Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong

279
Інжілдегі жаратылыс іліміне ұйыды және философиялық эманация теориясын 
қабыл етпеді. Оның ойынша, 
eх nihilo
жаратылыс ілімі де, эманация теориясы 
да жекелей алғанда ең соңғы нақты тұжырым ретінде ақылға қонбайды. Ол 
пайғамбарлықтың филососфиядан артық екеніне сенетін. Пайғамбар мен 
философ бір Құдайды айтады, бірақ пайғамбар интеллектуалды тұрғыдан 
қабілетті болғаны сияқты, интуитивті қырынан да жоғары қабілетке ие 
болуы керек. Оның Құдайы жайында тікелей интуитивті білімі бар және ол 
ақыл жұмсау арқылы қол жеткізілген кез келген танымнан жоғары болатын. 
Маймонид бізге мистик секілді де көрінеді. Мұндай интуитивті Құдайы 
тәжірибесінің адамды қалшылдатар қобалжуын «интуитивті қабілетінің 
кемелдігінен келіп шығатын» сезім ретінде танытады
323
. Маймонид раци
-
онализмге басымдық беруіне қарамастан, Құдайы жайында ең жоғарғы 
білімді ақыл жалғыз өзі иелене алады демейді, оның орнына интуитивті та
-
нымға сенім артады.
Маймонидтің көзқарастары Оңтүстік Франция мен Испания яхудилері 
арасында жайылды және он төртінші ғасырдың басында бұл аймақта Яхуди 
философиясының қайта өрлеу дәуірі жүріп жатты. Бұл Яхуди файласуфта
-
рының кейбірі Маймонидтен де өтіп кеткен рационалист болатын. Осылай
-
ша Оңтүстік Францияда Баньолдық Леви бен Герсон (1288-1344) Құдай
-
дың дүняуи нәрселерді білетіндігін жоққа шығарды. Оның Құдайы Інжілдің 
емес, философтардың Құдайы еді. Бұған түбі болмай қоймайтын қарсылық 
туды. Кейбір яхудилер мистицизмге бет бұрды және бұдан былай Эзоте
-
рикалық Каббала бағытын дамытты. Кейбірі қайғы-қасірет келген кезде 
философиядан іргесін аулақ салды да, Фалсафаның ұзақтағы Құдайының 
жәрдем етпегенін көрді. Он үшінші және он төртінші ғасырларда христиан
-
дардың Реконкиста соғыстары Исламның Испаниядағы шекарасын керіге 
қарай тарылтып, Батыс Еуропаның антисемитизм дертін Испанияға жайды. 
Бұл өзгеріс Испания яхуди қоғамының шашырауына жеткізіп, он алтыншы 
ғасырда яхудилер Фалсафадан, ғылыми логикадан гөрі мифологиядан әсер
-
ленген, тұтасымен жаңа Құдай ұғымын қалыптастырды.
323 Quoted in Abelson, The Immanence of God in Rabbinic Literature, p. 245.

