Қазіргі қазақ тілінің бағдарламасы
жүктеу/скачать 478 Kb.
|
Lekcya lekcykologya
- Бұл бет үшін навигация:
- Табу мен магияның ара қатынасы
- Өлім-жітімге қатысты табу мен эвфемизмдер
| Табу мен эвфемизмдер кез келген ұттың тілінен орын алатын этнографиялық лексика. Т а б у полинезияның тонга тілінен тарағанымен, қазір әлем тілдерінің бәріне таралған халықаралық термин. Табудың шығуын, таралуын және түрлерін этнографиялық тұрғыдан бүкіл әләм деңгейінде зерттеушілердің бірі – Эдуард Тейлор бастаған бастаған антропологиялық мектептің ірі өкілі Джеймс Фрезер. Ол табу атаулыны үлкен 4 топқа: 1. Тыйым салынған іс-әрекеттер; 2. Адамдар; 3. Заттарға; 4. Тыйым салынған сөздер деп бөледі. Табу мен магияның ара қатынасы. Магиялық нанымның негізінде сөздерге салынатын тыйым немесе табу, эвфемизмдердің қалыптасуына түрткі болады. Ертеректе табу атаулының барлығы дерлік діни наным-сенімдеррдің негізінде қалыптасқандықтан, оны теология тұрғысынан қарастыратын еңбектер басым.
Магиялық наным бойынша, кесірі тиетін киелі қасиет өлі табиғатқа да, тірі табиғатқа да тән. Сондықтан табу заттарға да, адамдарға да, іс-әрекеттерге де, сөз бен тілге де салынады. Сөз магиясына сенуден туындайтын лингвистикалық табу мифологиялық кейіпкерлержің, тотемдер мен кәсіптік аңдардың, жан-жануарлардың, қатерлі аурулардың есімдері мен атауларына салынады. Сондықтан олардың бәрі эвфемизмдермен алмастырылып отырады. Басқа халықтардың тыйымдары секілді түркі халықтарының тыйымдары о баста діни нанымдардың негізінде қалыптасқн қорқыныштан туындаған. Өлім, сәтсіздік, бақытсыздық т.б.адамдар тарапынан белгілі бір тыйымды бұзудан деген сенім жэатады. Тарихи этнографиялық материалдадың ішінде кездесетін кейбір деректерге қарағанда, магиялық нанымның салдарынан адам мен оның есімінің арасында материалдық байланыс бар деп топшылау түркі тілдес халықтарда, оның ішінде қазақтарда да кездесетіні байқалады. (Сатыпалды –сатып алған бала, бала тоқтамай жүргенде; Ұлбала, Ұлжалғас, Тұрсын, т.б.). Жапондар арасында ерлер мен әйелдер арсындағы тіл ерекшелігі бар. Қазақтардағы ат тергеу салты. Сегізбай – екі төрт; Еламан – халық есен, Асаубай – Тарпаң. Мысалы: Аууға не ылаж, не амал бар, Жақында таңқы мұрын самал болды. (Айтыстан); Құлағы мүкістеу екен. Бөрі басы ұраным, Бөрлі менің байрағым; Монғол қазақтары атқан аңды, аулаған балықты санамайды. (Қазақтар мал мен бала шағаны санамайды) Бүркітті - қанаттылар ханы, көк тәңірісі, құс төресі, құс патшасы. Өлім-жітімге қатысты табу мен эвфемизмдер: Теңіз бастан былғанды, Кім тұндырар, ей ханым: Терек түптен жығылды Кім тұрғызар ей, ханым? (Жошының өлімін естірту). Миуалы Отанның дарағы едің; Жел соғып бір бұтағың жерге түсті.(Кенен ақынның Жамбылдың ұлы Алғадай соғыста өлгенде естіртуі). Аяғы ауыр әйел; Саяси эвфемизм –Сайын, Сейфуллин көшесі, жүктеу/скачать 478 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|