Азия ж2не африка елдерінің орта ғасырлар тарихы кіріспе жаңа дәуірде Батыс Еуропа тарихнамасында Еуропа тарихын зерттеу негізінде пайда болған «орта ғасырлар»

негізігі өлшемі болып табылды. Сол себепті феодалдардың табысы күріш 
кокумен есептелді. Жер иесі — дайме өзі басқаратын шаруашылықтағы 
тұрғындардың үстінен әкімшілік билігін, сот билігін бірге атқарды. Оның қол 
астында көмекші вассалдары-самурайлар шаруашылық жұмыстарынан қол 
үзіп, бақылаушы, есепші, дайменің шабарманы қызметін атқарды. Үкімет 
феодалдардың өзара қырқысуларына, үкіметке қарсы бас көтерулеріне 
тыйым салды. 
ХVІ ғ. аяғы ХVІІ ғ. басында қалалар қатары көбейіп, оның халқының 
саны өсе түсті. Ең үлкен қалалар — Эдо, Киото, Осака болды. Ол қалалардың 
тұрғындарының саны 300 мыңнан асты. Онан кейінгі Нагоя, Нагасаки, Сакаи, 
Канадзава қалаларында 60 мыңнан астам адам тұрды. Хиросима, Окаяма, 
Хаката, Кумамота, Акида сияқты қалалардың халқының саны 20–30 мың 
аралығында болды. Ірі-ірі 17 қаладағы сауда мен қолөнері феодалдар 
биілігінен алынып, тікелей орталық өкімет қарауына берілді. 
Қолөнершілер бірлестіктері «дза» деп аталды. Әр деревня бес үйден 
тұратын аулаға бөлінді. Ол ауланың өз бастығы болды. Ол бастық сол 5 үйдің 
ішіндегі ең пысығынан тағайындалды. Оның міндеті – қарауындағы 5 үйдің 
мүшелерінің үкімет жарлықтары мен тапсырмаларын, нұсқауларын 
бұлжытпай орындауларын қадағалау болды. Шаруалардың бекітілген жерден 
кетуге құқы болмады. Қашып кетсе оның міндетін қалған үйлердің 
шаруалары бірлесіп атқарды, қарызын да, салығын да бірлесіп төледі. 
Қашқан шаруа қатаң жазаланатын. Саудагерлер мен қолөнершілердің 
қызметтері де шектеулі болды. Бірақ ол шектеу шаруалардың тұрмысы мен 
қызметіндегі шектеу сияқты өте қатаң болмады. Іс жүзінде бұл шектеулер 
өне бойы сақтала да бермейтін. Қолөнершілер мен саудагерлердің жеке топқа 
бөлінуінің өзі олардың күшейгендігін көрсетті. Бұрын Жапон хұқы тек 
«самурайлар» (жауынгерлер) мен «халықты» мойындайтын да, саудагерлер 
мен қолөнершілерді елемейтін.
Токугава шектеушілігі дворяндар сословиесінің ішіне де өзгерістер 
енгізді. Барлық дворяндар тобының басында жоғары сюзерен тұрды. Ол 
бұрынғыша «сегун» деп аталды. Оның жақын уәзірлері «фудайлар» болды. 
Олардан кейін бөгде князьдар – «тодзамалар» тұрды. Бүкіл самурайлар 
бұқарасы осы бөгде князьдардың қол астында олардың вассалы ретінде 
болды. Сегун қарамағындағы самурайлар «хатомото» деп аталып, ерекше 
жағдайда болды. Әрбір дайменің самурайлар отряды болды. Барлық басқару 
аппаратын бақылайтын арнаулы топ «мэцукэ» деп аталды. Бұл топқа 
сегунның бақылаушылары кірді. Токугава шаралары ХVІ ғасырдың 
ортасынан басталған феодалдық құрылыстың ыдырауын аз уақытқа болса да 
кідіртті. Феодалық өзара қырқысулардың тоқтауы экономиканың дамуына 
қолайлы жағдай туғызды. Ауыл шаруашылығында жаңа техникалық құрал-
саймандар пайда болды. Дәнді дақылдардан басқа қағаз және лак ағаштары, 
шай және цитрус өсіру өркендеді; тәтті картофель, қарбыз, темекі, мақта 
өсімдіктері әкелініп, өсіріле бастады. Мұның бәрі халық санының өсуіне 
ықпал етті: ХVІ ғасырдың аяғында 16 млн. халық болса, ХVІІ ғасырдың 
аяғына қарай оның саны 25 миллионға жетті. ХVІІ ғасырдың 30 

жылдарындағы шет елдермен араласуға тыйым салынғаннан кейін және 
көпестерді пайда табудың көзі – сыртқы саудадан айырған соң ақша-тауар 
қатынастарының жапон деревнясына ағылуы басталды. Бұл ағылыс 
натуралдық шаруашылықты тез ыдыратты. Дайме, самурайлар, шаруалар 
көбірек сауда өсімқор капиталының ықпалына түсіп қалып отырды.
Капиталистік өнеркәсіптің алғашқы түрлері – үйдегі өнеркәсіп пен 
мануфактура өмірге келді. Мұндай өнеркәсіп алдымен мақта иіру саласында 
орын алды. Аудандар матаның түр-түріне маманданды: бір аудан тек жібек 
матамен айналысса, енді бір аудан жәй ғана мата тоқумен шұғылданды. 
Саудагерлер бұл өнеркәсіптерді бірте-бірте өз қол астына бағындыра берді. 
Тапсырысты да солар беріп отырды. Капиталистік кооперациялар мен 
орталықтандырылған мануфактуралар елдің өнеркәсібінде елеулі рөл атқара 
қойған жоқ. Мұндай өнеркәсіп сакэ жасау ісінде, тоқыма өндірісінде бірлі-
жарымды ғана орын алды. Үкіметтік және әулеттік мануфактуралар металл 
өңдеу, 
фарфор–фаянс 
өндірісінде 
кеңірек 
орын 
алды. 
Ондай 
мануфактураларда жергілікті шаруалармен қатар жан-жақтан қашқан 
шаруалар да істеді. Сөйтіп, жапон деревнясына тауар–ақша қатынасының 
енуі, капиталистік өндірістің алғашқы түрлерінің тууы, шаруалардың мүлік 
жағынан жікке бөлінуі, қалалардың өсуі, айырбастың жетілуі елде үстемдік 
еткен натуралдық шаруашылықты ыдырата бастады. 

жүктеу/скачать 1,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: