этикалық са - тысына кез болады.
Бұл сатыда ол
ізгілік жолына түсуге әрекет жасайды. Егер
эстетикалық кезеңде адам сезімдік ләззаттар алуға ұмтылса, енді
этикалық сатыда оның қоғам алдындағы борышын өтегісі келетін
ниетін көреміз. Бұнда адамның өмір сүруінде маңызды қарама-
қайшылық туады. Егер сезімдер оны бір жаққа – өз-өзін сүюге, ләззат
алуға тартса, ал этикалық нормалар оның қоғам алдындағы борышын
өтеуін талап етеді. Моральдық нормалардың талаптарына бағынуға
тырысып және өзінің сезімдерін тұншықтыра отырып, адам жан-
сыз машинаға ұқсап кетеді. Бұл айтарлықтай күйзелістерге түсіреді,
өйткені моральдық нормалардың уақыттан тыс талаптарын адамның
өтпелі сезімдік құштарлықтарына негіздеуге болмайды. Адамгершілік
тұрғысынан ол өз күшімен жетілген тіршілік иесі бола алмайды. Ав-
густин құсап, Кьёркегор оның себебін адамзаттың бастапқы тегіндегі
күнәсінен көреді.
Бұл жерде «немесе – немесе» қағидасы жарамайды, өйткені екі
сатының да үлкен кемшіліктері бар. Сол себепті өмірлік диалекти-
ка тұлғаны: «мынау да емес, анау да емес» дейтіндерді терістеуге
келтіреді. Сонда адамда енді өмір сүруінің үшінші сатысына өткісі
229
келетін және соған қатерге толы секіріс жасағысы келетін ниет пайда
болады. Бұл саты – діни саты.
Соған орай Кьёркегор ғылыми танымның күшіне сеніп, тұлғаның
