Б о р л и қ асос и с ў збоши
«йўқдан бор бўладиган Куч
жүктеу/скачать 200,69 Kb.
|
БОРЛИК АСОСИ 2019
| «йўқдан бор бўладиган Куч — масофа хосияти ва у - бутун олам торйиши ва торайиш қонуни -демакдир.
Сизга маълумки, қонун билан қоида ва қоида билан қонун бир-бирларига мое ва улар бир-бирларини тулдириб ва асослаб келиши лозим. Масалан, «қоида» - деган сўз тушунчасининг маъноси — риоя қилиниши лозим бўлган муайянлик бўлса, «қонун» сўзининг тушунча мазмуни - амалда мавжуд бўлган моҳият ходисасининг қоидаси, яъни риояда нима бўлса, худди шу холат қонунда акс этиши лозим. Бунга мисол тарикасида И.Ньютоннинг «Бутун олам тортишиш қонуни»-ни ва унинг қоида ифодасини Кўриб чиқсак, «қонун» билан «қоида» бир-бирларига мое келиши ва у ўз навбатида «қоида» -«қонун»-ни ва «қонун»-«қоида»-ни асослаши лозим бўлади. "Бутун олам тортишиш қонунини 1687 йилда Ньютон аниқлаган"., деб билдирилади, барча «физика» фани кулланмасида ва. "У қўйидагича таъриф-ланади"- дейилади: "Икки моддий зарра бир-бирига, уларнинг массалари кўпайтмасига пропорционал ва улар оралигидаги масофа квадратига тескари пропорционал куч билан тортишади". (Афсуски, ушбу иловани олган китобимизнинг муковаси йўқолган экан, шундай бўлса ҳам, ушбу иловани 70-бетдан олинганлигини айтиб ўтсак, зарар қилмас. Ушбу қонун, диярли барча «физика» ва «астрономия» дареликларида муносиб ўрин олган). юқорида келтирилган «Бутун олам тортишиш қонуни»-нинг сўзда, фикрда ва фалсафий билиш доирасида берилган қоида таърифи диккат билан уқилса, "икки моддий зарра бир-бирига, уларнинг массалари кўпайтмасига пропорционал ва улар оралигидаги масофа квадратига тескари пропорционал куч билан тортишади"-ган холат ва ёки вазият кайси шарт-шароитнинг риояси ва ёки мукум ва мухим моҳият ходисаси эканлигини чуқур уйласангиз, аклимизда бирданига гапнинг сўз боши: «икки моддий зарра»-ларнинг «бир-бирига», бир вактда, шу масофасининг ўзида, ҳам тортишиши ва ҳамда тескари куч билан итариши тушунилаяпти, шундай эмасми. Тўғрироги, ушбу қоида, «икки моддий зарра»-нинг «бир-бирига» ва «уларнинг массалари...» «... оралигидаги масофа...» «...тескари пропорционал куч билан...» бир вактнинг ўзида, ҳам «тортишиши» ва «итаришини» исбот қилмокчи бўлган назарий ва фалсафий қоида, ушбу заррачаларни ва ёки нукталарни фазо тизимида, тинимсиз ҳаракатга келтирувчи куч нима деган саволга жавоб бермаганлиги, ушбу «қонун»-нинг асоси эканлиги кўрсатади. Сабаб: сабаби шундаки «икки моддий зарра» ва ёки икки нукта бир-бирлари-га нисбатан, улар массалари тенг бўлса ҳам, улар бир вактнинг ўзида, ҳам итариши ва ҳамда тортишиши мумкин эмас. Агар шу қоида ва ёки қонун амалий тажрибада ўз исботини топган такдирда ҳам, «икки моддий зарра», улар массаси тенг бўлиб, улар бир вактнинг ўзида бир-бирларини ҳам тортиши ва ҳамда итариши мумкин бўлган такдирда ҳам, шу моддий зарраларни ва ёки нукталарни фазодаги ҳаракати ва ёки ҳаракатлантирувчи куч бўлиши лозим. Ушбу қонун-қоида тўғри ва аниқ тушунилса, «икки моддий зарра» ва ёки «икки нукта» бир-бирларини бир вактнинг ўзида, ҳам тортиб ва ҳамда итариб, мукум бир холатда турганлигини тушу ниш мумкин, холос. Аслида эса, фазовий нукта бир нуктада мукум турмайди. У доим ва узликсиз ҳаракатдадир. юқоридаги; «бутун олам тортишиш қонунини» қўйидагича фараз ва тахмин қилишганга ухшайди. Яъни, фазо тизимининг бир тўғри чизикли укнинг у буржида бир нукта ва унинг иккинчи буржида яна бир нукта бўлса ва уларнинг массалари бир-бирларига тенг бўлса, уларнинг бири шу тўғри чизик-нинг укига нисбатан пастласа у буржда турган нукта юқорига кўтарилади, агар шу нуктага нисбатан якинлашса, шу нукта олдинги нуктасидан узоқлашади. Фалсафа илмида олтин қонун-қоида бор. Яъни, файласуфни файласуф танкид ва ёки инкор қилмайди. Аксинча, фалсафани-фалсафагина ва файласуфни файласуфгина қадрига етади. Бундан, диярли уч юз олдин илгари сурилган назарий ва фалсафий қонун-қоида, уша даврнинг илғор фалсафаси хисобланган ва у бугунги кунда ҳам, ўз қадр-қимматини саклаб колган. Агар, биз, уша: «Бутун олам тортишиш қонуни»-ни фазо тизими майдонига олиб, тасаввур қилиб куришга ҳаракат қилсак, ушбу «икки моддий нукта»-лар, қўйидагича куриниш олади. Фазо тизимининг муайян майдонида, массалари тенг икки нукта, бир-бирларига нисбатан бир чизикнинг икки томонида жойлашган бўлсалар ва улар оралиги «вакуум» - очиқ майдон хисобланса, уларнинг бири иккинчиси якинлашса, қарама-қаршиликдаги нукта шу якинлашаётган нуктага нисбатан узоқлашади. Сабаби, шу муайян «вакуум»-да шу икки нуктадан бошқа нукта йўқ. Биринчининг (якинлашувчининг) босими иккинчисига таъсир қилади ва аксинча иккинчиси якинлашса биринчисига шунчалик таъсир этади. Бу назарий холатда, гуё икки нукта оралигида худди «пружина» бордай. Аммо шу «пружина»-нинг Ўртаси нима билан махкам ва мустахкам кокиб қўйилгандек таассурот уйготади бу икки фазовий нукталарнинг доимий ва узликсиз бир-бирларига таъсир кучи. Масалан бир «пружина»-нинг икки буржига бир хил огирликдаги икки юкни тиркаб қўйиб, уни «вакуум» холатида кузатилса, кайси томон қандай холат вазиятига утса, худди шу холат иккинчи томонда ҳам кузатилади. Биринчиси қанча тортилса иккинчиси шунча итарилади. Ва ёки биринчиси қанча пасласа иккинчиси шунча масофага юқорига кўтарилади. Чунки улар бир «пружина»-нинг икки буржида бўлсаларгина, бир вактнинг ўзида, «тортишиш» ва ёки «итариш» холатини кузатиш мумкин. Умуман олганда, файласуф олган «икки нукта», яъни «икки моддий зарра» модда ва у нарса бўлганлиги учун, гуё шу нукталар бир-бирларига қарама-қарши таъсир кучига эга. Агар улар бир-бирларига таъсир ва акс таъсир этмаганида, улар бир-бирларини тутиб тура олмаслигини эътиборга олган И. Ньютон «тортишиш» қоидасини ва «бутун олам тортишиш қонуни»-ни назарий ва фалсафий хулосалаган бўлса ажаб эмас. Хар қандай «қонун - қоида», аслида назарий қоида ва фалсафий қонун орқали, яъни моҳият ходисаси асосини назарий ва фалсафий билиш орқали тушунилинган ва ўзлаштирилган энг мухум сийрат аломати ётади. Яъни файласуф ишлаб топаётган назарий қоида ва ишлаб чиқараётган фалсафий қонун муайян моҳият ходисасининг туб моҳият сийрати аломатини белгилаб ва асослаб келиши лозим бўлади. Демак, «ҚОИДА» назарий фикр бўлар экан ва «ҚОНУН» фалсафий билиш, тушуниш ва ўзлаштириш қоидаси бўлиб, агар «қонун-қоида» шу курилаётган масала қонун-қоидасини ўзида мужассам этса ва асослаб келса, демак шу назарий қоида ва фалсафий қонун «назария» деб номланар экан. Чунки, "НАЗАРИЯ - 2 Бирор фан сохасини ёки унинг бирор кисмини ташқил этувчи умумлашган қоидалар мажмуи. 4 Факт, ходиса ва ш .к.ни тушу-ниш-тушунтиришнинг умумий принципларини асослаб берувчи илмий қонун-қоидалар мажмуи", экан. (Қаранг: Ўзбек тилининг изохли луғати. 1981 492-493-бетлар). Кўриниб турибдики, назария: «.. .Факт, ходиса ва ш. к.ни жүктеу/скачать 200,69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|