Қазақстанда атом электр станциясын салу туралы шешім

АЭС ядроның нейтрондармен әсерлесуінен туатын энергия көмегімен жұмыс істейді. Ядролық реакторда жылу шығарғыш элемент — цилиндр немесе пластинка түріндегі ядролық отын, нейтрондарды баяулатқыш және бөлінген жылуды тасушы (су, газ, сұйық металдар) заттар орналасады. Реакторда бөлінген жылу жылуалмастыру қондырғысына беріледі. Соңғы екі қондырғы АЭС-ның ішкі тұйық контурын құрайды. Жылуалмастырғыш арқылы жылу сыртқы контурға бу түрінде беріледі. Бу турбинаны қозғап, электр генераторын жұмысқа келтіреді. Осы заманғы АЭС-ларындағы турбиналар аса қыздырылған бумен жұмыс істейді. Ядролық отын ретінде уран (233U, 235U, 238U), плутоний (239Pu ), торий (232Th) изотоптары пайдаланылады. Бұлардың жылу шығарғыштық қабілеті өзара бірдей, ал кәдімгі отыннан (көмір, мұнай, газ) бірнеше млн. есе артық. Мыс., 1 кг уран 2.1010 ккал энергия береді. Бөліну реакциясының үздіксіз жүріп отыруына қажет ядролық отынның ең аз мөлшері кризистік масса деп аталады. Реактордың типіне, конструкциясы мен отынның түріне қарай кризистік масса 1 кг-нан бірнеше тоннаға дейін жетеді. Дүние жүзіндегі ең алғашқы АЭС 1954 ж. Обнинск (КСРО) қ-нда салынды. Оның қуаты 5Мвт болды. Кейін Колдерохоллда (Англия) қуаты 60 Мвт, Шиппингпортта (Америка) АЭС-тары жұмыс істей бастады. Америкада тұтынуға қажетті барлық электр энергиясының 23е-ін, Францияда 75--ін, Жапонияда 48--ін АЭС береді. Кейбір елдерде жедел нейтронмен жұмыс істейтін тиімді реакторлар іске қосылған. Оның ең алғашқыларының бірі Қазақстанда салынған. Ол Ақтау қаласын тұщы сумен, электр энергиясымен қамтамасыз етеді (қ. Энергия комбинаты). 20 ғ-дың ақырында дүние жүзіндегі АЭС-тердің жалпы қуаты 500 000 Мвт жетті. Ядро энергиясынан электр тогын тікелей (турбинасыз, электргенераторсыз) алу жолдары да зерттелуде. Әсіресе, термоядролық энергияны игеру ісіне халықар. қауымдастықтар ат салысуда. Ондай АЭС-тер адам баласының тұтынуына қажет энергия мәселесін түпкілікті шешетін болады. Атом электр станциясының жұмыс істеу принципі қандай: оның жылу электр станциясынан түбегейлі айырмашылығы сол жылу энергиясының қайнар көзі болып табылатындығында ғана, содан кейін ол өз кезегінде электр энергиясына айналады. Жылу электр станциясында бұл үлкен пешке «лақтырылатын» көмір, мазут немесе газ болып табылады. Атом электр станциясында үш кезең арқылы ядролық энергияны қалай өндіретінін көруге болады:

• 
  Отын жинақтары реакторға жүктеледі.
  
• 
  Жанармай таяқшалары деп аталатын көптеген шағын түтіктерден тұрады
  
• 
  Олардың ішінде уран-235-тің ядролық ыдырауы орын алатын отын түйіршіктері бар.
  

Әрі қарай қыздырылған су бу генераторы арқылы өтеді, содан кейін жылу электр станциясындағыдай турбинаға түседі, оның айналуының арқасында механикалық энергия электр энергиясына айналады. Сонымен қатар, атом электр станциясында PWR типті реактор (қысымдағы су реакторы) немесе қысымды суы бар сумен салқындатылатын ядролық реактор орнатылған, ал реактордан шыққан су пішінде жүретінімен жанаспайды. буды турбинаға жібереді, ол жабық циклде бөлек арналар арқылы ағады және сыртқы ортаға түспейді.