1941 жылдың жазында гитлершіл германияның әскерлері бейбіт жатқан совет Одағының жеріне басып кірді. Қызыл армия жауынгерлерінің негізгі тамағы тары болды.
Im Sommer des Jahres 1941 fielen die Armeen Hitler- DEUTSCHLANDS IN DIE GEBIETE DER FRIEDLICHEN SOWJET-UNION EIN. DlE HlRSE WURDE DIE GRUNDLAGE DER SOLDATEN-KOST DER ROTEN ARMEE.
38.
Салды сойқан есалаң қансүректің жасағы.
Ленинград түбі де қызыл қырғын қасабы.
Әскер үшін азыққа ақ тарыны толтырып
Түнделетіп вагондар қарлы орманды осады
38.
Und das Heer des Dummkopfs und des Schlächters
Wütete vor Leningrad, doch durch verschneiten Tann
Rollten nächtlich Güterzüge voller Hirse
Dem Geschenk aus Kasakstan.
39.
Қазақстан поезы келді майдан шебіне;
Көрді айқасты қым-қуыт: шек жоқ ыза, кегіне.
Түн жамылып клубта, жауынгерлер алдында,
Қарт Шығанақ оларға сөз сөйледі егіле.
39.
Staunend standen seine Delegierten
In dem nie gesehnen Wald, und nachts im Dorfklub
sprach
Tschaganak Bersijew zu den Rotarmisten
Und es kam, daß ihm die Stimme brach.
40.
«Талқанда, деп қас жауды берем адал батамды,
Ақ семсердей мен дағы салам жерге соқамды.
Шал- жігіттей, қыз –ердей шамырқанған шақ келді,
Жан пида ғып бәрі де жатыр қорғап Отанды».
40.
“Kämpfet ruhig auf der eisbedeckten Erde.
Sorgen werden wir für euch; es hilft der Pflug dem Schwert.
Auf dem Feld die Weiber haben Kraft gewonnen
Und uns Greisen ist die Kraft zurückgekehrt."
41.
Айтты сәлем Шығанақ бала-шаға, қарыдан:-
«Біз тұрғанда тарлық жоқ солдаттарға тарыдан».
Қарт диқанның қолданып әдісі мен тұқымын,
Байтақ қазақ жерінде ел жарылды ағынан.
41.
Er versprach in der Kolchose Namen
Hirse für das Heer. Und Hirse säte Kasakstan.
Viele aber säten aus Bersijews Samen
Alle wandten Künste von ihm an.
42.
Кәрі тарлан Шықанның мақсаты көп алдағы:
Звеносы тарының дәнін теріп таңдады.
Мың түйір дән әдетте бес грамнан аспайтын,
Сегіз грамм тартады енді оның салмағы.
«Ботқаға керек тары!»-деп,
Айтады сәлем майдангер.
«Болады, достар, бәрі»-деп,
Жолдайды жауап майданға ел.
«Екі есе артық еңбек ет, елдегі жас пен кәрілер!»
42.
Doch der Alte plante großes Beispiel.
All den Winter las die Gruppe Körner so
Daß im Saatgut tausend Körner 8 Gramm wogen
Und sie wogen 5 Gramm anderswo!
“Wo ist Hirsebrei?" fragen die Soldaten.
„Hier kommt Hirse. Sie ist gut geraten"
Sagen die Kolchosbrigaden.
„Jeder kämpfe jetzt für zwei."
43.
Сартап болған көңге тұқым сепкенде
Екі қарыс терең етіп салды түрен көктемде.
Су келтірді әр түбіне тарының,
Шаршы-ұялы атыз қазып тепсеңге.
«Ботқаға керек тары!»-деп,
Айтады сәлем майдангер.
«Болады, достар, бәрі»-деп,
«Екі есе артық еңбек ет, елдегі жас пен кәрілер!»
43.
Altes Weidland wählten sie im Frühling
Sorgsam pflügten sie's zwei Handbreit tief
Legten kreuz und quer ein Netz von Gräblein
und von Dämmlein
Daß um jedes Hirseviereck Wasser lief.
„Wo ist Hirsebrei?" fragen die Soldaten.
„Hier kommt Hirse. Sie ist gut geraten"
Sagen die Kolchosbrigaden.
“ Jeder kämpfe jetzt für zwei."
44.
Су жіберіп таңсәріде, іңірде,
Қарайды қарт келіп әрбір түбірге.
Күндіз берген суға тары қанбайды,
Жерге жақсы салқында су сіңірген.
«Ботқаға керек тары!»-деп,
Айтады сәлем майдангер.
«Болады, достар, бәрі»-деп,
Жолдайды жауап майданға ел.
44.
Nach dem Wässern sah der Alte, und er machte
Es in Abend- oder Morgenkühle, auf der Hut
Vor zu gierigem Trinken in der Hitze. Sachte
Trinkt man in der Kühle, sprach er, da ist's gut.
“Wo ist Hirsebrei?" fragen die Soldaten.
“Hier kommt Hirse. Sie ist gut geraten"
Sagen die Kolchosbrigaden.
“Jeder kampfe jetzt für zwei."
45.
Бұрын ешкім білмейтін бір іс колхоз бастады,
Қойдың көңін екі рет жерге төгіп тастады.
Бастапқыда дүдамал болғанымен Шығанақ,
Ғалымдардың жанашыр ақылынан аспады.
«Ботқаға керек тары!»-деп,
Айтады сәлем майдангер.
«Болады, достар, бәрі»-деп,
Жолдайды жауап майданға ел.
45.
Zweimal düngten sie das Feld mit Schafmist
Wie bis dahin im Kolchos noch nie
Und der Alte tat es selbst und tat es mürrisch
Doch zu Ehren der Akademie.
“Wo ist Hirsebrei?" fragen die Soldaten.
“Hier kommt Hirse. Sie ist gut geraten"
Sagen die Kolchosbrigaden.
“Jeder kampfe jetzt für zwei."
46.
Шабыт кернеп колхозды да полкты,
Байтақ Отан бастады зор жорықты.
Полк пенен полк түсіп жарысқа,
Колхозара бәсеке де молықты.
46.
Regimenter messen sich nun mit Kolchosen
Als der Vaterländsche Wettkampf so entbrennt.
Und Kolchos steht mit Kolchos im Wettkampf
Und im Wettkampf Regiment mit Regiment.
47.
Жайқалды дүз, түсті шілде аптабы.
Қайрат қайтқан бұл уақытта қарттағы,
Салт аралап келе жатыр егінді,
Қау тарыдан көрінбейді ат жалы
47.
Aber als es Sommer wurde und der Alte
Übers Feld ritt, jetzt zu alt zum Gehn
War's, als schwamm er durch die Hirse, denn in
ihrem Meere
War das Steppenpferdlein nicht zu sehn.
48.
Туды заман қу дүзге құт дарыған.
Армия да фашистік сұм тағыдан
Туған жерді азат ете бастады,
Қуат алып ел сыйлаған тарыдан.
48.
Gegen Hitler kämpfte Mensch und Ähre
Auf den einstens baren Steppen mit.
Vorwärts rückten die Befreierheere
Und die Hirse folgte liebend ihrem Schritt.
49.
Омақасып жатыр жендет албасты.
Егін шалқып көкжиекке жалғасты,
Жарасады дән толқыны далаға;
Шаттық кернеп, әлемді енді ән бассын!
Қанқұйлы фашист оңбасын!
Арам шөп жерде болмасын!
49.
Daß sie aus dem schönen Feld den Kriegswolf jagen
Und zum letzten Horizonte reich' das Feld!
Ähren soll die Erde tragen.
Friedlich, fröhlich sei die Welt!
Tod den Faschisten!
Jätet das Unkraut aus!
50.
Қырық үштің жазында Курскінің маңында
Талқандалды нацистер қызған от пен жалында.
«Құрмановта» бұл кезде екі жүз бір центнер
Астық алды Шығанақ науқан біткен шағында.
Дәуірге жетті қайырлы
Ойылдың кәрі даласы.
Болғанмен оты байырғы,
Отының керек жаңасы.
50.
Und im dreiundvierziger Jahr, im Kursker Bogen
Ward das Naziheer geschlagen ganz und gar.
Und sie holten in Kurman die Waagen, und sie wogen
Zweihundertundeinen Doppelzentner pro Hektar.
Alt ist die Steppe am Uil.
Neu ist die Zeit.
Das alte Feuer
Braucht ein neues Scheit.
51.
Тәжірибесін талдап талай заманның,
Өткізгесін елегінен санаңның,
Жаңа әдіс, тың өнерді таңда да,
Өзгерт, диқан, түр-келбетін далаңның!
Арман-ай! Шіркін іңкәр-ай!
Алыста көгіс көлбейді.
Біліп қой, бірақ, диқан-ай,
Еңбексіз ырыс келмейді.
51.
Laßt uns so mit immer neuen Künsten
Ändern dieser Erde Wirkung und Gestalt
Fröhlich messend tausendjährige Weisheit
An der neuen Weisheit, ein Jahr alt.
Träume! GoldnesWenn!
Laß die schöne Flut der Ähren steigen!
Säer, nenn
Was du morgen schaffst, schon heut dein Eigen!
52.
Сол Шығанақ Берсе ұлы, көшпелі,
Жатыр еңді ақ мазарда төстегі.
Мазар маңы –толқын атқан тарыжай,
Деген сол ғой: ер есімі өшпеді!
52.
Tschaganak Bersijew, der Nomade
Liegt begraben, wo er seine erste Erde brach.
Und ein Meer von Hirse schwankt alljährlich um
Sein Grabmal:
Er vergab das Saatgut. Lebt ihm nach!
Мұхтар Арынов пен Қуандық Шаңғытбаев.
Б. Брехтің «Тары» поэмасына арналған тілдік және мәдени- салыстырмалы аударма тапсырмалар тізімі. Аудиторияның қажеттілігі мен мақсатына байланысты тапсырмалар тізімін толықтыруға және кеңейтуге болады.
1. Мәтінге аударманың алдындағы анализ жасаңыздар; грамматикалық формалары мен берілген интернационализмдердің неміс тілі мен қазақ тіліндегі жазылуын салыстырыңыздар: der Motor, der Agronome, der Kalender, der Grad, die Brigade, die Akademie, der Traktor, der Zentner, das Hektar, der Orden, die Gruppe, das Gramm;
сәйкес сөздерді тауып олардың аудармасының варианттарын ойластырыңыздар: а) күрделі зат есімдердің: der Räderbrunnen, der Drehpfahl, der Schaufeleimer, die Sowjetmacht, der Hirseleiter, das Sowjetvolk, der Leninorden;ә) етістіктердің: ziehen, beitreten, vertreiben, diktieren, handeln, höhnen, murmeln; б) сын есімдердің wermutbewachsen, jungfraeulich, aeltliches, muerrisch, unkundig, schwer, tapfer; Аударыңыздар; Өз аудармаңызды берілген аудармамен салыстырыңыздар да айырмашылығын табыңыздар, тілдік құрылымдардың аудармасының оптималды варианттарын тауып өз таңдауларыңызды дәлелдеңіздер.
2. Өз аудармаларыңыздың вариантын ұсыныңыздар және оның жарияланған мәтіннен айырмашылығын түсіндіріңіздер. Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасын ойластырыңыздар: Sohn der freien Wuesteneien, die Nomadenaehre, waessern, traenken, es war die Stimme gross, ein neues Scheit brauchen, fuenfzig Jahre zaelen, der Aufseher, der Bewaesserung, das Naphtha, nach seiner Art handeln, etwas Gutes vor sich auf dem Tisch haben, den Boden walzen. 3. 6 - буында берілген антитезаға көңіл аударыңыздар:
