ғаламат философиялық жүйесін құрды. Ол бар, басқа сөзбен айтқанда, даусыз білім, таза, ма-
териямен ластанбаған түсінік – шынайы болмыстың өзі. Оның өз-өзін
танып білу және өзін-өзі айқындау үдерісін Гегель «Логика ғылымы»
еңбегінде зерттейді. Дара идея мәңгі өмір сүреді және өз дамуы бары-
сында әртүрлі кезеңдерден өтеді.
Дара идеяның өз-өзін ашуының бірінші кезеңі – логика, яғни қисын
болып табылады. Сол арқылы Дара идея өзінің жалпылама мазмұнында
санаттар жүйесі ретінде ең бір «қарапайым»: болмыс, болмыссыздық,
қалыптасу, дәл қазір бар болмыс, сапа, сан сияқты нәрселерден бастап,
нақты мазмұндағы түсініктер: химизм, биологизм және басқалары
сияқтылармен аяқтай ашылады. Идеялар дамуының таза ойлары мен
баспалдақтары сияқты, олар заттардың мәнін құрайды.
Өз-өзін енді танып білген Дара идеяның ары қарайғы ашылуы –
идеяның басқадай сырттанған болмысы болып табылатын
табиғатта орын алады. Бұл – Дара идеяның дамуындағы қажетті кезең, онда
табиғатқа айнала отырып, ол өзінің шынайы мәнінен ажырап, ақырғы
сезімдік, тәндік заттар түрінде көрінеді. Өзінің тарихи дамуында
199
Табиғат адамды, сонымен бірге адамның рухын тудырады. Табиғаттың
мақсаты – қиял-ғажайып құс Феникс сияқты тікелей сезімдік кезең
арқылы өте және өзін күлге айналдырып жағып жібере отырып, кері
қарай – өзіне рух болып оралу.
