Рельф жəне оны кескіндеу əдістері. Горизонтальдар арқылы план жəне карталар бойынша инженерлік есептерді шығару

Жер бедері (рельеф) дегеніміз – жер бетінің əртүрлі пішінді құрылымдарының жиынтығы (тау, дала, ой, қырат, т.с.с.). Жер бетіндегі кез келген нүктенің биіктігі олардың абсолюттік неме-

Сонда А нүктесінің абсолюттік биіктігі нөлге тең, ал В жəне С нүктелерінің биіктігі ВВ^/ жəне СС^/ кесінділермен анықталады.

Бұл кесінділердің сандық мəндері абсолюттік немесе аль-титудтық биіктік шамалары болып есептеледі. Егер нүктенің биіктігі негізгі (бастапқы немесе нөлдік) деңгей беттен басталмай, басқа бір деңгейден анықталатын болса, онда оның биіктік шама-сы шартты биіктік деп аталады. Мысалы, PQ беті негізгі деңгей бетке (MN) параллель, яғни осы PQ бетінен басталып есептелетін биіктік шама, шартты биіктік болып есептеледі.

Егер абсолюттік биіктік, деңгей беттен жоғары болса, онда ол оң мəнді, ал төмен болса теріс мəнді болады. Мысалы, 4-суретте деңгей беттен жоғары орналасқан В жəне С нүктелері оң мəнді, ал D нүктесі деңгей беттен төмен орналасқандықтан теріс мəнді болып келеді. Жер бедерінің (рельефтің) пішіні. Сыртқы түріне қарап рельеф пішіні оң (сыртқа шығыңқы, жазық жазықтық-тан жоғары шығып тұрған) жəне теріс (ішке кірген, жазық жазықтықтан төмен орналасқан) болып келеді. Рельефтің оң түріне жататын басты түрлері:

5-сурет. Жер бедерінің сипаттамалы пішінді түрлері


төбе – биіктігі 200 м аспайтын жеке дөңестер;


төбешіктер – биіктіктері 200 м аспайтын күрделі, созылмалы төбешіктер жиынтығы;


тау – биіктігі 200 м жоғары табаны анық байқалатын, қырлары құлдиламалы, шығыңқы жер бедері. Таудың төбесі, қыры жəне табаны деп аталатын белгілері болады;
асу – екі қатар тұрған төбенің немесе таудың арасындағы бел; жота – биіктігі 200 м асатын күрделі тау қырлары. Жотаның
су ағар, асу, екі қыры жəне сайлары болады;


далаңқай (плато) – жан-жағы таумен қоршалған жоғары
орналасқан жазық алаң.

Теріс мəнді жер бедеріне жататын басыңқы рельеф пішіндері: