылу.  Сөйтіп,  махаббат  заңын 

түсіндіру  позитивті  гуманистік  бағытқы  ие  болды.  Махаббат  заңы  күш 

көрсетпеу  принципімен  тікелей  байланысты.  Радхакришнан  бұл  принципті 

джайнизмахимсаның  этикалық  категорияларынан  шығарды.  «Егер  біз  әрбір 

адамда Құдайлық бір нәрсе барына сенсек, онда біздің адамға қатынасымыз 

жамандық  жасамайтын  қатынас  болуы  керек».  Махаббат  –  барлық 

өркениеттің негізі. Философ күш көрсетпеу принципі махаббат заңы сияқты 

жиі  бұзылатынын  білді.  «Бұл  әлемде,  –  деді  Радхакришнан,  –  күш 

көрсетпеуден  тартыну  мүмкін  емес.  Сондықтан  ахимса  идеяларына  жүгіну 

керек. Біз өзіміз күш көрсету саласын қысқартып, сендіру саласын кеңітуіміз 

тиіс. Сөйтіп, ахимса – бұл әрдайым алдымызда көрініп тұратын идеал». 

       Негізгі  идеяларына  сүйеніп,  Радхаркришнан  мінез-құлқы  толық  адамды 

анықтады.  Ол  –  өз  ішіндегі  жаулары  –  ақымақтық,  ақылсыздық,  өткенге 

жалтақтау, әлемнің үздіксіздігін түсінбеу фактілерін игере алатын жаңа адам. 

Адам – эволюциялық ағымның инструменті. Ол интеллектуалдық деңгейден 

руханилық  деңгейге  қарай  дами  алады.  Түпкілікті  принциптер  негізінде 

діндердің  бірігуі  адамзатқа  әмбебап,  мәңгілік  діни  жол  ашады.  Мұндай  дін 

қазіргі  діни  ілімдерге  тепе-тең  емес,  ол  трансцендентті.  Мұндағы  идеялар 

қоғамдық  өмірдің  ең  түпкі  мағынасын  береді.  «Мәңгілік  діннің»  қоғамдық-

тарихи  ролі  –  барлық  адамзатты  біріктіру.  Мәңгілік  дінді  Радхаркришнан 

мәдени,  әлеуметтік,  саяси  байланыстарды  және  бүкіләлемдік  масштабтарда 

қатынастарды жасаушы күш деп түсінді. 

             

Радхаркришнан  жастайынан  мәңгі  өмірге  сенетін.  Отаршылдық  оқу 

орындарынан  европалық  білім  алған  ол  батыс  философиясын  жоғары 

бағалады,  дегенмен  өзінің  ғылыми  жұмыстары  барысында  дәстүрлі  Үнді 

философиясының  насихатсышы  ретінде  көрінді.  Өзінің  магистрлік 

диссертациясын  қорғауда  сол  кездері  үнді  философиясында  этикалық 

мәселелер жоқ деген европалық көзқарастарға батыл түрде қарсы тұрды. 

  

 

Әдебиет: 

 

1.  Радхакришнан С. Индийская философия. Т. 1—2. — Москва: 1994 

2.  Аникеев Н.П. Философские и социологические взгляды С.Радхкришнана 

. — Москва:  1965. С.5-33. 

3.  Литман А.Д. Сарвапалли Радхакришнан. — Москва: 1983. 

4.  Канаева  Н.А.  Культурный  синтез  Сарвепалли  Радхакришнана  //Живая 

традиция.  К  75-летию  Индийского  философского  конгресса.  — 

Москва: 2000. — C.13-25.  

5.  Алтай  Ж.,  Қасабек  А.,  Мұхамбетәлі  К.  Философия  тарихы. 

«Раритет», — Алматы: 2006. 172-174 бет 

 

        

472 

 

РАМАКРИШНА, ШРИ 

РАМАКРИШНА 

ПАРАМАХАМСА, 

ГАДАДХАР/РАМАКРИШНА, 

ЧАТТОАДХЬЯЙ (ЧАТТЕРДЖИ) 

 

(18 ақпан, 1836ж. қазіргі Батыс 

Бенгалия, Хугли ауд., Камарпукур             

– 15 тамыз, 1886ж. Калькуттаның 

солт.бөлігіндегі Коссипур) 

 

       — 

индуизмнің  реформаторы, 

мистик  әрі  Үндістанның  құрметті 

діни көшбасшысы. 

Шығармалары: 

Оның  атақты  шәкірттерінің  бірі  –

Свами  Сарадананда  ұстазы  жайлы 

көптеген  мәліметтер  қалдырды.  Ол 

Шри Рамакришнаға қатысы бар аңыз-

әңгімелерді  сұрыптай  келіп,  оның  нақыл  сөздері  мен  ілімдерін,  олардың 

дүниеге  келу  себептерін  түсіндіру  мақсатымен  ұстазының  өмірбаянын 

жазған.  Шри  Рамакришнаның  ілімі  хатқа  түскен  «Шри  Рамакришна 

Катхамрита» деп аталатын шығарманы бенгали тілінде Махендранатх Гупта 

жазған.  Рамакришнаның  өмірі  мен  ілімімен  танысу  үшін  француз  классик 

жазушысы  Р.Роллан  жазған  «Рамакришнаның  өмірі»  деп  аталатын  кітабын 

оқуға болады. 

            Рамакришна  жастайынан  дарынды  бала болып  өсті, айналадағы  жұрт 

оны  жақсы  көретін,  өйткені  ол  ән  салатын,  билейтін,  спектакльдерде 

ойнайтын,  құдайлардың  ағаш  мүсіндерін  жасайтын,  тапқыр  әзілдерімен 

жұрттың көңілін көтеретін. Бірақ оның мектептегі оқуға деген үлгірімі нашар 

болатын,  оның  айтуынша  мектеп  оған  іздеген  білімін  бермей,  тек  ақша 

табуды  ғана  үйрететін.  Құрдастарымен  сауық-сайран  құрудың  орнына  ол 

киелі  Пури  қаласына  қажылыққа  бара  жатқан  кезбелермен  әңгімелесуді 

дұрыс  көретін.  Рухани  тақырыпты  қозғайтын  әңгімелерге  құлақ  түріп, 

оларды ынта-ықыласпен тыңдайтын.  

Философиялық көзқарастары: 

         Шри  Рамакришнаның  айтуынша,  барша  тіршілік  иелерінің  ең  биік 

мақсаты  –  Құдайды  тану.  Демек,  ол  дінді  сол  мақсатқа  жетудің  бір  құралы 

деп  біледі.  Ол  индуизм  дәстүрі  нирвикальпасамадхи  (тұрақты  медитация) 

ретінде  анықтайтын  тылсым  болмысқа  енуінің  арқасында  әртүрлі  діндер 

Абсолютті  Нақтылыққа  жетудің  әртүрлі  жолдары  ғана  және  Ақырғы 

Шындықты ешқашан адами ұғым арқылы жеткізу мүмкін емес деген пікірге 

келеді.  Ол  «ақиқат  жалғыз,  бірақ  даналар  оны  әртүрлі  атайды»  дегенді 

айтатын Ригведаның пікірімен үндеседі.  

        

473 

 

         Шри  Рамакришна  ілімінің  негізгі  идеясы:  құдайды  түйсіну  адам 

өмірінің ең биік мақсаты болады, өйткені оның арқасында адам қуаныш пен 

бақытқа қол жеткізеді. 

           Рамакришнаның  есімімен  байланысты  діни  қозғалыс  индуизм  мен 

ұлттық  сананың  кейінгі  жылдардағы  даму  бағытын  анықтады.  Үндістанда 

Рамакришнаның  мыңдаған  жылдар  бойы  жиналған  ішкі  қайшылықтарды 

еңсеруге,  индуизмді  біріктіріп,  дәстүрлер  мен  болашаққа  ұмтылу  үшін 

бірігетін  ықпалды,  үйлесімді  жүйеге  айналдыруға  қосқан  үлесін  бәрі 

мойындайды.  XIX-ғасырда  Үндістандағы  индуизмнің  қайта  жаңғыруына 

оның  өмірі  мен  қызметінің  тікелей  ықпалы  болды.  Ол  кезде  индуизм 

батыстық  мәдениеттің  тарапынан  да,  үндістердің  тарапынан  да  зор  зиятты 

қарсылыққа  жолыққан  еді.  Индуизмдегі  пұттарға  табынуға  сол  кезде 

Британдық  Үндістанның  орталығы  болған  Бенгалияда  күшті  қысым 

көрсетіліп,  ол  зиялылық  тұрғысынан  қажетсіз  деп  жарияланды.  Оған 

қайтарылған  жауап  әртүрлі  еді,  өйткені  «Жас  Бенгалия»  қозғалысы 

индуизмді жоққа шығарып, христианшылдықты немесе атеизмді қабылдаса, 

Брахмо  Самадждың  қозғалысы  индуизмді  қолдаса  да,  пұттарға  табынуға 

қарсы  шыққан.  Сол  кезде  дәстүрлі  индуизмді  жақтайтын  Шри 

Рамакришнаның ықпалы күшті болды. 

       Шри  Рамакришнаның  әлемдік діни  мәдениетке  қосқан  маңызды  ықпалы 

ретінде  ол  негізін  қалаған  діни-қоғамдық  ұйымдарды  атауға  болады,  олар 

Рамакришна Ордені және Рамакришна Миссиясы. Ғасырлық тарихы бар бұл 

екі  ұйымның  штаб-пәтері  Калькуттаның  маңындағы  Белурда  орналасып, 

негізін  қалаушы  тұжырымдаған:  «Атмано  мокшартхам  джагаддхитая  ча»  - 

«жеке  азаттыққа  жету  үшін  және  әлемнің  игілігі  үшін»  –  деген  ұранды 

ұстанады.  Ғибадатхана  рухани  және  діни-ағарту  қызметімен  айналысса, 

миссия қайырымдылық, діни-ағарту, білім беру және басқа да қызметтермен 

айналысады.  Үндістанның  көптеген  діни-қоғамдық  ұйымдардың  арасында 

Рамакришна Матх және Рамакришна Миссиясының беделі зор. 

 

жүктеу/скачать 8,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: