Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong

307
Августиннің санасы семиттік жеті қат көк бейнесінің орнына гректердің 
үлкен шынжыр елесімен толыққан-тын. Бұл Құдай «мекен ететін» сырт 
әлемге жасалған сапардың сөзбе-сөз мәні емес, іштегі ақиқатқа бағыт
-
талған саналық саяхат болатын. Рухани шабытқа бөлейтін шарықтау жайлы 
«санамыз биікке көтерілді» деп айтылғанда Августин мен Моника сыртқы 
бір күштің мейірім пәрменімен жоғарылады деген мағына шығады. Алайда 
бұл самғау «әзали болмысқа» бағытталған саналық жігер болатын. Джозеф 
Кэмпбелл анықтаған шамандардың «Сібірден Тиерра дел Фуегоға дейінгі» 
транс хәлдерінде дәл осындай самғау бейнесі байқалған.
351
Рухани жоғарылау символикасы дүнияуи түйсіну түрлерінің артта 
қалғандығын көрсетеді. Нәтижесінде қол жеткізген Құдай тәжірибесі сөз
-
бен айтып беруге келмейді, өйткені әдепкі тіл мұны түсіндіруге дәрменсіз. 
Яхуди мистиктері Құдайдың өзінен 
басқаның
барлығын айтады. Бізге оның 
сарайын, көктегі қызметшілерін және әзали архетипі саналатын Оны адам 
назарынан сақтайтын жамылғысын түсіндіреді. Мұхаммедтің көкке сапарын 
талқылаған мұсылмандар оның Құдайды соңғы рет көруіндегі парадоксқа 
қатты назар аударған: пайғамбар Иләһи болмысты көрген де, көрмеген 
де.
352
Мистик бір рет санасындағы бейненің әлеміне кірді ме, оны ұғымдар 
мен елестер бұдан артық самғата алмайтын шекке дейінгі биікке жеткізеді.
Августин мен Моника самғауларының шырқау шегін дәл сондай дәреже
-
де жұмбақтайтын. Уақыт пен кеңістіктен және жәй білімнен жоғары екенін 
нықтауға тырысатын. Олар Құдайдың орнына «сөйлеп» және «Оның мұңын 
тыңдап», «жүректің маздаған тұсында Оған болмашы ғана жанасқан».
353
Со
-
сын басы, ортасы және соңы бар қарапайым сөйлеу түріне қайтуға мәжбүр 
болған:
Біз айттық: «Егер біреудің тәні үнсіздікке қол жеткізсе, жер, су және ауа 
жайлы ойы да тынышталса, көк те тынышталса, жан рақаттанып өз болмысын 
тастап шықса. Қиялдағы түс пен елес, барша тіл мен белгілер, өткінші және 
351 Joseph Campbell (with Bill Moyers), The Power of Myth (New York, 1988), p. 85.
352 Annemarie Schimmel, And Muhammad Is His Messenger: The Veneration of the Prophet in Islamic Piety (Chapel Hill and London, 
1985), pp. 161–75.
353
Исповедь
, IX: X (24). 
Цит
. 
изд
. – 
С
. 228.

308
кез келген сәтте туындап жататын құбылыстардың бәрі тыныштық тапса, үн
-
сіз қалса. Егер оларды ести алсақ бәрі: Біз өзімізді жаратпадық; бізді Мәңгі 
болатын Болмыс жаратты» дер еді (Psalm 79:3,5)...... біз өз шегімізден асып, 
шапшаң ойдың қуатымен Мәңгілік Даналыққа жанасқан кезде тапқанымыз 
осы болар еді.
354
Бұл тұлғаланған Құдайдың табиғи бейнесін танытатын көзқарас емес: 
олар әдепкі байланыс жолымен немесе бір періштенің көмегімен тіпті және 
түс көру арқылы Оның «дыбысын естіген» емес еді. Бар болғаны елеске 
бағынатын барлық заттың шегінен әрі жатқан Ақиқатқа «жанастық» деп ой
-
лаған болатын. 
Мәдени шарттарға байланыстылығы анық болса да, мұндай «жоғары 
самғау» - тіршіліктің жоққа шығару мүмкін емес негіздерінің бірі. Қалай жо
-
рамалдасақ та, адамзат тарихының барлық кезеңінде осындай ой қуатының 
тәжірибелері жүзеге асып келген. Бірқұдайшылдар ішкі танымның мұндай 
шыңын «Құдайдың көрінісі» деп атаған. Плотин мұны Бірмен жанасу деп 
білген, Буддистер болса Нирванаға ұласу деген. Бұл жерде маңыздысы, 
белгілі бір дәрежеде рухани қабілеті бар жандардың әрдайым қайталау
-
ды қалайтын хәлі болуы. Құдайды сезінудің мистикалық тәжірибесінің бар
-
лық діндерде ортақ тұстары бар. Бұл ішкі әлемге сапар шегуді талап ететін 
субъективті тәжірибе, адамнан тысқары объективті бір құбылыстың танылуы 
емес. Миға қатысты мантық қабілетімен емес, сананың көбінесе елестету 
деп аталатын елес тудырушы бөлігінде жүзеге асады. Қысқасы, мистиктің өз 
ішінде қалауымен жаратқан құбылысы. Белгілі бір физикалық және сана
-
лық (психофизикалық) жаттығуларды үнемі қайталаудың арқасында рухани 
нәтижеге қол жеткізеді; сондықтан да мұндай самғау оны шошытпайды. 
Августин осындай ерекше жандардың тіршілікте кейде Құдайды көре 
алатынына сенетін секілді: Мұса мен Әулие Павелді мысал қылады. Мықты 
діндар тұлға болумен қатар рухани тіршілік кешудің қыр-сырын меңгер
-
ген маман ретінде де атағы шыққан Папа Ұлы Григорий (540-604) бұған 
келіспейді. Папа әсіре интеллектуал болмаса да, әдепкі Римдік ретінде ру
-
354 Ibid ., IX: X (25). – 
С
. 228–229.

309
ханилыққа өте прагматик ұстаныммен қарайтын. Адам танымының Иләһи 
ақиқатқа қатысты бұлыңғыр кейпін түсіндіру үшін бұлт, тұман және қа
-
раңғылық метафораларын қолданған-тын. Оның Құдайы адамдар жете 
алмайтын қараңғылық ішінде сақтаулы; Ниццалы Григорий мен Дионисий 
секілді Грек христиандарының білімсіздік бұлты секілді тәжірибелерінен де 
қатерлі бұл. Құдай Грегорий үшін азапқа толы тәжірибе-тұғын. Құдайға жету
-
дің азапты жол екенін қуаттайтын. Онымен ортақ бір қырымыз бар болса да, 
Ол жайлы білетіндей сөйлеуіміз әбестік. Құдай жайында ештеңе білмейміз. 
Адамдар жайындағы шектеулі танымымызбен Оның әрекеттері жайлы жо
-
рамал жасауымыз нәтижесіз: «Олай болса Құдай туралы білетіндеріміздің 
ішіндегі жалғыз дұрысы Ол жайлы білуімізге сеп болатын ештеңеміз жоқ 
екенін мойындай алатын сезімталдығымыз».
355
Григорий жиі-жиі Құдайға 
жетудің қиындығы мен күресінде болды. Ой қуатының мастығы мен адамға 
сыйлар жан тыныштығы – қажырлы еңбекпен қолға түсетін өте қысқа бір 
сәт қана. Құдайдың дәмін тату үшін рух әуелі табиғи бөлшегі саналатын қа
-
раңғылықты бұзып өту жолында күресуге міндетті. Рух: 
Қас қағым сәтте ішкі әлемінде тапқан шындықтарына көңіл көзімен ден 
қойып қарай алмайды, өйткені құмарлықтарының себебімен төменге құла
-
уына тура келеді. Осы сәтте рух мұңаяды, күреседі, өз шегінен асуға талпы
-
нады, бірақ шаршау тартып, әдепкі қараңғылығына қайта батады.
356
Құдайға тек қана «сананың үлкен қайратымен» ғана жетуге болады; сана 
Йақұбтың (Жақыптың) періштемен кездескені секілді, өз-өзімен күресуге 
міндетті. Құдайға апаратын жол азап, көз жасы мен зорығуға толы; Оған 
жақындаған сәтте рух «жылағаннан басқа ешнәрсе жасай алмайды». Құдай
-
ды қалап «азапқа» шырмалған сана, тек «зорыққан сәтте, көзінің жасымен 
тыныштық табады».
357
Григорий он екінші ғасырға дейін маңызды рухани 
өрнек болып келді; бұл уақытта Батыстың Құдайды табуға талпынып қиын
-
дық шеккені, осы ұмтылыспен тіршілігін жалғастырғаны белгілі.
355 Morals on Job , V.66.
356 Ibid ., XXIV.11.
357 Homilies on Ezekiel, II, ii, 1.

310
Шығыс Христиан Құдайы тәжірибесі қараңғылықтан гөрі жарық нұрмен 
сипатталады. Гректер әлемге кең таралған өзгеше мистицизм формасын қа
-
лыптастырды. Бұл әдіс елес пен бейнелеу қабілетіне емес, Дионисий Арео
-
пагит жүйелеген апофатик немесе үнсіздік тебіренісіне табан тірейді. Барша 
рационалистер табиғи түрде Құдай жайлы ұғымдардан алшақ болған. Ниц
-
цалы Григорийдің 

жүктеу/скачать 28,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: