Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong

160
IV. 
Үштік
: 
Христиан
 
Құдайы
320
-шы жылдар шамасында Мысыр, Сирия мен Кіші Азия шіркеу
-
лерінде қызу діни пікірталастар жүріп жатты. Теңізшілер мен са
-
яхатшылар тек Әке ғана шынайы, танылмайтын және жалғыз Құдай екенді
-
гін, ал Ұл о бастан бар және мәңгі болмағанын, өйткені өмір мен болмысты 
оған Әке сыйлағанын халық арасында кең тараған өлеңдеріне қосып айтты. 
Бізге моншашының шомылушымен Ұлдың жоқтан жаратылғандығы туралы 
әңгімесі; ақша айырбастаушының теңге ауыстыруды өтінген кезде әуелі жа
-
ратылған әлем мен мәңгі Құдай арасындағы айырмашылық жөнінде айтқан 
ұзақ түсіндірмелері; немесе наубайшының сатып алушылармен әңгімесінде 
Әкенің Ұлдан ұлылығын жиі ескертулері белгілі
204
. Халық осы ақылы жете 
бермес тақырыптарды қазіргі күні футболды сараптағандай ықыласпен 
талқылады. Туындаған даудың себепкері – даусы жұмсақ, құлаққа жағымды, 
ал жүзі шексіз уайымға толы александриялық пресвитер (дін қызметкері) 
Арий (Ариус) болатын. Жергілікті епископ Александрдың Арий көтерген 
мәселелерге назар аудармауы, одан да гөрі теріске шығаруы оңайға соқпа
-
ды: қалайша Иисус Христос Әкесі секілді Құдай бола алады? Арий Христ
-
тың Құдайлығын жоққа шығармайды; расында да, оны «құдіретті Құдай» 
және «толық Құдай»
205
дейді. Бірақ ол Христты табиғатына қарап Құдай 
деуді құдайға тіл тигізу ретінде түсінеді, өйткені Иисус Әкесінің өзінен ұлы 
екендігін нақты айтқан. Александр мен оның тамаша жас шәкірті бұл жәй 
ғана діннің нәзік мәселесі еместігін тез арада ұғына қойды. Арий Құдайдың 
табиғаты туралы өмірлік маңызы зор сауалдарды алға тартты.. Бұған қоса, 
шебер насихатшы Арий өз идеяларын музыкаға көшіріп, ізінше халық ол 
204
Григорий
Нисскийдің
куəлік
етуі
бойынша
.
205
В
письмах
к
единомышленнику
ЕвЦвию
, 
цит
. 
по
изд
.: Robert 
С
. Gregg, Dennis E. Groh, Early Arianism, A View of Salvation 
(London, 1981), p. 66.

161
мәселелерді өздерінің епископтарымен бірге қызу талқылай бастады. 
Пікірталастың шарықтау шегіне жеткендігі соншалық, бұған император 
Константиннің өзі де кірісіп кетіп, Мәселені шешу үшін қазіргі Түркия ау
-
мағындағы Никейге Синод жиынын шақырады. Қазіргі таңда Арий есімі діни 
сандырақтың баламасына айналды, бірақ сол дау өршіген тұста Арийдың 
қателесіп не қателеспегендігі жөнінде ресми ортодоксалды пікір айқын
-
далмаған болатын. Оның мәлімдемесінде жаңа ештеңе жоқ еді: дәл сондай 
доктринаны кезінде екі тарап та өте құрметпен қарайтын Ориген де уағы
-
здаған болатын. Алайда Ориген дәуірімен салыстырғанда, Александрияның 
зиялы ортасы біршама өзгерді. Көпшілік платондық Құдайдың інжілдікпен 
Құдаймен толық үйлесетіндігіне күмәнмен қарай бастады. Мәселен, кез кел
-
ген платоникті Арий, Александр мен Афанасий ұстанған идеялар таңғалдыр
-
ды: Киелі мәтін негізінде олар Құдай әлемді жоқтан 
(ex nihilo) 
жаратты деп 
айтты. «Болмыс Кітабында» бұл туралы ештеңе айтылмаған: дінбасының 
(Р)
пайымдауынша, Құдай әлемді алғашқы хаостан жаратты. Осылайша, Құдай
-
дың ғаламды абсолюттік бостықтан бар етіп жаратуы түсінігі теологиядағы 
үлкен жаңалық болды. Гректерге мұндай ой мүлде жат еді. Ол Клименттің 
де, Оригеннің де басына келмепті, олар эманациялардың платондық жүй
-
есін қатты ұстанды. Бірақ ІҮ ғасырда-ақ христиандар әлем әлсіз де әлжуаз 
құрылым деген гностиктердің көзқарасын бөлісті. Бұл әлем Құдайдан түпсіз 
шыңыраумен бөлінді. Жаратылыстың жаңа доктринасы 

жүктеу/скачать 28,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: