Билік ұғымы және ол туралы тұжырымдар

Билік жөнінде түрлі тұжырымдар:

1.Телеологиялық-белгілі бір мақсатқа, белгілеген нәтижеге, қорытындыға жету мүмкіндігі деп түсіндіреді.

2.Бихевиористік –адамдардың жүріс-тұрысын, өзін-өзі ұстау ерекшеліктерімен түсіндіреді.

3.Инструиенталистік –белгілі құрал жабдықтар арқылы т.б.

4.Конфликтік-дау-жанжал жағдайында игілікті бөлуді реттейтін ерекшеленді.

Бұдан билік туралы ғалымдардың біркелкі тұжырымы жоқ екенін түсіндік.

Билік адамзат қоғамымен бірге пайда болады және оның даму барысында бола бермек. Ол алдымен қоғамдық өндірісті ұйымдастыру үшін керек. Алғашқы қауымдық қоғамда билік қоғамдық сипатта болды. Ал саяси билік құлдық қоғамда пайда болды. Сондықтан саяси биліктің пайда болуын қазіргі саясаттануда мемлекеттің пайда болуымен байланыстырады.

Саяси биліктің биліктің ең басты түріне жатады. Саяси билік бар жерде теңсіздік бар. Оны мынадан байқаймыз:

1.Экономикалық қор: (қоғамдық өндіріс пен тұтынуға керек басқа да материалдық құндылықар, құнарлы, шұрайлы жерлер, пайдалы қазба байлықтары және т,б.)

2.Әлеуметтік әдіс-құралдар-үстемдік етіп отырған билік өзіне қолдау іздейді.

3.Күш жұмсау құралдары- мемлекетті қорғайды, ішкі тәртіпті сақтайды, саяси билікті құлатуға әрекет жасаушыларға мүмкіндік бермейді.

4.Ақпарат құралдары-қоғамдық пікір тудырып, саяси өмірге ықпал ету жағынан оны 4-ші билік деп атайды.

5.Информациялық қор- білім мен ғылыми мағлұматтарды тарату т.б.

Биліктің қызметтері: қоғамның саяси жүйесін қалыптастыру, саяси өмірін ұйымдастыру, мемлекеттің істерін басқару, саяси және саяси емес процестерге басшылық жасау.

Биліктің субьектісіне жеке адам немесе партиялар, ұйымдастыру т.б. жатады. Демократиялық саяси жүйе ойдағыдай өз ісін атқаруы үшін, әдетте, мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы және сот билігі. Олардың өзіндік атқарар қызметі мен әрекеттері бар.

Билік екіге бөлінеді. Саяси билік жіне мемлекеттік билік. Саяси билік-таптық, топтық жеке адамның саясатта тұжырымдалған өз еркін жүргізу мүмкіндігін береді. Ал мемлекеттік билік- адамдарға міндетті заңдарды шығару мен ұйымдарды сақтау.

Мемлекеттік биліктің заңдылығы оның легитимдігінен білінеді. Легитимдік деп-халықтың үстемдік етіп отырған саяси билікті мойындауы, оның заңдылығы мен шешімдерін растауы. Саяси билікте бұлармен бірге оның принциптері болады. Олар: легитимдік принцип, қорғау принципі, ұтымдылық принципі, сыр бермеу принципі.

Биліктің түрлері: 1). Басқару түріне қарай монархия және республика болып екіге бөлінеді. Монархия өзі 2-ге: абсолюттік және конституциялық. Олардың өзіндік ерекшеліктері бар. Республика 3-ке бөлінеді. Президенттік, парламенттік және аралас. Мемлекеттік құрылысына қарай мынадай болады.1.Унитарлық, 2.Федерация, 3.Конфедерация. Мемлекеттерді басқару түрі өзіндік құрылысымен ғана емес саяси тәртібі жағынан да ерекшеленеді.

Саяси тәртіп деп-саяси билік, қоғамды басқарудың әдіс-тәсілдер жиынтығын, азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерінің демократиялық дәрежесін айтады. Саяси тәртіп екіге бөлінедң. Демократиялық және антидемократиялық.

