Қазақстан республикасында өлкетануды дамытудың ТҰжырымдамалық негіздері
Қазақстан өлкетануының этнопедагогикалық негіздері – «Қасиетті Жер-Су»
жүктеу/скачать 69,36 Kb.
|
koncept04102018155159-osnovy kaz-1
| Қазақстан өлкетануының этнопедагогикалық негіздері – «Қасиетті Жер-Су»
Қазақстан аумағында қоғамдық сананың бір түрі ретінде өлкетану тарихы ежелден, неолит және қола дәуірінің петроглифтерінен бастап қалыптасқан. «Аң стиліндегі» өнерде бейнеленген сақ-ғұн мәдени ескерткіштері ежелгі дүниетанудың жаңғырықтарын жеткізеді. Оларда қоршаған орта – ежелгі Қазақстанның табиғи нысандары, флорасы мен фаунасы туралы құнды ұғымдар бейнеленген. Бұдан әрі, өлкетану дәстүрінің сабақтастығы Қазақстан тарихының түрлі кезеңдерінде жалғасады: түрік, қараханид, алтын орда – Қазақ хандығының «Ұлы Дала Елі» дәуірлері мен кезеңдері. Түркінің Күлтегін, Тоныкөк және Білге қаған жазба ескерткіштерінде түркі өркениетінің – «Қасиетті Жер-Су, Ұмай Ана», «Ергенекон», «Мәңгілік Ел» базалық идеологемасы берілген. Осы кезеңде көшпелі шаруашылықтың, отырықшы-егіншіліктің, қала мәдениетінің тіршілік қарекеті жүйесінің ареалы қалыптасты. Түркі халықтарының «Оғуз-нама», «Қоқыт ата кітабы» эпикалық ескерткіштерінде ежелгі эпонимдер мен топонимдер кешендері қолданылған. Әбу-Насыр Әл-Фарабидің, Жүсіп Баласағұнның және Махмуд Қашғаридың еңбектері «Туған жер», «Атажұрт», «Атамекен», «Отан» сияқты және ерте түркілік топонимикалық атаулары маңызды идеялық-теориялық және өлкетану категориялары, сондай-ақ ертедегі түріктің топонимикалық атаулары көрініс табатын тарихи-философиялық танымның даму кезеңі болып табылады. «Диуани лұғат ат-түрік» өлкетануды түркінің тарихи ландшафты – түркі халықтары мен тілдері әлемінің картасын ғылыми тұрғыдан түсіндірудің алғашқы түрі ретінде белгілі болды. Түркі пантеондары - Арыстанбап, Қожа Ахмет Ясауи және басқа да сакралды ескерткіштер – Ұлы Дала Елі өлкетануының құнды тарихи-мәдени мұрасы. «Мәдени маңыздылығы тұрғысынан біздің Түркістан немесе Алтай - ұлттық немесе құрлықтық қана емес, жаһандық ауқымдағы құндылықтар». Бұнда: «VI-VII ғасырлар - ерте орта ғасыр кезеңі. Бұл уақытта Еуразия құрлығында ғылымға «Орхон-Енисей жазулары» деген атаумен танылған көне түркілердің руникалық жазуы пайда болған... Бұл жазу адамзат тарихындағы ең көне әліпбилердің бірі ретінде белгілі. V-XV ғасырларда түркі тілі Еуразия құрлығының аса ауқымды бөлігінде ұлтаралық қатынас тілі болды. Мәселен, Алтын Орданың бүкіл ресми құжаттары мен халықаралық хат-хабарлары негізінен ортағасырлық түркі тілінде жазылып келді. Х ғасыр мен ХХ ғасыр аралығында 900 жылға жуық Қазақстан аумағында араб графикасы қолданылып келгені» белгілі. Танымал ортағасырлық тарихшылар Рашид-ад-дин мен Әбілғазы Баһадүр хан түрік генеалогиясының энциклопедясын жасады. Асан Қайғы туралы тарихи аңыз-әңгімелерде тарихи-мәдени қорық аумағы – елдің сарқылмас қоры ретінде «Құтты Қоныс-Жерұйық» идеясы бейнеленген. Қадырғали Жалаирдың еңбегінде «Алаш мыңы» деп қазақ тайпалары одағы мекендеген жерлерінің аумағы айтылған, ал Мұхамед Хайдар Дулатидің шығармасында қазақ мемлекеттігі – Қазақ Хандығын құрудағы қасиетті орын боп аталып өтеді. Қазақ хандығында Отанды – қазақ билері, батырлары мен хандарының өсиет сөздерінде айтылатын қазақтың қасиетті жерлерін қорғау дәстүрі жалғасқан. Қоғамдық сана және дүниетаным түріндегі өлкетануда, ономастикалық дәстүрлер мен фольклорлық мұраларда мыңжылдық тарихы бар қазақ тілінің бай лексикасы жатыр. Қазақ халқының бай тарихи жырлары қорында тарихи-өлкетану дереккөздерінің ауқымы сақталған. Мемлекет пен аумақтың тұтастығы идеясы Алаш идеясы мен қозғалыстарында және олардың ізін жалғастырушылар – А. Ермеков, С. Сәдуақасов, Б.Момышұлы, Ж.Ташенов және т.б.. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында: «Әрбір халықтың, әрбір өркениеттің баршаға ортақ қасиетті жерлері болады, оны сол халықтың әрбір азаматы біледі. Бұл - рухани дәстүрдің басты негіздерінің бірі» деп айтылған). Қазақстан – бай рухани тарихы, кең байтақ жері бар ел. Бірақ халықтың осы бір рухани географиялық белдеуде ешқашан байланысы үзілмеген. Бүкіл тарихында қасиетті жерлері мен рухани мұралары: ескерткіштер, ғимараттар, құрылыстар маңызды мәдени көзқарас тұрғысынан құрылған. Қазақстан үшін бұл аса маңызды. Ұлттық санада Ұлытау айналасындағы ескерткіштердің біріккен кешені мен Қожа Ахмет Яссауи кесенесін, Тараздың ежелгі ескерткіштері мен Бекет-Ата мазарын, Шығыс Қазақстанның ежелгі кешендері мен Жетісудың киелі мекендерін және басқа да жерлерді өзара сабақтастыра отырып, ұлт жадында біртұтас кешен ретінде орнықтыру маңызды. Мұның бәрі тұтаса келгенде халқымыздың ұлттық бірегейлігінің, белгілі бір құндылықтарының, мәдени символдарының, өзіндік дара ұлттық символикасының мызғымас негізін құрайды. Қазіргі Қазақстанның өлкетануы тарихи ата қонысты – Алтай-Ертіс, Жетісу, Сарыарқа, Маңғыстау, Сыр, Еділ-Жайықтың қасиетті аумақтарын қамтиды. ғасырда өлкетанушылық зерттеулердің дереккөз, әдіснамалық және әдістемелік базасы күшейтілген еді. Қазақстанның қазіргі замандағы өлкетануын дамытуда қолда бар этнопедагогикалық және тарихи тәжірибелерге сүйену, мәдени-идеологиялық және рухани сабақтастықты сақтау негізгі басымдық болып табылады. жүктеу/скачать 69,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|