Бағдарламасы жалпы орта білім беретін мектептің 4-сыныбына арналған
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
Сабақтың тақырыбы: Абылай ханСабақтың мақсаты: Білімділік: Қазақ халқының аса көрнекті, саяси мемлекетқайраткері Абылайхан жайлы білім беру.Абылайдың өмірі және қызметімен таныстыру. Аса ірі мемлекет қайраткері, дипломат, қолбасшы болғандығын ашып көрсету. Дамытушылық: Оқушылардың тарихи танымын жетілдіру, сабаққа деген белсенділігін, қызығушылығын арттыру, ойлау, сөйлеу, танымдық, ізденімпаздық қабілеттерін арттыру. Тәрбиелік: Оқушыларды туған жерге деген сүйіспеншілікке, елін қорғауға, ерлікке, Отанын құрметтеуге, Отан сүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың көрнекілігі: Карта, интерактивті тақта, кесте, портреттер. Сабақтың түрі: Ізденіс сабақ Қолданылатын әдістер: Интерактивті тақта, баяндау, сұрақ-жауап, топтастыру әдісі, ойын, шығармашылық жұмыс, проблемалық сұрақтарды талдау, тест, картамен жұмыс. Тірек ұғымдар: - Азаттық - Отаршылдық - Бостандық Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі: Жаңа сабақ Жоспар: 1. Абылайдың өмір жолы 2. Абылай хан-қолбасышы, мемлекет қайраткері 3. Абылай – аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері. Қазақ Ордасының ханы, қазақ мемлекетінің тарихындағы аса көрнекті мемлекет 13 қайраткері, арғы тегі Жошы хан, бергі бабалары қазақ ордасының негізін салған Әз-Жәнібек, одан соң еңсегей бойлы ер Есімхан, Салқам Жәңгір хан. Абылай – Жәңгір ханның бесінші ұрпағы. Сонымен, бүгінгі сабақта біз қиын-қыстау шапқыншылық уақытта тарих сахнасына қазақ қауымын тығырықтан алып шығар тарихи тұлға Абылай шықты. Абылай тұлғасын ашып көрсететін ерлігі мен өрлігін, тектілігі мен батырлығын қатар ұстанған кезі жоңғар тұтқыныда болған уақыт. 1-топ: Абылай хан, Әбілмансұр (1711-1781) – қазақ ханың ұлы мемлекет қайраткері, қолбасшы және дипломат. Арғы тегі Жошы хан, бергі бабалары Қазақ даласының негізін салған Әз-Жәнібек, одан соң Еңсегей бойлы Ер Есім хан, Салқам Жәңгір хан. Абылай – Жәңгір ханның бесінші ұрпағы. Жәңгір ханның Уәлибақы, Тәуке деген екі ұлы болды. Жәңгір қайтыс болып, таққа Тәуке отырғанда Уәлибақы хандыққа өкпелеп, Үргенішті билеген нағашы атасы Қайып ханның қолына барады. Уәлибақының баласы Абылай жекпе-жекке шыққанда жауы шақ келмейтін батыр болып, қанішер Абылай атаныпты. Осы Абылайдан көркем Уәли туады. Оның баласы Әбілмансұр « ақтабан шұбырынды» жылдарында жетім қалып, үйсін Төле бидің қолына келеді. Аш-жалаңаштықтан жүдеген өңіне, өсіп кеткен шашына қарап Төле би оған «Сабалақ» де пат қойып, түйесін бақтырады. Әбілмәмбет төренің жылқысын да бағады. Бұл, Ш.Уәлихановтың айтуына сүйенсек, Абылайдың 13 жасар кезі болса керек. Төле бидің тәлім-тәрбиесінде болуы Абылайға зор ықпал жасады. Қазақ даласының даналығын бойына жинаған баба ақылы мен парасатын, ел билеу қабілетін, анталаған жауға қарсы халқы басы біріксе ғана тойтарыс бере алатынын жас баланың санасына ұялата білген. Оған қоса бала кезінен көрген жұпыны тіршілік, өмірлік тәжірибе Абылайдың ел өміріне ерте араласуына себепші болды. Бұқар, Үмбетей жыраулардың, ауыз әдебиетінің ірі өкілдерінің мәліметттерне қарағанда, Абылай жиырма жасында қан майданда ерлігімен танылған. Бұқардың Абылайға «Сен жиырма жасқа жеткен соң,Алтын тұғар үстінде Ақ сұңқар құстай түледің» деуі осының дәлелі. Абылай өмір жолын ат сүтінде, жорықтарда өткізіп, Арыс өзені жағасында 1781 жылы қайтыс болды. Сүйегі Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Иассауи кесенесінің ішінде Қабырхана мен Ақсарай арасындағы дәлізде жерленген. Абылайдың артында 12 әйелінен 30 ұл, 40 қызы қалады. 2 топ: Абылай ханның басты мақсаты – қазақ халқының басын қосып, жерін сыртқы жаулардан азат ету болды. Қиын-қыстау шапқыншылық уақытта тарих сахнасына қазақ қауымын тығырықтан алып шығар тарихи тұлға Абылай шықты. Абылай тұлғасын ашып көрсететін ерлігі мен өрлігін, тектілігі мен батырлығын қатар ұстанған кезі жоңғар тұтқыныда болған уақыт. Қай жылы туса да, 1730-1733 жылдар аралығында болған бір ұрыста бұрын белгісіз жас жігіт Әбілмансұр жекпе-жекке шығып, қалмақтың бас батыры, қонтажы Қалдан Сереннің жақын туысы Шарышты өлтіреді. Үлкен әксінің аруағын шақырып, жауға Абылайлап ат қойған Әбілмансұр жеңісті ұрыстан соң, Орта жүздің сұлтаны деп танылып, қазақ даласындағы ең беделді әміршілердің біріне айналады. Бұдан соңғы жерде Әбілмансұр есімі ұмытылып, Абылай атанады. 1- кесте бойынша Абылай ханның дипломат болғандығын ашып көрсетеді. Ішкі саясаты Сыртқы саясаты Бір орталықтан басқаратын мемлекет құрды Ресей, Қытай,Орта Азия елдерімен экономикалық және сауда байланысын орнатты Билер сотына тыйым салды Қазақ жеріне ешкім қол сұға алмайтын тұтастығын қамтамасыз етуге бағыттады Қазақ рулары мен тайпаларының арасындағы қақтығыстар мен барымта алуды тоқтатты 14 3-топ: Абылай мұсылманша жақсы білім алған. Ол шығыстың жеті тілін білді. Домбыраны жақсы тартты. Абылай қаhарлы хан болуымен қатар, қазақ халқының рухани қасиетінен еркін сусындаған дарынды күйші ретінде де белгілі. Ол «Ақ толқын», «Ала байрақ», «Бұлан жігіт», «Дүние қалды», «Жетім торы», «Қайран елім», «Қара жоға», «Қоржынқақпай», «Майда жел», «Сары бура», «Шаңды жорық» т.б. күйлердің авторы. Академиктердің Абылай ханға берген сипаттамаларынан: 1-оқушы: «Абылай қазақ елін бүкіл Еуразияда қуатты мемлекет дәрежеміне көтерді» - деп жазды академик М.Қозыбаев. 2-оқушы: Абылай хан туралы академик Е.Букетов: «Наполеонның министрлері мен маршалдары сияқты Шоқанның бабасы өзін ұлы адамдармен қоршай білді» деп жазған. 3-оқушы: Абылай қазақ халқының басын қосып, жерін жаудан азат еткен, біртұтас мемлекеттігін орнатқан, ұлттық санасын қалыптастырған ірі қайраткер, ұлы тұлға. Абылай бабамыздың кім екенін М.Әуезовтың сөзімен айтсақ: «Қазақстан дербес ел болуына, қазақтың қазақ болуына, басы қосылып бір жеңінен қол, бір жағадан бас шығаруына ерен еңбек сіңірген Абылайдан артық адам болмас» - деп бағалаған. 4-оқушы: Абылай хан туралы жазылған еңбектер аз емес. 1999 жылы зерттеулер нәтижесінде «Абылай хан» кітабы жарық көрді. 2.Кесте бойынша тапсырма № Сұрақтар Қате жауап Дұрыс жауап 1 Абылай хан қай жылы дүниеге келді? 1721 жыл 2 Қай жылы Абылай үш жүздің ұлы ханы болып сайланды? 1743 жыл 3 Абылай хан елді абыроймен неше жыл басқарды? 25 жыл 4 Абылайдың шын есімі? Сабалақ 5 Абылай хан қай жерге жерленген? Арыстан баб кесенесіне 6 Абылай қай батырға «Дарабоз» депат берген? Баян батыр 7 Абылайдың сүйікті ақыны Үмбетей жырау 8 Абылайдың атасы «қанішер Абылай» қай қаланы биледі? Тараз «Картамен саяхат» (сұраққа жауап беріп катадан қалаларды көрсету) 1. Абылай хан Орта Азиямен жүргізген соғыс нәтижесінде қай қалаларды жаудан босатып алды? 2. Абылай хан қай қалада дүиеге келді? 3. Абылай қай қаладан қай қалаға келе жатып қай өзеннің бойында дүиене салды? 4. Абылай қай жердің тумасы? 5. Абылай қайда жерленді? Топтастыру «Абылай кім?» Жауабы: хан, батыр, қолбасшы, мәмілегер, күйші, сұлтан. Тұлғаға сипаттама. Қазақ хандығының аса көрнекті саяси және мәдени қайраткері Абылай хан қандай адам болған? Мотивация (ой қозғау) шығармашылық жұмыс Оқушыларға проблемалық сұрақ қойылады: 1-топ: Төле бидің жас жылқышысы «Абылайлап» жауға шапты. Әбілмансұр Шарыштың басын шабады. Сұрақ: Қалдан Серен кек алу үшін Әбілмансұрды қалай қолға түсірді? 2-топ: Абылайды өлтіру алдында қандай Қалдан Серен қандай үш шарт қойып сынады? 3-топ: Қалдан Серен өзінің қызы Топыш сұлуды Абылайға сынамаққа жібергенде екі түрлі мақсат қойды? Ол қандай мақсат? Жауабы: 1.Абылай көңілі көншісе үш күн үш түн тұяқ серппей ұйықтайды екен, қалмақтың жасырын қолы сол кезде Абылайды қолға түсірген. 2.Қалмақтар Абылайды шөл далада киіз үйде жеті күн қамап, ыдыстағы суға бармақтай 15 тоң май салып береді, егер Абылай оны жесе өлуге тиіс еді, бірақ Абылай ыдысты лақтырып жібереді.Келесі күні төрт жендет «Басыңды аламыз» деп қылышын суырып алғанда жалынып, жалбарынбапты, Абылай міз бақпай отыра беріпті. Соңғысы Қалдан Серен Абылайды сарайға шақырып, өзі көпшіліктің арасында отырып бос орын болмапты. Абылай кіргенде төрдегі бос тұрған таққа отырып бұл орынға « Қалмақ ханы Қалдан Серен отырмаса, Қазақ ханзадағы Абылай отырмаса, Шайтан отырама» дегене екен. Сонымен бірге Шарышты қан майданда өлтіргенін, ал өзін ұрлатып алғандығын Қалдан Серенге мін ғып таққан. Қалдан Серен ұялып Абылайды босатқан екен. 3.Қалдан Серен өзінің қызы Топыш сұлуды Абылайды сынамаққа жібереді. Егер Абылай Топыш сұлуға жақындаса, ол өлуге тиіс, құпия өзімен бірге кетеді. Бірақ артынан туатын бала батыр болып қазақтан Шарыштың кегін алуға тиіс болады.Сыннан сүрінбей өткен Абылайды Қалдан Серен ұтылып Топыш сұлуды қосып Абылайды елге қайтарады. Қалдан Серен қалмақтарға қауіп Абылайдан келетінін сезіп топыш сұлу арқылы қолда ұстау еді.Алайда Топыш сұлу Абылайға адал жар болды. Жауласуды тоқтатты. Екі мемлекетті біріктіріп, достық орнатты. Қорытындылау: Міне, бүгінгі сабақта елін-жерін жаудан қорғаған батыр бабаларымызбен таныстық. Осы батыр бабаларымыздың арқасында өз жерімізді жаудан қорғап қалдық. Енді туған жерді қорғау – сендердің қолдарыңда. Әр оқушы патриот болуы керек. Отанға деген сүйіспеншілікті жақсы оқу, тәртіпті болу арқылы көрсетуге болады.«Абылай хан»тақырыбын оқу. Реферат жазу 6-сабақ жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|