Б. О. Джолдошева из Института автоматики и информационных технологий нан кр, г. Бишкек; «Cинтез кибернетических автоматических систем с использованием эталонной модели»
жүктеу/скачать 28,25 Mb.
|
| Түсініктеме:
Бағдарламалық жасақталуы тиісті ыңғайға келтірілген компьютердің «қолынан келмейтіні жоқ!» – десек болғандай. Қазірдің өзінде компьютерге сөздіктер енгізуге болады. Демек, жеке-дара сөзді компьютерге жазсақ, оның ағылшынша (немесе басқа бір тілдегі) баламасын экраннан оқи аламыз. Сондай-ақ, қысқа сөйлемдерді де компьютерге енгізіп сөйлемдер базасын жасап алуға болады. Себебі компьютердің жадына триллиондаған сөйлем енгізуге мүмкіндік бар. Адам бір секөндте – 2 сөз, бір тәулікте – 72000 сөз сөйлей алады екен, сонда жылына – 25 млн сөз, ал өмір бойғы адамның сөйлей алатын сөздері 2,5 млрд-тан аса алмайды. Демек, компьютерге сиятын сөйлемдер, ол адамның өмір бойы пайдаланатын сөздерінен мыңдаған есе көп. Қазір көп жерде компьютерге сөйлемдер енгізіп, мәтіндер жазып қойып, соны пайдаланып жүргендер баршылық. Әзірге көбінесе жазба түрінде пайдаланылады, оны мәтіндік редактор деп атап жүр. Сіздің жеке-дара көмпьютеріңіз болса, оны сіздің аузыңыздан шыққан сөзді дәлме-дәл жазатын етіп үйретуге болады. Осыны пайдаланып мынадай амал істеуге болады: Менің компьютерімде қазақша-ағылшынша сөйлемдер сөздігі бар. Менің компьютерім менің сөйлеген сөзімді жаза алады, яғни үйретемін. Қазақша жазылған сөйлемнің ағылшыншасын компьютер сөйлемдер сөздігінен табады. Содан кейін ағылшын тілінде стандартты дауыспен сөйлейді, дыбыстап айтып береді. Сөйлегенді мысалы ауғандық пуштунның қолындығы компьютер естиді. Сөйлем стандартты дауыспен сөйленгендіктен, оны пуштунның компьютері түсініп, пуштуншаға аударады (ол өзінің компьютеріне пуштун-ағылшын сөйлемдер сөздігін салып жүр деп отырмыз). Компьютер иесіне пуштунша сөйлеп, менің айтқанымды жеткізеді. Керісінше, оның айтқанын маған компьютерім қазақша айтып береді. Демек, ұзамай он-он бес жылда осындай компьютерлік бағдарламалар істей бастауға тиіспіз. Бастапқы кезде бұл әдіс біраз қиындыққа душар болар. Ең бастысы мұндай мүмкіндік бар екені, әлбетте, қазіргі техника деңгейіне әбден сай келеді. Әр адам өз жанында мөлтек автономды жұмыс істейтін қалта компьютерін алып жүреді. Ол сымсыз Интернетпен жалғасады немесе тікелей ашық эфирге шыға алатын болады. Мұндай істі қазақтар бастай берсе болар еді. Бұл жоспар іске асу үшін стандартты сөйлемдер ағылшын тілінде сайтта – Интернетте болуға тиіс, олар стандарт дауыспен – әйел дауысы мен ер-адам дауысы арқылы жазылуға тиіс. Әр халық өз тіліне аударып, осы бағдарламамен пайдаланады. Осылай етуге ағылшындар да мәжбүр болады. Себебі, олардың дауысы әлі де стандарт емес. Осы айтылғанға байланысты егемен елдердің халқы бір-ақ тіл оқуына болады. Біздің қазағымыз өз тілінен ажырап қалу қаупі бар. Өйткені қазірдің өзінде қазақтардың 60 пайызға жуығы қазақ тіліне қарағанда орыс тілін жақсы біледі, оның ішінде қазақша білмейтіндері де аз емес. Бай әулеттерде тәрбиеленген балалар қазақ тілін шала білетіні жиі кездеседі. Қазір қазақтар қалаға ауысып жатыр, ДСҰ-ға кірсек (ВТО), ауыл халқының қалаға ұмтылысы бүгінгіден әрі үдеуі де мүмкін, ауылдың халқы барлық халықтың 5%-10% болатын жағдайға келеміз. Қала халқы қазақ тілінде сөйлеуді азайтқан. Себебі қалада қазақша білмейтін орыстар, басқа ұлт өкілдері бар. Сондықтан да болар, қала тілі – орыс тілі болып тұр. Дүкендерде, базарда, жұмыста, көшеде орыс тілі қолданылады. Әлбетте, қазақ мектептері бүгіндері көптеп пайда бола бастады. Бірақ-та, сол мектептердің мұғалімдері де оқушылары да сабақтан тыс кездерде орысша сөйлейді. Сондықтан, таза қазақтар тұратын ауылдарды сақтап қалмасақ, біз білімімізді мүлде бүлдіреміз, мәдениетімізден ажыраймыз. Мысалға, бізде өте керемет дәстүр – айтыс бар. Бұл өнер түрі дамыған елдерде не болмаған, не құрып кеткен. Ал айтыс ақындары осы күнге дейін тек қана ауылдан шығып отыр емес пе? Ауылдармен бірге ол өнердің мәйеі – «өнер алды – қызыл тіл!» де жойылары сөзсіз. Міне, сондықтан да төл тілімізді сақтап қалудың және де оны Қазақстан халқына ортақ тіл етудің бірден-бір жолы – оның шын мәнінде мемлекеттік мәртебесін құзырлау. Егемендіктің 15 жылы бұл мәселенің оң шешілуіне жеткілікті болды – деп айта алмаймыз. Иә, мұндай қажеттілікті енді-енді ғана халық болып сезінгендей межеге жеткен сияқтымыз. Оны Қазақстан халықтары Ассамблеясының биылғы XII сессиясы көрсетті, сондағы Елбасымыздың сөйлеген сөзі Елдің барша жұртына мемлекеттік тіл мәртебесін түбегейлі ұлықтап берді дей аламыз. жүктеу/скачать 28,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|