Ќазаќстан республикасы
жүктеу/скачать 387,81 Kb.
|
«Жаңа-Береке» ШҚ-да жануарлардың құтырығын дауалау шараларын ұйымдастыру»
| 2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
Жалпы індеттік аурулар мал шаруашылығында үлкен экономикалық шығын алып келетін ауру болып табылады. Себебі бұл ауру кезінде қысқа уақыт ішінде, шаруашылықтың көп мөлшерде мал бастарын ауыртады. Жұқпалы аурулардың түрлернің саны жетерлік. Оның ішіне лейкоз ауруында жатқызуға болады. Бұл ауру кезінде, аурудың алғашқы сатысында малдын салмақ азайту, арықтау, төл тастау т.б экономикалық шығын алып келеді. Сонымен қатар шаруащылықтағы малдарды алдын алу үшін дәрі-дәрмек (дезинфектант, инъекциялық екпелер, вакцина т.б) 582700 тг қолданылады. Алынбай қалған төлден туындайтын туындаған экономикалық шығын келесі формула бойынша есептеледі:
Сс – сау мал сүтін сатып алу бағасы Бруцеллезге шалдыққан 10 бас сиырды сою кезінде 8 төл алынбай қалды. Бір төлдің құны бір центнер (100 л) сүттің құнына теңеледі (ҚР Үкіметінің № 407 қаулысы, 28.04.2003 ж.). Ш=1×(60×100)= 6000 тенге. Зоотехниктердің айтуына қарағанда 1айлық бұзау 18 айлық жасқа толуы үшін 58000 тг. Осыны ескере келе бұзауды азықтандыруға 480 тг жұмсалады. Ал оны етке тапсырудан түсетін кіріс мөлшері - 4250тг құрастырады. Сонымен ауру малдан келетін шығын: 6700 тг - 480 тг =6220 тг құрайды. Сондықтанда 1 сиырдың құтырығы кезінде келтіретін жалпы шығын мөлшері: 51985+582700+6000+1650+6220= 648 555 тг. Ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігі – келуіне жол берілмеген экономикалық зиянның, қосымша алынған өнімдердің және өнім сапасын жақсарту арқылы алынған түсімдердің, жұмыста жаңа жарақтар мен қолдану арқылы үнемделген ветеринарлық шығындардың ақшалай құны қосындысын ветеринарлық шығын айырмасын айтады. Экономикалық өнімділікті жеке мал шаруашылық кәсіпорын, аудан, облыс, република бойынша анықтауға болады. Есептеу мақсатына байланысты болжамдалған, жоспарланған және нақты экономикалық тиімділікті анықтайды. Күтілген экономикалық тиімділік ақталған ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша ғылыми ұсыныстарды негіздеу үшін анықталады. Жоспарланған экономикалық тиімділікті ветеринарлық шаралардың жылдық немесе келешек жоспарларын құрғанда анықтайды. Нақты экономикалық тиімділікті мал шаруашылығы кәсіпорынын, ауданда, облыста, республикада орындалған ветеринарлық шаралары нәтижелері бойынша анықтайды. Жұқпалы аурулар орын алған кезде орын алып пайда болған ауруды шоғырландырып, жою ісіне бағытталынған шараларға аса көп көңіл бөлінуі керек. Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» заңына сәйкес құтырық ауруымен күресті ұйымдастыру шаралары кезінде меншік иелігіне қарамастан жануар иелері ат салысады. Олар барлық ұйымдастыру-шаруашылық және ветеринар мамандары ұсынып отырған өзге шаралар орындалуын қамтамасыз етуге міндетті. Арнайы шараларды олар өздері өткізеді. Жұқпалы аурулармен күресу ісіне малшаруашылығына қызмет көрсететін ведомстволық және жеке кәсіпкерлік ветқызметтердің ветеринар мамандары, сонымен қатар аумақтық мемлекеттік ветеринариялық мекемелер жұмылдырылады. Бұл жұмыстарды басқару және бақылау ісімен ветеринарияны басқарушы аудандық немесе қалалық орган айналысады. Жануарлардың құтырық ауруларының болдырылмауы мен сауықтырылу шараларының кешенді ісіне кіретіндері: диагноз қою; құтырық ауру оқиғаларын тіркеу; осы жайлы жергілікті атқару органдарын хабардар ету, ветеринарияның жоғары тұрған