280
Батыс Христиандығының крест жорығына малынған діні монотеистік 
дәстүрлерді бір-бірінен ажыратты. 1096-1099 жылдардағы алғашқы крест 
жорығы Батыстың алғашқы ортақ ісі болатын және бұл Еуропаның Қараңғы 
Дәуір ретінде танылған ұзаққа созылған варварлық кезеңнен шыға бастаға
-
нының белгісі болатын. Солтүстік Еуропаның христиан халықтарының қол
-
дауына ие болған жаңа Рим халықаралық сахнадағы ескі рөлін қайтадан 
иеленуге тырысып жатқан-тын. Бірақ англосаксондардың және франктердің 
христиандығы дамымаған болатын. Бұлар соғысқұмар халық еді және агрес
-
сиялық дінді қалайтын. Он бірінші ғасыр бойына Клюни монастырының 
және оған бағынышты Бенедикт орденінің монахтары олардың соғысқұмар 
рухтарын Шіркеуге байлауға тырысты және крест жорығы секілді өзін құр
-
бан етуге тәрбиелейтін әдістер арқылы христиан құндылығын жаюға тыры
-
сып бақты. Алғашқы крест жорығына қатысқандар Таяу Шығысқа жасаған 
жорықтарын Қасиетті Мекенге жасалған қажылық сапары сияқты бағалады. 
Олардың Құдай мен дін жайындағы көзқарастары әлі де өте қарабайыр бо
-
латын. Олардың сенімінде әулие жорықшылар – Қасиетті Георгий, Меркурий 
және Дмитрий Құдайдан да жоғары саналатын және іс жүзінде пұтпарастық 
құдайлардан кем емес-тін.
Иса адам кейпіне енген Логостан гөрі крест жорықшыларының феодал 
лордтарына қаттырақ ұқсады: иеліктерін – Қасиетті Мекенді – кәпірлер
-
ден кері қайтару үшін рыцарларын топтастырған-тын. Крест жорықтарын 
бастағанда жорықшылардың кейбірі Рейн алқабындағы Яхуди қауымын 
Исаның өшін алу үшін өлтірді. Крест жорықшыларын шақырғанда ІІ Папа 
Урбанның ойы бұл емес-тұғын, бірақ жорықшылардың көбісі Исаны өл
-
тіргендері анық – немесе өздері солай ойлады – адамдар аман-сау қаста
-
рында тұрған кезде, 3000 милль ұзақта тұратын әрі қолдарында ешқандай 
мәлімет жоқ Мұсылмандарға жорыққа аттану қисынсыз көрінді. Иеруса
-
лимге дейін созылған қорқынышты әрі ұзақ жорықтан тірі қалғандарға бұл 
сұрапыл соғыстың бір ғана қисынды түсіндірмесі бар болатын. Ол – олар
-
дың Құдайының «таңдаулы халқы» болулары еді. Ескі Исраил ұрпақтарын 
жеткізгені сияқты, Қасиетті Мекенге олардың да табанын тигізген еді. Шын 
өмірде олардың Құдайы Інжілдегі алғашқы дәуірлердегі алғашқы қауым 

281
Құдайы болатын. Ақыры 1099 жылдың жазында Иерусалимді жаулап алып, 
басып кірген соң, қаладағы бейбіт яхудилер мен мұсылмандарға Джошуа
-
ның ашуымен бас салып, бәрін қырып салды. Олардың қатыгездігін көріп, 
тіпті өз замандастары да шошыды. 
Бұдан кейін Еуропа христиандары яхудилер мен мұсылмандарды Құдай
-
дың дұшпандары ретінде таныды; ұзақ уақыт өздерін варвар және қараңғы 
сезінулеріне жол ашқан Византиядағы Грек Православ Шіркеуіне қатты 
дұшпандықта болды
324
. Бірақ жағдай әрдайым бұлай болмады. Тоғызыншы 
ғасырда Батыс Христиандығының терең білім алған жандары грек теология
-
сының ықпалына түсе бастады. Кельттік философ Иоан Скотт Эриугена (810-
870) отаны Ирландияны Батыс Франктардың королі Карл Келдің сарайында 
қызмет ету үшін тәрк еткен-тін. Ол Батыс Христиандары пайдалансын деген 
ниетпен Шіркеудегі көптеген грек ойшылдарының еңбектерін латыншаға 
аударған болатын. Бұлардың ішінде Дионис Ареопагиттің де орны ерекше 
еді. Эриугена сенім мен ақыл бір-бірін кері теппейтіндігіне шын жүрек
-
тен сенетін. Яхуди және Мұсылман файласуфтары секілді, философияны 
Құдайға ұласатын даңғыл жол деп білетін. Платон мен Аристотель Христиан 
дінінің рационалды түсіндірмесін іздегендер үшін ең мықты ұстаздар сана
-
латын. Шіркеу әкейлерінің мәтіндерін логикалық һәм рационалды пайым 
тұрғысынан зерттеуі шәкірттерін нұрландыратын, бірақ бұл тілдің тұрғыдан 
ғана талдау мағынасына келмеуі тиіс еді: мәтіндердің кейбір тұстарын бей
-
нелі түрде түсіну керек-тін. Эриугена 

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: