БАҒдарламасы өскемен қ., 2015 жыл Паспорт

Электрмен қамтамасыз ету.

Электр энергиясын өндіру, желіге жіберу, тұтыну және тапшылық көлемінің өзгеру динамикасы соңғы 3 жылда өндіру көлемі барлығы 8,08%-ға, ал тұтыну көлемі – 0,38%-ға азайғанын көрсетті.

12 сурет

2012-2013 жылдары келесі жұмыстар атқарылды:

1) «Өскемен ГЭС» ЖШС фин технологиясы бойынша техникалық сумен қамту және нөсерлі ағындарды тазарту ғимараттары жүйесі бар градирна құрылысын жүргізді. Бұл кешен Шығыс Қазақстан облысында алғашқы және жалғыз болып табылады. Электр энергиясын өндіру 145 млн.кВтс/жыл ұлғайды;

2) «Согра ЖЭО» ЖШС 50 МВт турбоагрегат пайдалануға енгізілді. Өндіру 113 717 060 кВт сағ ұлғайды;

3) «Риддер ЖЭО» 1-ші және 2-ші буысытқышты ауыстырумен №1 қазандыққа күрделі жөндеу жүргізілді;

4) Бұқтырма ГЭС «Казцинк» ЖШС № 1 гидроагрегатқа күрделі жөндеу жүргізді, тозығы жеткен жабдықтарды ауыстырумен ОРУ-220 қайта жаңартылды;

5) электр энергиясы тапшылығын азайту үшін «AES Өскемен ТЭЦ» АҚ №№ 9,10,11 турбиналары қызмет ету мерзімін ұлғайту және ұзарту іс-шараларын қарастыратын турбиндік жабдықтарды жаңарту және жаңғырту бағдарламасы әзірленді;

6) Өскемен СЭС № 1 гироагрегаттың қайта құру және жаңғырту жұмыстары жүргізілді;

7) Шүлбі СЭС қорғаулардың қайта құру және жаңғырту, цифрлық реттегіш ауыстыруымен автоматика жүйесі және № 1 гидроагрегатты басқару аяқталды, 2 сатының бумен қатты қыздыру және ауамен ысыту ауыстыруымен № 5 ст. қазанға күрделі жөндеу жасалды;

8) Риддер ЖЭО жыл сайын турбиналардың біреуіне күрделі жөндеу жасалды.

2013 жылға табиғи монополиялар субъектілерімен инвестициялық бағдарламаларды орындау талдауы, табиғи монополиялар субъектілерінің үлкен бөлігі толық көлемде Инвестициялық бағдарламалардың көрсеткішін орындайды деп көрсетеді.

АЕS компаниясы 2013 жылы инвестициялық бағдарламаларды 9,86 млрд.теңге жалпы сомаға, нақты – 9,93 млрд. теңгеге бекітті.

Соңғы жылдары инвестиция салудың өсу беталысының байқалғанына қарамастан, облыс энергетикасына инвестиция салудың жалпы көлемі энергия объектілерін қайта жаңарту және қалпына келтірумен байланысты жұмыстарды толық көлемде жүргізу үшін қажетті тиісті инвестиция көлемінің тек 10%-ын ғана құрағандығын айту қажет.

Осының салдарынан бүгінде энергетикалық жабдықтардың тозу дәрежесі өте жоғары: СЭС бойынша – 30-50%; ЖЭО бойынша – 50-65 %.

Электр станциялардың негізгі жабдықтарының, электр беру желілерінің, коммутация аппаратураларының жартысына жуығы пайдаланудың нормативтік мерзімін өтеген және істен апаттық шығу сатысында тұр.

Тозуы 60%-ды құрайтын өңірлік электр желілері өте нашар жағдайда тұр. Электрмен жабдықтау желілерінің жалпы ұзындығы 34548,10 км құрайды.

«110 кВ және төмен таратушы электр желілерін дамытудың 2015 жылға дейінгі сұлбалары» іс-шараларын іске асыру жоспарына сәйкес, 110 кВ және төмен таратушы электр желілерін жаңадан салудың және жаңғыртудың жалпы күрделі қаржы жұмсалымы 103,2 млрд. теңгені құрайды, бұл 11 млрд. теңгеден кем емес көлемдегі инвестицияны жыл сайын салу дегенді тұспалдайды.

