Түркі өркениеті.Осындай жолмен Магдалениан мәдениеті Сібірдегі Енисейдің жоғары жағында Манжуриядағы Толунге, Маньчоулиге, Хайларғда және Хоппеге тараған. Пекиннің жанындағы Чоукоутиен ойпатынан табылған адам қаңқасында сүйек инелер, құлақ жарғағындағы тесіктер, жануарлардың сойдақ тістері, қажалған алқалар, маржан тастардың бөлшектері сияқты әшекейлер кездеседі.Б.д.д. үшмыңжылдықтың ортасында Орталық Ресей жерінде пайда болып Азиядағы Сібірге, одан Ганьсудегі проқытай Чи-жиа-пинь керамикасына әсер еткен ирек сызықты \“соmbed”\ әшекейленген құмыралардың тарауы неолит дәуірінің соңғы кезінде сібірдегі көшпенді жол арқылы жүрген.Одан кейінгі кезеңде б.д.д. II мыңжылдықтың басында Бессарабия, Молдавия және Киев маңында пайда болып, Украинадан Қытайға дейін тарап, б.д.д. 1700 жылдар шамасында Хонандағы Ян-шао-тзунде дамып, сонан соң Ганьсудегі Паншанда дамыған керамика, спираль тәрізді өрнектелген әшекейлер Сібір арқылы тараған болу керек. А.М.Таллгреннің дәлелдеуі бойынша б.д.д. 1500 жылдары басталған Батыс Сібірдегі қола дәуірі сол кездегі Дунайдың қола өркениетімен байланысты. Орталық Сібірдегі Минусинскіде қола дәуірі одан үш жүз жыл кейін, яғни 1200 жылдары басталды. Қытайдың үлгілеріне ұқсас Батыс Сібірдегі балталар мен найза ұштарының негізінде М.Лоер Қытайдағы қола техникасы б.д.д. 1400 жылдары Сібірден келді деп қорытындылайды. Бұл жерде біз Қытай өркениеті пайда болуы мен дамуының негізін көшпенді түркі тайпаларынан алатынын көреміз.Көне түркі тілі, жазуы — бүгінгі өзбек, қазақ, ұйғыр, түрікмен, қырғыз, қарақалпақ халықтарына ортак мұра. Түркі тілі, жазуы негізінде осы аталған қазіргі түркі тілдес халықтардың әдеби тілдері қалыптасты. Көне түркі әліпбиі Көне түркі әліпбиі | Қолданылуы | Орхон — Енисей таңбалары | Дыбыстық мағына | | |  | A | /a/, /e/ | | I | /ɯ/, /i/, /j/ |  | O | /o/, /ø/ | | U | /u/, /y/, /w/ | Дауыссыз дыбыстар | Дыбыс үйлесімі | with:
(¹) — back,
(²) — front
vowels |  |  | B¹ | /b/ | B² | /b/ |  |  | D¹ | /d/ | D² | /d/ |  |  | G¹ | /ɡ/ | G² | /ɡ/ | | | L¹ | /l/ | L² | /l/ |  |  | N¹ | /n/ | N² | /n/ | |  | R¹ | /r/ | R² | /r/ |  | | S¹ | /s/ | S² | /s/ |  |  | T¹ | /t/ | T² | /t/ |  |  | Y¹ | /j/ | Y² | /j/ | only (¹) — Q
only (²) — K | |  | Q | /q/ | K | /k/ | with all
vowels |  | -CH | /tʃ/ |  | -M | /m/ | | -P | /p/ |  | -SH | /ʃ/ | | -Z | /z/ | | -NG | /ŋ/ | clusters | + vowel |  | ICH, CHI, CH | /itʃ/, /tʃi/, /tʃ/ |  | IQ, QI, Q | /ɯq/, /qɯ/, /q/ | |  | OQ, UQ,
QO, QU, Q | /oq/, /uq/,
/qo/, /qu/, /q/ | ÖK, ÜK,
KÖ, KÜ, K | /øk/, /yk/,
/kø/, /ky/, /k/ | + consonant |  | -NCH | /ntʃ/ |  | -NY | /ɲ/ |  | -LT | /lt/, /ld/ |  | -NT | /nt/, /nd/ | word-divide symbol | | none | (-) — word endings only |
Достарыңызбен бөлісу: |