Демократиялық: а).адал, шынайы сайыс арқылы түрде өткізілетін сайлау; ә).үкіметтің сайлау арқылы дүниеге келуі; б). Жеке тұлғалар мен аз ғана адамдардың да құқығын қорғайды.

Антидемократиялық: а).тоталитарлық –бақылауға алынған мемлекеттік-саяси құрыым, авторитарлық- күштеуге, жеке адамның билігіне негізделген мемлекеттік-саяси құрылыс.

1.Қоғам биліксіз өмір сүре алама?

2.Билік анықтамасы мен оның түрлерін ата.

3.Билік қорына не жатады?

4.Саяси билік пен мемлекеттік биліктің айырмасы неде?

5.Қазіргі Қазақстандағы билік легитимдігінің түрі қандай?

1.Теологиялық –құдайдың күшімен пайда болды.

2.Патриархтық- тайпа-рулардың қауымдастығы арқылы

3.Қоғамдық келісімі- адамдар мен мемлекеттің арасындағы өзара келісім арқылы пайда болды.

4.Зорлық жасау -басып алу арқылы

5.Географиялық –мемлекеттің орналасуы арқылы пайда болды.

6.Психологиялық- бағыну мен құлшылық ету арқылы пайда болды. т.б.

Мемлекеттің негізгі белгілері:

1.Аумақтық (территориялық) бөлінуі,

2.Ерекше өкімет аппараты (жариялы билік)

3.Мемлекеттің егемендігі

4.Ашық күш қолдану, зорлықпен еріксіз көндіру.

5.Салық салу.

6.Мемлекет азаматының болуы.

Мемлекеттің қызметтері: ішкі және сыртқы.

Ішкі қызметтеріне: экономика, салық, несие, экономикалық бағдарламалар, әлеуметтік өмірді ұйымдастыру, заңдылықты қамтамасыз ету, мәдени-тәрбиелік салада мемлкет халыққа білім беру, ғылыммен әдебиет өнерге қамқорлық жасау.

Сыртқы қызметтеріне: мемлекет тұтастығы мен қауіпсіздігі, өзін-өзі билеу, басқа елдермен қарым-қатынастары.

Мемлекеттің тағы бір маңызды мәселелері: азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құруы. Алғашқысы ерте кезеңде пайда болды. түрлі пікірлерде бар. Азаматтық қоғам деп-мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтамыз. Ол жеке тұлғаның емін-еркін дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды. Азаматтық қоғам экономикасының негізі-көп укладты экономика. Сонымен бірге азаматтық құқықтарды жүзеге асырады. Осылайша бұл қоғам мәдени жоғары дамыған шақта құқықтық мемлекетке айналады.

Құқықтық мемлекет деп-демократиялық жолмен қабылданған заң үстемдік ететін, оның алдында бәрі де тең саналатын, жеке адамның құқығы жан-жақты қамтамасыз етілетін мемлекеттік құрылысты айтамыз.

Құқықтық мемлекет- жоғары өкіметтің қаулы-қараларымен кіргізілмейді. Ол үшін мемлекет жан-жақты дамып, пісіп жетілуі керек.
Пысықтауға арналған сұрақтар:

1.Мемлекеттің пайда болуы туралы пікірлер туралы не білесіз?

2.Мемлекеттің саяси ұйымдардан айырмасы қандай?

3.Мемлекеттің белгілері мен қызметтері қандай?

4.Азаматтық қоғам дегеніміз не?

5.Құқықтық мемлекет деген не?

Бірінші көпшілік партия болып 1861 жылы Англияда пайда болды. Соңынан мұндай партиялар қаптап кетті. Саяси партия тапты немесе әлеуметтік топты ұйымдастырады.

Қазіргі демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті-азаматтық қоғам мен мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету. Партиялар арқылы әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді.

Қоғамның қай жігіне партияның ықпалы күшті жүрсе сол партияның әлеуметтік негізін құрайды. Демек, солардың мүддесін қорғайды. Және де саяси өмір мәселесіне баса назар аударады.

Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты 4 түрге бөлінеді.

1.Авангардтық партия

2.Сайлаушылар партиясы

3.Парламенттік партия

4.Қауымдстық партия

Саяси идеологиясына қарай 5 түрге бөлінеді:

1.Коммунистік партия.

2.Социал-демократиялық партия,

3.Буржуазиялық-демократиялық партия.

4.Консервативтік партия

5.Фашистік партия.

Бұл аталған партиялардың өзіндік идеологиялық бағытына және саяси тәртіпті қолдауларына қарай өзіндік әрекеттері бар. Саяси өмірдегі алатын орны мен билікті жүзеге асыруға қатысына қарай саяси партиялар билеуші және оппозициялық деп бөлінеді. Олардың жұмысын әдетте құқықпен немесе Конституциямен реттеледі. Бұл жағдай қазір Қазақстанда да көп партиялы жүйемен реттелуде. Және де қоғамның саяси өмірі қоғамдық-саяси қозғалыстарменде толығуда. Бұл саяси өмірдің мәселелсін реттеуші күштердің болуы демократиялық кезеңнің орнығуымен сәйкес келеді.

1.Саяси партия дегеніміз не?

2.Қоғамдық-саяси ұйымдардың партиялардан айырмашылығы неде?

3.Партияның негізгі қызметтері.

4.Қазақстандағы көппартиялылық туралы не білесіз?
6.Саяси элита және саяси жетекшілік
1.«Элита» термині, мазмұны мен қызметі.

2.Элитаның қалыптасуы мен жіктелуі.

3.Әлеуметтік саяси және психологиялық сапасы. Элитизм турлы концепциялар.

4. Қоғамдағы саяси жетекшілік және оның саяси өмірдегі орны.
«Элита» термині француз тілінен алынған. Тарихи жағынан алғанда адамдарды ел билеуші таңдаулыларға және олардың дегенін істейтін бағыныштыларға бөлу идеясы өте ертеден бастау алады. Бұл ілімді қалыптастырған ХХ ғасыр басындағы италия ғалымдары Г.Моска, В.Парето, неміс ғалымы Р.Михельс.

Саяси элитаны тудыратын факторлар:

1.қоғамға арнайы білімі мен тәжірибелері бар кәсіби басқарушылар.

2.адамдардың психологиялық және әлеуметтік теңсіздіктері

3.қоғамда басқарушы еңбек жоғары бағаланғандар

4.бұқара халықтың қолдауына зор жеңіспен ие болғандар.

Саяси элита маңызды мәселелерді шешуге араласады. Ондай мәселені қарастыратын ғылымды саясаттануда элитология деп атайды. Ол элиталардың қалыптсауы мен қоғамдағы ролін, әлеуметтік-саяси процестерге ықпал ету әдіс-тәсілдерін зерттейді.

Саяси элита әр түрлі келеді. Сондықтан ол жіктеледі. 1.Басқарушы элита. 2.Контрэлита.

Қазақстандағы элитаға келсек, еліміз егемендігін алғанымен билеуші топ онша өзгере қойған жоқ. Олардың көбі Кеңес Одағы заманындағы номенклатуралық қызметтер атқаруда. Қазақстанның қазіргі элитасына Президент және басқару аппараты мен министрліктер жатады. Аймақтық элитаға облыс әкімдері кіреді.

Саяси топ бастаушылар әдетте мынадай қызметтерді атқарады: қоғамның түбегейлі құнділіқтары мен әр түрлі топтардың басын біріктіріп, мүдделерін үйлестіреді. Қоғам алдындағы мақсаттарды жүзеге асырады. Қажетті өзгерістерді іске асырады. Саяси ұйымдастырудың тұрақты түрлерін қамтамасыз етеді. Заңыдылықпен саяси тәртіпке кепіл болады. Саяси жетекшіге қарама-қарсы саяси бастаушы немесе көмесымақтар болады. Ол ұғым ХІХғ пайда болған. Саяси бастаушы көбіне бүлдірушілік идеяларды пайдаланып мансап құрады.

Пысықтауға арналған сұрақтар:

1.Саяси элита дегеніміз не?

2.Қоғам дамуындағы саяси элитаның рөлі неде?

3.Саяси лидер және саяси элита дегендердің айырмашылығын түсіндіріңіздер?

4.Саяси элитаның қызметі қандай?

5.Қазіргі қазақстандағы элитаның жағдайы туралы.

Тұлға деп- қоғамдық өмірдің нақтылы тарихи жағдайлары қалыптастырған саналы іс-әрекет ете алатын өз жүріс-тұрысына жауапты еңбек етіп қарым-қатынас жасаушы, айналадағыны танып-білуші адамды айтады.

Субьекті деп-белсенді іс-әрекет жасаушы сана мен жігері бар жеке адам немесе әлеуметтік топты айтады. Ал обьекті деп танымдық және басқа іс-әрекеті неге бағытталса соны айтады.

Саясаттың субьектісі дегенде өз мүдделеріне байланысты саяси өмірге белсене араласатын басқалардың санасына іс-әрекетіне жағдайына ықпал ететін саяси қатынастарға белгілі өзгерістер енгізетін, саясатты жасйтын адам, ұйым не әлеуметтік топты айтады. Саясат субьектісінің құрамы оның түрлері мен тәсілдеріне, көздеген ақсат-мүдделеріне, қоғамның нақты тарихи жағдайымен айқындалды. Адамдарды негізінен саяси жұмысқа итермелейтін негізгі себеп- мұқтаждық пен мүдде.

Қандай адам болмасын белгілі топқа, тапқа, мемлекетке жатады. Оның өзі де өмір жағдайы мен саясатқа араласуына әсер етпей қоймайды. Тұлғаның қоғамдық-саяси өмірге белсене аралауының жан-жақты маңызы бар.

Жеке адамдардың саяси белсенділігі мен ететін ықпалды әр түрлі. Саясатқа қатысу шамасына қарай олард мынадай түрлерге бөледі.Қоғамның қарапайым мүшесі. Саяси жұмысқа тура араласпайтындар. Өз еркімен саяси жұмысқа араласатындар. Саяси қайраткерлер. Кәсіби саясаткерлер. Жеке адамдардың саяси белсенділікке қатысу мүмкіндігі мол болса, қоғамдағы орны өте жоғары болады. Тұлғаның саяси өмірге белсенді араласуы үшін материалдық, әлеуметтік-мәдени, саяси-құққтық алғышарттар қажет. Сондықтан да демократиялық мемлекет өз мүшелерінің жалпы мәдениетін, оның ішінде саяси сауатын көтеруге тырысады.

Саяси ғылымда негізгі орын алатын және мәні бар мәселелердің бірі- адам бостандықтары мен құқықтары. Жеке адам құқығы мәселесіне аса зор үлес қосып, тарихта өшпес аттарын қалдырған ойшылдар: Т.Гоббс, Дж.Локк, Ш.Монтескье, Ж.Ж.Руссо. т.б. Олар адам құқығының негізгі қағидаларын ең алғаш анықтап, белгілеп бергендер болды.

АҚШ-тың «Тәуелсіздік Декларациясында» көрсетілгендей, негізгі баптар конституциялық түрде және Францияның «Адам және азаматтар Декларациясында» бекітілді. Олармен салыстырғанда қазіргі кездегі жеке адамның құқығы туралы ұғым анағұрлым ауқымды.

Адам құқығының іске асып орындалуының зор маңызы бар. Ол адамға өзінің жеке және қоғамдық өмірінің саналы жасаушысы, ішкі және сыртқы саясаттың толық субьектісі болуына, мемлекеттің бірқалыпты прогресті дамуына жағдай жасайды.

Пысықтауға арналған сұрақтар:

1.«Саясат субьектісі», «саясат обьектісі» деген не?

2.Тұлға дегеніміз кім?

3.Тұлғаның қоғамдық-саяси өмірге белсене араласуының маңызы неде?

4.Жеке адамның құқықтары қалай жіктеледі?

5.Қазақстан Республикасындағы ұлттық-мемлекеттік жағдайының ерекшеліктері қандай?

Адамның қоғамдағы орны әлеуметтік белгілермен белгіленеді. Бірнеше немесе бір әлеуметтік белгілермен бірлескен адамдар жиынтығын әлеуметтік топ деп атаймыз. Саяси процестерде адамдар қоғамдық өмірдің саяси процестің басты субьектісі болады. Адамдардың қоғамдық жағдайындағы негізгі белгілріне қарай қоғам құрылымының негізгі түрлерін атауға болады. Олар әлеуметтік-демографиялық, әлеуметтік-таптық, әлеуметтік-кәсіптік т.б. елді мекендік құрылымдар жатады.

Әлеуметтік құрылымды және оның жіктелуін ХХ ғасырда әлеуметтік стратификациялану деп атайды. Бұдан қоғамдағы әлеуметтік жіктелудің болатындығын байқаймыз.

Әлеуметтік жіктелуге қоғамның құрамына кіретін белгілі бір топтрдың жиінтіғі жатады. Әлеуметтік жіктелу теориясы адамды қызметкер ретінде де, тұтынушы ретінде де қарастырады. Ол билік жүйесіндегі барлық жағдайын, басқара алатын обьектісінің қоғамнан алатын игілік мөлшерінің барлық түрлерін қамтиды.

ХХ ғасыр ғажайып жағдайларға толы. Соның бірі-этникалық жаңару, қайта өркендеу мәселесі. Әлеуметтік бірлестіктер жүйесінде ұлттың және ұлттық саясаттың алатын орны ерекше. Ұлттық саясат дегеніміз- адамдардың ұлттық мұқтаждығын өтеуге, ұлттық қатынастарды реттеуге бағытталған қоғамдық, ең алдымен әлеуметтік-құқықтық әрекеттердің ерекше түрін айтамыз. Бұған негізінен зерттеулер жүргізу керек.

Ұлттық саясат әр елде әр кезеңде әр түрлі болуы мүмкін. Бүгінгі таңда бұл салада ассимиляция, сегрегация, геноцид сияқты сипаттар белгілі. Бұл сөздердің анықтамасын «глосарийден» табасыз.

Қазіргі кезде мемлекетаралық және мемлекет ішіндегі қатынастардың демократияланып, адамгершілік көзқарастарын басшылыққа алған шақта ұлттардың теңдігі мен өздерінің мемлекеттік құрылысын өздері шешу құқығы берілген.

Бұл мәселелер Қазақстан өз алдына егемендігін алғаннан кейін өзгере бастады. Тілге мемлекеттік мәртебе беріліп, өренді өзгерістер жүруде. Көп ұлтты Қазақстанда саяси, экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық, мәдени жетістіктеріне байланысты. Халық осы тұрған жері мен заңын, саяси өміріне жауаптылықпен қарауы да заңдлықтарда айтылған.

Қоғамның саяси өмірінде орын алатын мәселенің бірі-дін. Мысалы АҚШ-тағы ұлт-азаттық күрес кезінде діни қайраткерлердің көбі реолюцияға қатысып, түрлі азаматтық құқық жағдайлары жөнінде болды. Мұсылман елдерінде ислам мемлекетін құру, ел Конституциясының Құранға сәйкес келуін талап ету, шариат заңдарн сақтау идеялары діннің саяси процесіне ықпал ететіндігін байқатты.

Қазақстан Республикасында заң баптарына сай әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар. Мұның бәрі елімізде дінге деген көзқарастар түбегейлі өзгеріп, халқымыз адамзат өркениетінің, рухани байлығының бір көзі-дінімен қайта қауышуда.

1.Қоғамның әлеуметтік құрылымы деген не?

2.Қоғамның әлеуметтік құрылымы қалай жіктеледі?

3.Республикамыздағы әлеуметтік құрылымның даму үрдісін қалай түсінесіз?

4.Ұлттық аясат деген не?

5.Қоғамның саяси өміріндегі діннің орны қандай?

Саяси сана қарапайым саяси сана және теориялық саяси сана саяси психология және саяси идеологиялардан тұрады. Оларға тоқталсақ: 1.Қарапайым сана- күнделікті саяси өмірден туған әдет-ғұрыптар болса, 2.Теориялық сана- теориялық тұрғыдан жинақталған жағдайлардан пайда болады.

3.Саяси психология-адамдар ұжымы мен топтар, таптардың т.б. бірлестіктердің сезімімен мінез-ғұрыптарынан пайда болады.

4.Саяси идеология саяси сананың саясаттағы құрамдас ерекше бөлігі.

Саяси идеология деп- адамдардың үлкен әлеуметтік топтарының іс-әрекетіне бағдар беріп, олардың мақсат-мүдделерін білдіретін және қорғайтын идеялар мен көзқарастар жүйесін айтамыз.

Идеология әр түрлі-саяси, құқықтық, этикалық, діни, эстетикалық философиялық т.б. болып келеді. Саяси идеологияға белгілі бір адамдар тобының қоғам құрылысы және дамуы, ондағы қатынастарды орнықтыруға немесе өзгертуге қызмет ететін тұжырымдар мен пікірлердің жиынтығы жатады.

Саяси идеология ағартушылық дәуірде дүниеге келді. Адамдар өздері қойған мақсатына сәйкес қоғамда саналы тәртіп орнату мүмкіндігі туып, прогресс идеясы алға тартылды. Қоғам өмірінде идеологияның 5 қызметі бар.

1.Танымдық қызметі- саяси жүйені, саяси өмірді суреттеу.

2.Бағдарламалық қызмет-негізгі түсініктер мен адам іс-әрекетіне бағыт-бағдар беру.

3.Жұмылдыру, іске асыру қызметі-мақсат-мүдделерді анықтап, әлеуметтік топты оны іске асыруға жұмылдыру.

4.Амортизациялық қызметі-Саяси іс-әрекетті түсіну мен әлеуметтік шиеленістерді бәсеңдету.

5.Бағалау қызметі- қазіргі және болашақтағы дамуға баға беру. Т.б.

Саяси идеология теориялық тұрғыда топтың, таптың негізгі мүдделерін танытады, оларға мұраттар, Ережелер, рухани байлықтар, бағалы бағыттар жүйесін береді. Сол арқылы нақтылы мақсаттардың жүзеге асырудың құралдары мен жолдары белгіленеді. Саяси идеология арқылы тап өзіндік санаға, жеке тұтастық сезімге ие болады.

Саяси идеологиялар мазмұны, мақсаты жағынан прогрестік, либералдық, революциялық, консервативтік, радикалыдқ, реакциялық, шовинистік, ұлтшылдық т.б. болып бөлінеді. Саяси идеология БАҚ-де тығыз байланысты.

БАҚ азаматтар мен билік органдарына ең маңызды оқиғалар туралы мағлұматтар жинайды, таратады, оларға баға береді. Демократиялық қоғамда БАҚ қоғамдық пікірлермен қатар заңға жүгінеді. Қазіргі дүниеде бақ-қа жол ашу-ықпалды оппозиция қалыптастырудың қажетті шартты. Қоғамдық санаға плюрализм, сөз бостандығы принциптерін сіңірудің маңызы зор. Бірақ олар мақсаты пайдалануы керек.

Қазіргі заманда саяси идеологияның көптеген түрлері бар. Олардың негізгілеріне либералдық, консервативтік, коммунистік, социал-демократиялық және фашистік идеологиялар жатады. Идеологияның негізгі түрлері туралы мағлұматтарды «глосарийден» ала аласыздар.

Сайып келгенде, еліміздің халқын, әсіресе жаңа ұрпақты патриотизмге, азаматтыққа тәрбиелемей, қоғамның бұдан әрі дамуының маңызды факторларының бірі- оны топтастыруға қол жеткізу мүмкін емес.

Пысықтауға арналған сұрақтар:

1.Идеология деген не? Оның ерекше белгілері қандай?

2.Қоғам мен жеке адамның өмірінде идеологияның маңызы неде?

3.Идеология түрлерінің пайда болуы туралы не білесіздер?

4.Қазақстандағы идеологиялық жағдай қандай деп ойлайсыз?
Саяси процесс және саяси бейімделу

1. Саяси процесс туралы ұғым және оның жіктелуі.

2.Саяси процеске қатысу түрлері, жүру барысы

3.Саяси даму мен бейімделудің мәні. Бейімделудің кезеңдері және оған байланысты көзқарастар.
Саяси процесс ұғымы кең және тар мағынасында қолданылады. Қоғамдық өмір оның ішінде саяси сала-өте күрделі құбылыс. Онда өмір сүріп жатқан топтардың, жіктердің, ұйымдардың мақсат-мүдделері кейде қабысып, кейде келіспей жатады. Осындай саяси жүйенің бір қалыпты жағдайдан екінші қалыпты жағдайға ауысуын саяси процесс деп атайды.

Саяси процесстің басты мәселесі, азаматтардың әр түрлі мүдделерін біріктіріп жинақтайтын саяси шешім қабылдауда және оны іске асыруда. Мұндай жағдайларға билік институттары, кәсіподақтар т.б. ұйымдар қатысады.

Саяси процесс –күрделі құбылыс. Ол күнделікті өзгерістерден бастап, қоғамның саяси жүйесінің түбегейлі өзгерісіне дейінгі аралықты қамтиды. Саяси жүйені 4 сатыға бөлеміз.

1.Саяси жүйені конституциялық тұрғыдан айқындау.

2.Саяси жүйенің өзін-өзі жаңартуы

3.Саяси-басқарушылық шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру.

4.Саяси жүйенің жағдайы мен іс-әрекетін бақылау

Қоғам дамуының мақсатын айқындап, оны жүзеге аысрушы билеуші тәртіп саяси процестің сипатын білдіреді. Оны 3-ке бөлеміз.

1.Саяси тәртіптің қайталанып жұмыс істеуі.

2.Саяси тәртіптің дамуы

3.Саяси тұтастықтың құлдырауы және ыдырауы

Саяси процестің жіктелуі ішкі және сыртқы болып келеді. Жеке адамдардың саяси белсенділігі мен ететін ықпалды әр түрлі. Саясатқа қатысу шамасына қарай олард мынадай түрлерге бөледі.Қоғамның қарапайым мүшесі. Саяси жұмысқа тура араласпайтындар. Өз еркімен саяси жұмысқа араласатындар. Саяси қайраткерлер. Кәсіби саясаткерлер. Жеке адамдардың саяси белсенділікке қатысу мүмкіндігі мол болса, қоғамдағы орны өте жоғары болады. Тұлғаның саяси өмірге белсенді араласуы үшін материалдық, әлеуметтік-мәдени, саяси-құққтық алғышарттар қажет. Сондықтан да демократиялық мемлекет өз мүшелерінің жалпы мәдениетін, оның ішінде саяси сауатын көтеруге тырысады

Мемлекеттің тағы бір маңызды мәселелері: азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құруы. Алғашқысы ерте кезеңде пайда болды. түрлі пікірлерде бар. Азаматтық қоғам деп-мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтамыз. Ол жеке тұлғаның емін-еркін дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды. Азаматтық қоғам экономикасының негізі-көп укладты экономика. Сонымен бірге азаматтық құқықтарды жүзеге асырады. Осылайша бұл қоғам мәдени жоғары дамыған шақта құқықтық мемлекетке айналады.

Қоғам барлық қоғамдық ғылымдардың зерттеу обьектісі бола отырып, әр ғылымдар негізі өзінің ерекше зертеу обьектісін таңдап алады. Мысалы тарих ғылымының зерттеуі- оқиғалардың шығу себептерін алса, экономиканың зерттеуі - өндіріс пен өндірістік қатынастар, тұтыну мәселелері, саясатану ғылымының зерттеуі – саяси билік жүргізу мәселелерімен тығыз байланысты. Әр ғылымдардың өзіндік зерттейтін мәселелері осылайша бөлініп алынады.

Демек саясаттану пәні қоғамды тұтас қаратырмайды, тек сол қоғамның саяси әлеуметтік өмірін ғана зерттейді. Атап айтқанда, адамдардың кең қауымдастықтары арасындағы саяси әлеуметтік қатынастарды қарастырады.

Саяси - әлеуметтік қатынастардың бір ерекшелігі сол, олар біртұтас комплексті сипатта болады да, тек жекеленген саяси-экономикалық немесе тек саяси-идеологиялық, саяси-мәдени рухани ғана болмайды. Жеке адам, тап, ұлт, демографиялық, кәсіптік топтар әруақытта қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығының субьектісі болып табылады. Бұл өзара қатынастар мәселелері субьектілермен бірге біртұтас қоғамдық өмір заңдылығы болады.

Қоғамның саяси құрылысы өмір сүруі мен дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік заңдылықтары жайлы адамдар мен олардың бірлестіктерінің өзара қарым-қатынастарында іске асырудың жолдары, формалары, әдістері қарастырылған.