мемлекеттік басқару органдарын хабардар ету, көршілес аудандардың ветеринариялық органдарын хабардар ету; инфекциялық ауру қоздырушыларының көздері мен резервуарларын айқындау; көрсеткеіштері бойынша ауру жануарларды емдеу; жануарларды лажсыз сою немесе жою; профилактикалық және лажсыз иммунизация, диагностикалық зерттеулер өткізу; ауру айқындалған елді-мекендердің немесе орындардың сау емес деп танылуы туралы хабарлау; қауіпті аймақ туралы хабарландыру; сау емес шаруашылықтарға, фермаларға, елді мекендерге, аулаларға, аудандарға карантин қою немесе аурулардың эпизоотиялық қатеріне орай шектеулер қою; сау емес және қауіп төндіретін аймақтардағы жануарларды бақылауға алу; ветеринариялық-санитариялық шаралар өткізу; бұқаралық-насихаттау жұмыстарын өткізу.Келтірілген шаралар кешенін нұсқаулықтар, ұсынымдамалар, жергілікті атқарушы билік органдарының шешімдері және ветеринариядағы мемлекеттік басқару органдарының нұсқамаларына сәйкес орындалады. Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» заңына сәйкес, ветеринариядағы мемлекеттік басқару органдарының ұсынысы бойынша жергілікті атқару органдарының нұсқаулары негізінде карантин тағайындалады. Карантин тағайындалуы тиісті аса қауіпті жұқпалы аурулар тізімін ветеринариядағы мемлекеттік басқару республикалық органдары айқындайды. Карантин теміржол стансаларына, теңіз және өзен порттарына, айлақтарға, әуежайларға, аудандарға, аудандар тобына, облысқа тағайындалуы мүмкін. Құтырық ауруларды жою жүйесінде карантин қою - әсері зор эпизоотияға қарсы шаралардың бірі деуге негіз бар. Карантин тағайындалған кезде жергілікті атқарушы органдардың шешімімен жұмыстар тізімі мен оның орындалуы үшін жауапты тұлғалар белгіленеді. Бұл шаралар қандай да бір инфекциялық аурудың ерекшелігіне сәйкес ветеринариядағы мемлекеттік республикалық басқару органдарын бекіткен нұсқаулықтар негізінде айқындалады. Карантинді алу туралы шешімді карантинді тағайындаған орган арнайы шараларды өткізген ветеринария қызметінің ұсынысы бойынша қабылдайды. Карантинді алу мерзімі нұсқаулықта анықталып көрсетілген шарттардың орындалуына байланысты болады: соңғы өлімге ұшырау немесе ауырған жануардың сауығу мерзімінен алып санағанда белгіленген уақыт өтуі; аурудан сауықтыру бойынша шаралардың және ақтық дезинфекциялау жұмыстарының өткізілуі. Карантинді алмас бұрын, ветеринар маманы барлық тиісті шаралардың орындалуын тексереді, акт толтырып, оның негізінде ветеринарияны басқару бойынша жергілікті атқарушы орган (ауданның, қаланың, облыстың бас ветеринар дәрігері) жергілікті атқарушы органның карантинді алу туралы шешім жобасын дайындайды. Карантин алынған соң жергілікті ветеринариялық қызмет эпизоотиялық журналға тиісті жазбалар жасайды. Эпизоотиялық процесті сипаттайтын көрсеткіштердің бірі жұқпалы аурулармен келтірілген экономикалық залал ауыл шаруашылығы жануарлары [15]. Құтырманың Әлеуметтік және экономикалық маңызы үнемі өсуде, өйткені қазіргі табиғи және қалалық түрдегі құтырманың індеті жаһандық таралып отыр. Осыған қарамастан, құтырудың экономикалық маңыздылығы бойынша ғылыми әдебиеттегі деректер аз, жыртылатын және негізінен өлген адамдардың сандық бағалауымен көрсетілген және жойылған жануарлар түрлерінің амалсыздан. Сонымен қатар, ДДҰ-ның сараптамалық бағалауы бойынша, жануарлардың жұқпалы аурулары арасында келтірілген экономикалық шығын мөлшері бойынша құтыру әлемде бесінші орынды алады. Елімізде және шетелде құтырудың экономикалық маңыздылығын белгілі бір дәрежеде ашатын бірқатар мысалдар келтіреміз[8- 10, 13, 14]. Әлемде жыл сайын 1 млн. - нан астам түрлі жануарлар құтырудан өледі. 1946 жылы Джорджи штатында (АҚШ) құтыру індетінің өршуі кезінде ауыл шаруашылығы жануарларының өлімі $138678 сомасында экономикалық зиян келтірді. Бразилияда құтырылған вампирлердің тістеуі салдарынан әр түрлі мал түрлерінің қырылуынан экономикалық шығындар жыл сайын $50 мөлшерінде бағаланады. Түлкі тістеу салдарынан ауыл шаруашылығы жануарларының әртүрлі түрлерінің өлім-жітімінің едәуір үлес салмағын ескере отырып, шетелдік зерттеушілер мал шаруашылығындағы экономикалық шығындардың көлемін жыртқыштардың осы түрінің популяциясының тығыздығымен тікелей байланыстырады [5-8]. Құтыру кезінде ауыл шаруашылығы жануарларының өлуінен және жойылуынан болған экономикалық залал (У) ақшалай нысанда көрсетілген тірі салмақтың тікелей шығындарына байланысты және мына формула бойынша анықталады: У = П х М х С, мұнда П – өлген (мәжбүрлі жойылған) жануарлардың саны; М – бір басының орташа тірі салмағы; С – малдың тірі салмағы бірлігінің орташа құны. Жануарлардың әр түрі бойынша құтырудан өлген (амалсыз жойылған) бір басының орташа тірі салмағы; есептеулер көрсеткендей, талдаудың 25 жылы ішінде жануарлардың барлық түрлері бойынша тірі салмақтағы ет өнімдерінің тікелей шығындары 526,2 т немесе жылына орташа 210 т құрады . (1- кестеде келтірілген). Жануарлардың түрлері бойынша құрылымда ірі қара мал басым, оған шығынның 86,4% келеді. Талдау кезеңінде ауыл шаруашылығы жануарларының барлық түрлері құтырумен ауырған кезде өлуден және амалсыз жойылудан экономикалық залал 497,9 млн. теңгені . құрады, ірі қара малдар арасында шығын басым-432,8 млн. теңге. (кесте. 2). Жануарлардың құтыруы кезіндегі экономикалық шығынның өз ерекшеліктері болады,өйткені жануардың мәйіті алдын ала терісін алмай, кәдеге жарату қондырғыларында немесе арнайы жабдықталған траншеяларда жағу арқылы жойылуға жатады. Ең заманауи, технологиялық және тиімді бірінші әдіс, ветеринариялық-санитариялық талаптарға жауап беретін және сыртқы ортада құтыру вирусын таратпауды кепілді қамтамасыз ететін.Құтырмадан өлген жануарлардың өлекселерін кәдеге жарату кезіндегі экономикалық залал ауыл шаруашылығы жануарларының түрлері бойынша кәдеге жаратылған биологиялық қалдықтардың массасын және осы қалдықтардың бір бірлігін кәдеге жаратудың нормативтік құнын өндіру арқылы анықталды.Экономикалық шығындардың осы түрінің сомасы құтырумен ауыратын өлген және амалсыз жойылған жануарлардың санына (түрлері бойынша) және олардың салмағына байланысты. Жалпы алғанда, жануарлардың барлық түрлері бойынша талдаудың 25 жылдағы экономикалық залалдың бұл түрі 158,9 млн. теңгні құрады. Ауыл шаруашылығы жануарларының түрлері бойынша залал сомасы жалпы эпизоотиялық жағдай ретінде, атап айтқанда аурушаңдықтың көрінісі болып табылады, сондай – ақ әрбір түр өкілдерінің орташа тірі салмағының ерекшеліктеріне және белгілі бір дәрежеде-өнім бірлігі үшін құндық деректерге байланысты. Ауыл шаруашылығы жануарларының құтырмадан қырылу салдарынан өнімді алмаудан көрінетін жануарларды өнімді пайдалану мерзімін қысқарту болып табылады. Құтыру ауруымен ауырған (өлген, амалсыз жойылған) жануарға есептегенде, немесе экономикалық залал коэффициенті. Сонымен, ірі қара мал үшін ол 40062 млн. теңге., ұсақ қара мал 1858 млн. теңге. құрады. (2- кестеде келтірілген) жүктеу/скачать 387,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|