Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong

285
на Үштікті тым рационалды қылды деп айыптады. 
Бұл сөз Құдайды үш қырлы немесе болмыс сипатына ие еткен-тін. Шы
-
нында Грек 
апофатик 
рухымен сәйкес келмесе де, Латын түсіндірмесінде 
жолдан тайған ештеңе жоқ еді. Қайшылық табысу үшін ниет болатын бол
-
са, шешілмейтіндей деңгейде емес еді, бірақ Батыс пен Шығыс арасындағы 
текетірес крест жорықтары барысында арта түсті. Әсіресе төртінші крест 
жорығында жаулық еселеп артты. 1204 жылы Константинополь тоналып, 
Византия өте қатты соққы алған соң қарсы күш жинауға тырысты. 
Filioquе
 
бөлінісінің нәтижесі көрсеткендей, гректер мен латындықтар бұдан соң 
айырмашылығы тым алшақ Құдай ұғымдарын қалыптастыру жолына түсті. 
Үштік мәселесі ешқашан, гректердегі секілді, Батыста руханилықтың негізгі 
ұғымына айнала алмады. Гректер Құдайдың бірлігін осы сипатта негіздеу 
арқылы Батыс жұрты Құдайды философтардың Құдайы сияқты сипаттап 
және тартысып, «қарапайым болмыспен» теңестіріп жібереді деп қорықты
330
. 
Бұдан кейінгі бөлімдерде Батыс христиандарының Үштіктен қанағат таппай, 
он сегізінші ғасырдағы Ағартушылық кезеңінде бас тартқандарын көреміз. 
Шын ниетпен бар мұратын жұмылдырып, көптеген Батыс христиандары 
шынында да Үштік догматына сенбеді. Бір Құдайда үш қырдың болуын ұғы
-
нылмайтын догмат ретінде көрді.
Жікке бөліністен кейін гректер мен латындар әртүрлі жолға түсті. Грек 
православиесінде 
теология
, Құдай зерттеулері осы шеңберде қалды. Құдай
-
дың затындағы сыр болған Үштік және Қайта тірілу догматтары шеңберін
-
де ой жүгіртумен шектелді. «Құт теологиясы» немесе «отбасы теологиясы» 
түсініктерін қайшылықты көретін: теологиялық тартыстар мен екінші кезек
-
тегі мәселелерге құлықты болмайтын. Батыс болса бұл проблемаларға және 
кез келген үшін маңызды дүниеге қатысты дұрыс көзқарас қалыптастыруға 
қызығушылық танытатын. Мысалы, Реформация Христиандықты бір-бірімен 
қырқысқан топтарға бөлді, өйткені католиктер мен протестанттар құтылу
-
дың 
қалай
жүзеге асатындығы мен шынында Евхаристияның 
не
екендігі 
мәселелерінде келісімге келе алмады. Батыс христиандары гректерді бұл 
330
См
.: 
Лосский
Вл
. 
Очерк
мистического
богословия
Восточной
Церкви
// 
Богословские
труды
. 
Сб
. 8. – 
М
., 1972.

286
қайшылықты тақырыптарда ойларын айшықтап беруге зорлайтын, бірақ 
гректер бұл тақырыпта үнсіз қалатын немесе жауап қатқан күннің өзінде 
бұлыңғыр сөйлейтін. Ақыл, қисын мен логика және ұғым атаулыдан алыс 
тұруы тиіс Құдай жайлы тартысуды Оған лайық емес жол деп біліп, күмән
-
мен қарайтын. Зайырлы тартыстарда метафизика қабыл етілетін, бірақ грек
-
тердің екпінді түрде мұның сенім үшін қауіпті болатынын түсініп бастады. 
Метафизика сананың белсенді, әрекеттегі бөлігіне сөз арнай алатын, алайда 
олардың 
теориясы 
интеллектуалды түсінік емес, тек қана діни қағидалар 
мен мистикалық тәжірибе арқылы таныла алатын Құдай алдындағы жүй
-
елі үнсіздік саналатын. 1082 жылы философ және гуманист Иоанна Ита
-
ла философияға тым қатты жүгінгені үшін және неоплатоншы жаратылыс 
ұғымдарына байланысты адасушылықпен айыпталды. Фалсафадан бұлай 
бас тарту әл-Ғазалидің Бағдаттан кетіп, кәламды тәрк етіп, сопы болуынан 
аз уақыт бұрын басталған-тын. 
Батыс христиандарының гректер мен мұсылмандар оған деген сенімін 
жоғалта бастаған кезде Фалсафамен шұғылдана бастаулары – қайғылы әрі 
иронияға толы құбылыс. Платон мен Аристотель Түнек дәуірінде латынша
-
да жоқ еді және осының себебінен Батыс артта қалған болатын. Филосо
-
фиямен қауышу – таңырқатып қана қоймай жаңа идеялар туғызды. Қайта 
тірілу жайындағы көзқарастарды төртінші бөлімде талқылайтын он бірінші 
ғасыр теологы Кентерберийлік Ансельм барша затты негіздеу мүмкін дейтін 
идеяға берілген-тін. Оның Құдайы Ешнәрсе емес еді, бірақ барлық жара
-
тылыстың ең үстемі болатын. Сенбейтіндердің өзі «жалғыз, бар болған бүкіл 
заттың ең жоғарғысы, әзәли сұлулығымен өзіне өзі жеткілікті» жоғарғы 
болмыс жайында ой толғай алатын
331
. Алайда бір жағынан Құдайдың тек 
сеніммен таныла алатындығы идеясын табанды түрде қорғаштайтын. Бұл 
соншалықты парадокс болмауы мүмкін. Ансельм атақты дұғасында Исаның 
сөздерінен қуат алатын: «сеніміңіз болмайынша түсінбейсіз»:
331
Монологион
, I. 
Перевод
И
.
В
. 
Купреевой
. 
Цитируется
по
изд
.: 
Ансельм
Кентерберийский
. 
Сочинения
. – 
М
.: 
Канон
, 1995. –
С
. 39.

287
Жүрегімнің сенген және сүйген шындығын аз ғана ұққым келеді. 
Иман етейін деп түсінгім келеді, түсінейін деп иман етем 

жүктеу/скачать 28,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: