Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong
жүктеу/скачать 28,29 Mb. Pdf көрінісі
|
Karen Armstrong. A History of God
| Phaedon
мен Morning Hours («Таңертеңгілік уақыт») неміс ағартушылығының жалпы ортасында жазылған: рационалистік платформада Құдайдың барлығын құруға талпынды және бұл мәселеге яхуди көзқарасы тұрғысынан қолға алды. Франция мен Германия сияқты елдерде ағартушылықтың азат идеялары еркіндік тудырды және яхудилердің қоғамға араласуына жол ашты. Неміс ағартушылығының діни философиясын қабылдау, зиялы яхудилердің сөзіне қарағанда, бұл mas - kilim дер үшін қиын емес еді. Яхудиліктің Батыс христиандығына ұқсас теориялық құштарлықтары еш болмады. Яхудиліктің негізгі принциптері Германияда әлі адамның ісіне Құдайдың араласуы мен мұғжизалар білімі деп аталатын ағартушылықтың рационалистік дінімен шынымен де үйлесім тапты. Таңертеңгілік уақыт та Мендельсонның философиялық Құдайы Інжілдің Құдайына қатты ұқсайтын; метафизикалық бір абстракция емес, 437 адами сипаттарға ие Құдай еді. Даналық, жомарттық, әділдік, игілік пен ақыл сияқты кісілік сипаттар ең ұлы мәнде осы ұлық Құдайға қатысты айтылды. Бірақ бұл Мендельсонның Құдайын бізге артығымен ұқсатады. Оның Құдайы әдеттегі бір ағартушылық сенімі еді: жайбарақат, бейтарап және діни тәжірибенің қайшылығы мен беймәлім сипатына мән бермеуге бейім болатын. Мендельсон Құдайсыз өмірді мәнсіз деп тапқан, бірақ бұл құштар бір сенім емес еді: Ақыл жолымен қол жеткізуге болатын Құдай ұғымымен барынша шат еді. Құдайдың жомарттығы оның теологиясы сүйенетін тұғыр еді. Адамдар тек уахиға ғана сенсе, бұл Құдайдың мейірімімен үйлеспейді, өйткені адамдардың көбісі адамды иләһи тәртіптің тысында қалған сияқты сезінеді. Сондықтан оның философиясы философия талап ететін тек бірнеше адам үшін жарамды интеллектуальдық шеберлікті тәрк етті және әркімде бар сау ақылға сүйенді. Сонымен бірге мұндай көзқарастың қаупі бар еді, өйткені мұндай Құдайдың соқыр сенімімізге алдау және оларға шексіз сипат дарыту өте оңай еді. Phaedon 1767 жылы жарыққа шыққан кезде рухтың ажалсыздығының философиялық қорғаушысы яхуди емес немес христиан орталарда кей кезде төменшіктетілсе де үзілді-кесілді қабылданды. Швейцариялық жас папа Иоганн Каспар Лафатер жазушының христиан дініне оралуға дайын екенін жазды және яхудилікті ашықтан-ашық қолдау үшін Мендельсонды жекпе-жекке шақырды. Мендельсон да ол кезде таңдаулы халық немесе уәделі бір өлке сияқты дәстүрлі сенімдерді қабылдамағанымен тұрмай, яхудиліктің рационалистік қорғанысына қарай қалауынан тыс жетеленді. Жақсы бір жол тапты: не Спинозаның жолымен жүруді немесе яхудилікті қолдауда табысқа жеткенін дәлелдеп, христиандардың ашуын өз халқына қоздыруды қаламады. Басқа да теистер сияқты уахидың дұрыстығы тек ақыл жолымен дәлелденсе, қабыл ете алатындығын алға тартты. Үштік қағидасы оның өлшемдерімен үйлеспеді. Яхудилік танытылып біткен дін емес, бірақ танытылған бір заң еді. Яхуди дініндегі Құдай ұғымы адамзаттың барлығына тиесілі және ақыл жолымен дәлелденген табиғат дінімен сәйкес келетін. Мендельсон Заңның қызметінің яхудилерге дұрыс бір Құдай білімін құруда және мәжусиліктен аулақ тұруда жәрдем беру екендігін талқылай отырып, 438 көне космоогиялық және онтологиялық айғақтарға арқа сүйеді. Төзімділік үшін бір жалбарынумен бітірді. Ақылдың әлемдік діні Еуропа шіркеулерінің ғасырлар бойы қаһарлы Құдайға жақындауының басқа да жолдарына яхуди дінін де қосып, құрмет көрсетуде жол бастауы тиіс еді. Яхудилер Мендельсонның философиясына қарағанда, Иммануил Канттың философиясынан көбірек әсерленді. Канттың жүктеу/скачать 28,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|