Шығыс Қазақстан облысы 2015 жылға дейін энергияға тапшы болып қалуда. Энергия тапшылығын облыс қажеттілігін толығымен жабу мүмкіндігін беретін және энергоөтімді болып табылатын Солтүстік энергетикалық аймақ есебінен жабу қарастырылған. ШҚО мен Қазақстан ЕЭЖ байланыстыратын өткізу қабілеті апаттық жағдайда да (Рубцовск - Өскемен ВЛ 500 кВ сөндірген уақытта) электрэнергиясының тапшылығын жабу үшін қажетті көлемде электр энергиясының транзитін қамтамасыз етеді.

Жаңа жұмыс істеп тұрған қуатты енгізу болмаған жағдайда, облыстың қолданыстағы электрстанцияларының барлық жайғастырылған қуатты қолданумен (1270 МВт), тапшылық 2015жылы – 320 МВт, 2020жылы – 510 МВт, 2025жылы – 770 МВт деңгейін құрауы мүмкін, бұл облыста Қазақстан ЕЭЖ-250 энергия жүйесімен байланыстыратын қолданыстағы желілердің апаттық жағдайда өткізу қабілеттілігін арттырады (Рубцовск-Өскемен ВЛ 500 кВ сөндірген уақытта).

Энерготапшы Шығыс Қазақстан облысының тұтынушыларын қалыпты және апаттық жағдайдан соң электрменжабдықтау сенімділігін арттыру мақсатында (2009-2010жж. ОЗП облыс бойынша 1276 МВт жоғарғы электр жүктемесінде қуаттылық тапшылығы 190 МВт – 15% құрады), облыстың транзиттен Ресей ЕЭЖЖ электр желілеріне Шығыс аймағын Қазақстанның ЕЭЖ индустрия және жаңа технологиялар Министрлігімен байланысты күшейту жолымен электрменқамту тәуекелділік мәселесін шешу үшін «ВЛ 500 кВ Экібастұз - Шүлбі СЭС–Өскемен құрылысы» жобасын орындау жоспарлануда:

1. 
   ВЛ 500 кВ Экібастұз - Шүлбі СЭС (550км) құрылысы;
   
2. 
   ВЛ 500 кВ Шүлбі СЭС–Өскемен (150 км) құрылысы;
   
3. 
   ОРУ 500 кВ ШСЭС құрылысы;
   
4. 
   ОРУ 500 ПС 1150 кВ Экібастұз кеңейту;
   
5. 
   ОРУ 500 ПС 500 кВ Өскемен кеңейту.
   

2014 жылы областа 7 855 млн. кВтс электр эенргиясы өндіріліп, 7 394 млн. кВтс желіге жіберілді, қажеттілік 8 201 млн. кВтс құрады.

Өңірде энергия тапшылығы байқалады, шешу үшін 2014 жылы ВЛ-500 кВ Экібастұз – Семей - Өскемен құрылысы бойынша жобаны іске асыру басталды, бұл Солтүстіктен Шығысқа қарай транзитті кеңейтуге рұқсат береді.

Сонымен қатар, электр энергиясын өңірлік өңдеуді кеңейту мақсатында Тұрғұсын СЭС құрылысы мен Өскемен ЖЭО турбогенераторын орнату іске асырылуда.

Шығыс Қазақстан облысы жаңарған энергия көздерінің үлкен әлеуетіне ие.

Жасалған зерттеулерге сәйкес республиканың басқа өңірлерімен салыстырғанда жел энергетикасын дамыту үшін Шығыс Қазақстан төмен тартымды. Облыстың 2-3 аудандарының телімдерінде ЖЭС құрылысына бірнеше мақсаттылықтар туралы ғана аталады.

Жел энергетикасын дамытуға басты кедергі құрылысқа жоғары жинақ күрделі шығындар және электроэнергияға жоғары тариф болып табылады. Алайда, энергия таратқыштарға бағаның үнемі өсімі, басым қуаттылықты жаңғыртуға және жаңартуға инвестиция тарту жағдайында дәстүрлі көздерден және жел электростанциясынан электрэнергияға баға арасындағы айырмашылық қысқаратын болады.

Қазақстанда жел энергетикасын пайдалану перспективалары Бірлескен Ұлттар ұйымы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан – жел энергетикасын дамыту бастамасы» жобасының аясында қарастырылған болатын. Жүргізілген жұмыс нәтижелері бойынша жел электростанциясын салу үшін перспективалы алаңдар анықталды.

Шығыс Қазақстан облысы бойынша қуаты 75 МВт ЖЭС орнатуға Жарма алаңы анықталды, ол Жарма ауданы Жаңғызтөбе ауылды мекенінен екі километрде орналасқан, биіктігі теңіз деңгейінен 607 м, Қараш тауында.

Солтүстік кент метеостанция мәліметтері және институтта бар мәліметтер бойынша желдің орташа жылдық жылдамдығы 5,6 м/сек. ЖЭС құрылысына арналған алаң бос, құрылыс жоқ, ауылшаруашылық өндірісі үшін пайдаланылмайды, ЖЭС әрі қарай дамыту перспективасына мүмкіндік береді.

2009 жылы «Spain Consulting» ЖШС қазақстан-испан компаниясы Ұлан ауданы Тайынты ауылында жел электростанциясының құрылысы бойынша жоба бастама етілді.

Аталған кезеңде жоба Goldwind компаниясы өндірген 16 жел генераторларын орнатуды көздейді. Бұл қозғалтқыштардың әр қайсысы 24 МВт толық қуаттылық кезінде 1,5 МВт номиналды қуаттылығына ие, Жел электростанциясы шамамен жылына 62 640 000 кВт*сағ өндіреді.

Шығыс Қазақстан облысында Тайынты алаңы жақсы жел әлеуетіне ие, осы орайда турбинаның бекітілген қуатын пайдалану коэффициенті тәртіппен 33,9 % құрайды. ЖЭС электроэнергия өндіру жақын аудандардың электроэнергиясында тұтыну бөлігін жабу үшін жеткілікті, сондай-ақ жартылай жылу қысымымен жабылған. Құралдарды жеткізу бағыты белгілі және қиыншылық тудырмайды, ЖЭС қуатын беру үшін электр желілеріне қосылу қолжетімді, телім ЖЭС құрылысы кезінде турбиналар үшін фундаменттер жайластыру үшін қиыншылықтар тудырмайды.

Қазіргі уақытта жоба бастаушысымен жобаны іске асыру мәселесі пысықталуда.

Қазіргі уақытта Қазақстанның өндірушілік қуаттылық құрылымында ГЭС үлесі 12% құрайды, бұл Қазақстанның бірыңғай энергия жүйесінің (БЭЖ) 20-30% тәуліктік максимумына жететін пиктік қысымдарды жабу үшін жеткіліксіз. Жаңа ГЭС құрылысы Шығыс Қазақстанның ғана емес сонымен қатар елдің барлық бірыңғай энергия жүйесінің қысымының артушы пиктік бөлігін жабуға жәрдем көрсетеді.

Облыстың су қоры шағын және ірі ГЭС құрылысы бойынша кең мүмкіндіктерді көрсетеді. Кейбір бағалар бойынша облыстың әлеуетті гидроэнерго ресурстары 61,3 млрд. кВт*с құрайды, оның ішінде техникалық мүмкін пайдалану үшін шамамен 20 млрд. кВт*сағ.

Шағын ГЭС және шағын плотинасы жоқ ГЭС электроэнергия өндірісінің төмен өзіндік құнына ие, сондай-ақ басқа энергия көздерімен салыстырғанда қоршаған ортаға аз қысым көрсетеді.

ГЭС каскадтарының құрылысы құрылыстың толық көлемде аяқталуын күтпей қуаттылықтың кезеңдік енгізуін жүзеге асыруға мүмкіндік береді, бірінші агрегаттарды енгізуді және электроэнергияны алуды жылдамдатады, бұл сондай-ақ қор беру және капиал салу тиімділігін арттырады.

Облыстың Зырян, Зайсан, Күршім, Тарбағатай, Катонқарағай аудандарында шағын ГЭС құрылысы бойынша уәкілетті мүмкіндіктер бар, олар 30-60 жылдары шағын ГЭС жұмысы есебінен өзінің электроэнергиядағы қажеттілігінің жартысын жабатын және олар қуатты энергия көздерін қолданысқа енгізу есебімен облысты орталық электрмен қамту жүйесі кезеңінде бұзылған болатын.

Облыстың географиялық орналасуының солтүстік ендігіне қарамастан күн энергетикасының ресурстары тұрақты және жағымды климатикалық жағдайдың арқасында тиімді болып табылады. Өскемен қаласында гелиоэлектростанция үшін қажетті түйін және құралдар шығаратын жағдайы бар өнеркәсіптік кәсіпорындар орналасқан.

Гелиоэлектростанция орналастыруға тиімді аудандар – Тарбағатай және Аягөз аудандары.

Облыста шағын қуатты күн панельдерінен шаруашылық субъектілерді электрлендіру мысалдары бар.

«Казатомпром» Қазақстан ұлттық атом компаниясы Астана қаласында күн батарейлерін өндіру зауытының құрылысына кіріседі, зауыттың металлургиялық кешені Өскемен қаласында орналасатын болады.

Саланың дамуы жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1) арзан электр энергиясымен жабдықтаушы су электр станцияларымен өндірілетін электр энергияның жоғары үлесі (2012 жылы өндірілген жалпы көлемнің 74 %);

2) кернеулігі 110 кВ және төмен электр берудің жүйе қалыптастырушы желілерінің дамыған сұлбасы;

3) жаңартылатын энергияның елеулі әлеуетінің бар болуы: су ресурстары – 20 млрд. кВт.сағ, жел энергиясының әлеуеті – 10 млрд. кВт.сағаттан астам;

4) электр энергия экспортының мүмкіндігі және транзиттік әлеуеттің бар болуы;

5) отын-энергетикалық ресурстардың елеулі қорының бар болуы.

Әлсіз жақтары:

1) генерациялаушы жабдықтың парктік ресурстарын едәуір өндірілуін, ол қолданыстағы электр станцияларының электр энергия өндіру мүмкіндігін шектейді (жабдықтың 60 % астам тозуы);

2) электрлік өңірлік желілердің тозуының жоғары деңгейі (~50-65%);

3) жаңа энергия көздерін салуды қамтамасыз ететін механизмнің болмауы;

4) энергия тапшылығына байланысты Солтүстік энергетикалық аймақ көздерінен электр көздерін жеткізуге тәуелділік.

Мүмкіндіктер:

1) облыстың энергетикалық қауіпсіздігіне жаңа энергетикалық қуаттылықтар енгізу есебінен жету;

2) облыстың энергия теңгеріміне жаңартылатын энергия көздерін енгізу;

3) электр энергетика объектілерін дамытуға инвестиция тарту үшін саланың инвестициялық тартымдылығын арттыру шараларын қабылдау.

Қауіптер:

1) мүмкіндігі бар және орнатылған қуаттылықтар арасындағы қуаттылық ажырауының ұлғаюы;

2) облыс электр энергиясының Солтүстік энергетикалық саланың энергия көздері жұмысының тұрақтылығына тәуелділігі;

3) едәуір тозудың кесірінен облыс тұтынушыларын энергиямен жабдықтау сапасының төмендеуі.

2.2.1.3 Агроөнеркәсіп кешені

Облыс экономикасын дамытуда агроөнеркәсіптік кешен маңызды рөл атқарады. Онда біршама экономика әлеуеті топтасқан. Оның дамуы облыстың және республиканың азық-түлік қауіпсіздігі деңгейін және облыстағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды айқындайды. Облыс ішіндегі жалпы өнімнің 8%-дан 10%-ға дейін аграрлық сектор үлесіне тиесілі болып отыр.

Облыстың ауыл шаруашылығы саласы негізінен мал шаруашылығына және өсімдік шаруашылығына негізделген.

2 кесте

2011-2014 жылдарда ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің көлемін нақты тұрақтандыру және арттыру ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің көлемін арттыруға мүмкіндік берді.

2012 жылдан 2014 жылдар аралығында ауылшаруашылық өнімінің жалпы көлемі 237,2 ден 294 млрд. теңгеге немесе 127% артты.

Ауылшаруашылығының өндіріс өнімі жоспардағы 103% нақты 102,3%. құрады. Өсімдік шаруашылығы өнімі НКИ, соның ішінде ара - райының қолайсыздығынан бидай өндірісі өнімі көлемінің төмендеуіне байланысты көрсеткіш орындалмады.

Мал шаруашылығы саласы серпінді дамып отыр, ауылшаруашылығының жалпы өнім құрылымында 60% иеленеді.

Облыстың мал шаруашылығы оның көпсалалы сипатымен ерекшеленеді. Табиғи - климаттық жағдайлар мен шаруашылық қызметі тәуекелділігіне байланысты облыста сүт және етті мал шаруашылығы, шошқа, жылқы, құс, марал, бұғы, ара және түйе шаруашылықтары айтарлықтай дамуда. Марал, бұғы шаруашылықтары және панты өндіруді дамыту бойынша облыс республикада монополист болып табылады.

Соғы үш жылда ІРМ 2,3%, құс 4,4%, жылқы 5,7%, марал басы 2,8% өсті. Сонымен бірге, осы кезеңде қой мен ешкі басы 1,2%, шошқа 25,7%

қысқарды.

Жалпы табын құрылымында асыл тұқымды ІҚМ үлес салмағы 7,9%, қой мен ешкі 10,7%, жылқы– 9,5%, марал- 78,6%, ара – 12,5% құрайды.

Соңғы 3 жылда асыл тұқымды мал шаруашылықтарының саны 120 бірлікке артып, 238 құрады.

Қолданылған шаралар нәтижесінде 2014 облыста 285 бордақылау алаңы мен 57 тауарлы-сүт фермалары құрылып, жұмыс істеуде.

Соңғы 3 жылда мал шаруашылығының жалпы өнімі 147,1 теңгеден 178,4 млрд. теңгеге артты. Мал шаруашылығының нақты көлем индексі 105,4% құрады.

«ІҚМ етінің экспорттық әлеуетін дамыту» жобасын іске асыру шеңберіндеетті мал шаруашылығының әлеуетін арттыру және етті экспорттау үшін облыста асыл тұқымды репродукторлар саны 2014 жылы 8 бірлікке жеткізілді, Катонқарағай ауданында (Әмір ШҚ) Ангус және Лимузин тұқымды мал өсіретін 1000 басқа арналған репродуктор құрылды.

2014 жылы облыс бойынша 1696 ет тұқымды шет ел малдары сатып алынды, соның ішінде «КазАгро» ҰБХ АҚ есебінен-1026 бас, ал қалғаны өз қаражаттары есебінен.

Сүтті мал шаруашылығын әрі қарай дамыту үшін облыста 2015 жылы қазіргі заманғы жаңа тауарлы - сүт фермасының құрылысы мен жұмыс істеп тұрғанын қайта құру бойынша шаралар көзделуде. Өндірісті кеңейту облыстың 37 ТСФ жүзеге асырылады, соның ішінде 9 шаруашылықта ТСФ құрылысы жоспарлануда.

Облыстың барлық шаруашылық санаттарында мал басын арттыру мақсатында 1526 бас жылқы сатып алынды.

АӨК өнімін өндіру көлемін үдеуіне инвестициялық жобаларды іске асыру бойынша бағытты жұмыстар себепші болды.

Мал шаруашылығы өнімін өндіру көлемі бойынша облыс Республикада алдынғы орындарды иеленуде. 2014 жылы облыс Республикада сүт өндіруден бірінші, ет өндіруден - екінші орынды иеленді.

2012-2014 жылдарда мал шаруашылығы өнімін өндіру

көлемінің өзгеру серпіні

13 сурет
Сүтті мал шаруашылығы облыстың ірі қалалары төңірегінде орналасқан сүт белдеулеріне кіретін 6 аудан шаруашылықтарында барынша дамыған.

Қалған аудандарда аз тауарлы өндіріс басым, оның 62% тұрғындар шарушылығында топтастырылған. Бұл аудандарда сүт өңдеу нашар дамыған.

Сүтті мал шаруашылығының өнімділігін арттыруға жақсы ұйымдастырылған селекциялық асыл тұқымдық жұмыс ықпал етеді.

Мал шаруашылығының негізгі салаларынан басқа облыста омарта, панты өндіретін бұғы шаруашылығы бар. Аталған мал шаруашылығының салалары белгілі бір деңгейде сақталып отыр. Соңғы жылдары марал мен бұғылар саны 9,4-9,7 мың басты құрайды. Пантылы бұғы шаруашылығымен облыстың 6 аймағы айналысады.

Бал арасы ұяларының саны тұрақты емес, өйткені аралар инфекциялық ауруларға ұшырағыш, бұл тұрақтылыққа айрықша әсер етеді. Бал арасы ұяларының тұрақтылығына, сондай-ақ жағымсыз ауа-райы жағдайлары да әсер етеді.

Етті мал шаруашылығының дамуына жасалған талдау, облыстың көптеген аудандарында бұл сала экстенсивті тәсілмен немесе өнімділік жағынан емес, мал санының артуы есебінен дамып отырғанын көрсетті.

Жалпы облыс бойынша алынған өнім өндірісі мал шаруашылығы өнімінде облыс тұрғындарының сұранысын толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Мал шаруашылығы өнімін өндіруді арттыруға осы саланы қаржылай қолдау, қосымша мал бордақылау алаңдарын, тауарлы сүт фермалары, асыл тұқымды шаруашылықтар құру, ірі және құнарлы жем дайындау ықпал етті.

2012–2014 жылдары мал шаруашылығын дамытудың

негізгі көрсеткіштерінің өзгеру динамикасы

3 кесте

Көрсеткіштер атауы	2012 ж	% алдағы жылға	2013 ж	% алдағы жылға	2014 ж	% алдағы жылға
Мал басы (мың бас):
ІҚМ	740,2	100,9	769,3	103,9	786,8	102,3
қой мен ешкі	2196,4	100,1	2207,2	100,5	2207,2	100
Жылқы	216	104,4	233,7	108,2	246,9	105,6
Шошқа	93,5	94,8	85,2	91,1	63,3	74,3
Марал	10	106,4	9,6	96	9,7	101
Құс	2954,3	110,2	3277	110,9	3752,9	114,5
Мал басының өнімділігі:
1 сауын сиырдан сауылған сүт, кг	2199	100,8	2141	97,4	2212	103,3
1 қойдан қырқылған жүн, кг	2,3	100	2,2	96	2,3	104,5
100 аналықтан алынған төл:
бұзау, бас	84	98,8	83	99	82	98,8
қозы, бас	93	101	88	95	93	105,7
құлын, бас	80	98,8	73	91,3	82	112,3
торай, бас	1128	102,5	758	67,2	588	77,6
Өнім өндіру, мың тонна
ет тірі салмақта	224,3	104,5	224,3	100	238,8	106,5
ет, барлығы сойылған салмақта	130,9	106,6	130,6	99,8	129,4	99
с.і.: сиыр еті	56,3	96,9	56,4	100,2	52,2	93
қой еті	23,3	103,1	24,2	103,8	23,1	95,5
Шошқа еті	10,8	109	6,3	58,3	6,1	97
Сүт	740,1	102,3	757,2	102,3	775,7	102,4
Жұмыртқа, млн. дана	135,7	77,3	144,1	106,2	154,4	106,9
жүн, тонна	4683,9	97,5	4855,1	103,6	4928,1	101,5

Ветеринарлық - профилактикалық және диагностикалық іс-шаралар толық орындалып отыр.

Облыстың өсімдік шаруашылығы саласының үлесіне ауылшаруашылығы жалпы өнім көлемінің 40% келеді. Өсімдік өнімі 6 егіншілік аумақта өндіріледі.

Саланы жүргізу негізінен богарлы егіншілік негізінде жүзеге асырылады, оның таралуы дәнді және дәнді бұршақ дақылдары өнімін алды.

Ауылшаруашылығының барлық санаттарының себу алаңдары құрылымында негізгі үлесі дәнді (43,2%) және майлы (30,5%) дақылдарға келеді, сонымен қатар дәнді дақылдардың себу алаңдары құрылымында бидай 65,5% алады. Қалған үлесі жемшөп (24,3%), картоп (1,8%) және жалпы бақшалық дақылдарға (0,2%) келеді.

Облыс республикада негізгі майлы дақыл күнбағыс өндіруші болып табылады. Республикада күнбағыс өндірісінің жалпы көлемінің 60% астамы біздің облыста өндіріледі.

Өсімдік шаруашылығында егістіктерді кеңейту шаралары жүргізілді. 2014 жылы ауылшаруашылық жерлерінің жалпы аумағы 10273,9 мың га немесе жалпы жер аумағының 36% құрады.

Ауылшаруашылық жерлердің жалпы құрылымында егістіктің үлесі 13,3%, немесе 1371,1 мың га, көпжылдық көшеттер – 2,2 мың га (0,02%), тың жерлер – 85,4 мың га (0,8%), шабындықтар – 446,3 мың га (4,3%), жайылым жерлер – 8220 мың га (80%).

Ауылшаруашылығы агроқұрылымдарына бекітілген ауылшаруашылық мақсаттағы қолданыстағы егістік жерлер мен тыңайған жерлерге жүргізілген талдауға сәйкес егіс алаңы 2012 жылмен салыстырғанда 49,9 мың гектарға артты.

2012 жылдан 2014 жылдар аралығында ауылшаруашылығы дақылдарының себу алаңдары 104,1 мың гектарға немесе 8,5% артты.

Ауылшаруашылық дақылдарының егістігі құрылымында дәнді дақылдар 43,2% құрайды, бұл 571,4 мың га құрайды.

Майлы дақылдардың егіс алқаптары 403,7 мың га құрайды, әртүрлі топырақ-климаттық жағдайларға байланысты күнбағыстың өнімділігі облыстың әр ауданында 7,7 цен/гектардан 8,1 цен/гектарға дейінгі аралықта болады.

2014 жылы күнбағыс дәнінің тазартылғаннан кейінгі салмақтағы көлемі 374,3 мың тонна, яғни 2012 жылғы деңгейден 5,4%-ға жоғары. Облыста өндірілетін күнбағыс дәнінің көлемі халықтың күнбағыс майына сұранысын толық қамтамасыз етеді, өнімнің біршама бөлігі өңделген күйде облыстан тысқары жерлерге қайта өңделген түрінде сатылады.

Алайда, соңғы жылдары күнбағыс өсіруге берілетін субсидия мөлшерінің арттырылғанына байланысты ауылшаруашылық дақылдары егістігін жетілдіру бойынша шаралар жүргізілмей отыр. Облыстың егістік құрылымында күнбағыстың үлесі 2011 жылы 34%-дан 2014 жылы 30% дейін өсіп, ғылыми негізделген ауыспалы егіс жүйесінің бұзылуына әкеліп соқты. Одан басқа, минералдық тыңайтқыштар мен өсімдік қорғау құралдары жеткілікті қолданылмайды. Осы факторлардың барлығы жер құнарының азаюына және өнімділіктің төмендеуіне әкеліп соқтырады.

Облыста рапс, сафлор, қытай бұршақ сияқты майлы дақылдар өсіріледі. Алайда олардың дәнінің құрамында майдың аздығына байланысты облыста аталған дақылдар кең ауқымда пайдаланылмай отыр.

Мал шаруашылығында жеткілікті мал азығының қорын құру мақсатында мал азықтық дақылдар егістігі артып келеді. Талдау жасалып отырған кезең ішінде облыс бойынша мал азықтық дақылдар аумағы 18% артты және 310,4 мың га құрады.

Салада егіншілікті әртараптандыру жұмыстары басталып, жалғасуда. Егер 2012 жылы ылғалресурстарынсақтау технологиясы 348 мың гектарда қолданылған болса, аталған технология 2014 жылы 437,9 мың гектарда қолданылды.

Облыс аудандарында су пайдаланушылардың 6 кооперативі құрылды. Тіркеуде тұрған 200,7 мың га суармалы жер бар. Оның ішінде 2014 жылы 90 мың гектары пайдаланылды, ал 110 мың га суармалы жер пайдаланылмайды.

Көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын уақтылы және тиімді мерзім ішінде жүргізу үшін облыстың диқандарына субсидия ретінде қаржылай көмек көрсетіледі. 2014 жылы республикалық және облыстық бюджеттен бөлінген субсидия көлемі 11 млрд.теңгеден артық болды.

3 жылдық кезеңде өсімдік шаруашылығы үшін ең қолайлысы 2013 жыл болды.

2014 жылы облыс бойынша дәнді дақылдардың шығымдылығы 13ц/га, картоп – 191,1 ц/га, көкөніс – 260,6 ц/га құрады. Бұл облыстың ауылшаруашылық тауарын өндірушілеріне 713,4 мың тоннадан астам астық дақылын, 458,5 мың тонна картоп және 242,8 мың тонна көкөніс, 278,4 мың тонна күнбағыс алуға мүмкіндік берді.

Минералды тыңайтқыштар жеткілікті көлемде болмағандықтан, облыста химияландыру деңгейі төмен. Минералды тыңайтқыштармен қамтамасыз ету минималды қажеттіліктің 10% құрайды.

2012 – 2014 жылдары өсімдік шаруашылығын

Облыста тұқым шаруашылығының дамуы бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Тұқым шаруашылықтарының саны 28-ден 37 бірлікке дейін өсті.

Облыстың бірегей тұқым өндірушілері 32628 тонна дәнді дақылдар тұқымын, 2750 тонна күнбағыс тұқымын, 54 тонна көпжылдық шөп, 142 тонна біржылдық шөп және 3940 тонна картоп тұқымын өндірді.

Облыс халқын ерте пісетін көкөніспен қамтамасыз ету үшін 2014 жылы 2 жылыжай салынып, пайдалануға берілді.

Жалпы қуаты 93,6 мың тонна 116 көкөніс қоймасы.

2014 жылдың қорытындысы бойынша «Ауылшаруашылығы өнімдерінің НКИ» индикаторы және «Өсімдік шаруашылығы НКИ» көрсеткіші жоспардағы 101,5 нақты 97,9% құрады. Орындалмау себебі келеңсіз климаттық жағдай (атмосфералық ылғалдың жетіспеушілігі) мен 2013 жылмен салыстырғанда дәнді дақылды өндіру көлемінің төмендеуінен болды.

Агроөнеркәсіп кешенінде еңбек өнімділігінің өсімі жоспардағы 6,7% нақты 19% орындалды, өсімдік өнімі өндірісі көлемінің төмендеуіне байланысты көрсеткіш орындалмады.

Ауылшаруашылығының негізгі түрлері бойынша жалпы облыс тұрғындарының қажеттілігі толығымен қамтамасыз етілген.

Аталған индикаторды орындау үшін 2015 жылы келесі қарастырылған:

- ауылшаруашылығы дақылдарының себу алаңдарын 2015 жылы 1329 мың га ұлғайту;

-себу алаңдарын оңтайландыру бойынша іс - шаралар қабылдау. Ылғалқорларынсақтау технологиясын қолданумен алаңдарды ұлғайту (450 мың га дейін);

-суармалы жерлердің тиімділігін арттыру (95 мың га дейін), машина-трактор паркін жаңарту, тұқым шаруашылығын дамыту;

- жаңа технологияларды кең пайдаланумен өндірісті әртараптандыру;

-ауылшаруашылығы дақылдарының жоғарыөнімді сұрыпты өндіруді кеңінен пайдалану;

-агротехникалық шараларды сақтау, саланың тиімділігін арттыру.

АӨК техникалық жарықтандырудың сапалы өсуі үшін 3 жылда құны 15,3 млрд.теңгеге 1843 мың бірліктен астам техника сатып алынды.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1. 
   өндірістік әлеуеттің болуы;
   
2. 
   ауылшаруашылық өндірісінің тұрақты дамуы;
   
3. 
   облыс халқының ет, сүт, картоп, көкөніс және ұн сияқты негізгі азық-түлікпен толық қамтылуы.
   

1. 
   өндірістің ұсақ тауарлығы;
   
2. 
   ауылшаруашылық техникасы мен жабдықтардың тозуы;
   
3. 
   суармалы егіншіліктің тиімділігінің төмендігі;
   
4. 
   асыл тұқымды мал үлесінің аздығы;
   
5. 
   мал азығының жеткіліксіздігі;
   
6. 
   ауылшаруашылық өндірісінде заманауи инфрақұрылымның жетілмеуі;
   
7. 
   ауылдық тұтыну кооперативтері мен сервистік дайындау орталықтардың жеткілікті дамымауы;
   
8. 
   ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің көпшілігінде негізгі және айналым қаражатының жеткіліксіздігі;
   
9. 
   ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің кредиттік ресурстарға қол жетімділігінің төмендігі;
   
10. 
    АӨК-де білікті кадрлардың жеткіліксіздігі.
    

1. 
   агроөнеркәсіптік кешен әлеуетін толық пайдалану;
   
2. 
   бәсекеге қабілетті өнім өндіру;
   
3. 
   техникалық жабдықтау деңгейін көтеру;
   
4. 
   ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру;
   
5. 
   АӨК дамытуда көзделген шараларды іске асыру (ТСФ, мал сою алаңдарын және т.б.салу);
   
6. 
   ауылдық тұтыну кооперативтерін және сервистік дайындау орталықтарын дамыту.
   

1. 
   құрғақшылық және табиғи апаттарға байланысты облыстың азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп;
   
2. 
   кепілдік мүліктің болмауына байланысты инвестиция тартудағы қиындықтар;
   
3. 
   малдарда аса қауіпті аурулардың шығуы.
   

отырысының қорытындылары бойынша Елбасы берген тапсырмаларды орындау үшін ҚР Ауылшаруашылығы министрінің 2014 жылғы 23 мамырдағы бұйрығымен ауылшаруашылығы өнімінің нақты түрін өндіру үшін ауылшаруашылық жерлерін ұтымды пайдалану бойынша ұсынылған өңірлерді мамандандыру сызбасы бекітілді. Сызбада табиғи-климаттық жағдайлар, өңірдің өткізу рыногының болуы және даму әлеуеті ескерілген.

Аталған сызба АӨК саласындағы мемлекеттік саясаттың тиімділігін

көтеруге бағытталған. Осыған байланысты Сызбада көзделмеген ауылшаруашылық өндірісін субсидиялауды кезең-кезеңмен тоқтату қажет.

Ауылшаруашылық өнімі өндірісін Сызбаға сәйкес субсидиялауға кезең-кезеңмен көшу 2017 жылдан 2019 жылдар аралығында субсидиялау Сызбаға 50% сәйкес келтіруді көздейді, ал 2020 жылдан бастап ауылшаруашылық өндірісін субсидиялау Сызбаға толық сәйкес келетін болады.

2.2.1.4 Туризм

Өңір туристік мүмкіншіліктері жағынан бірегей. Географиялық және саясат ерекшелігі арқасында, ол түбегейлі аумақта қол жетімсіз және экологиялық таза күйінде қалды. Шығыс Қазақстан аумағы бай табиғи жер бедерлерімен ерекшеленеді: шөлімен, қырларымен, тайгасымен, биік тауларымен, көп өзендері және көлдерімен.

Алтай - Саян экологиялық аймақтың бөлігі болып табылатын Қазақстан Алтайының аумағы ерекше көңілге лайық. Өзінің бірегей жер бедеріне және биологиялық әртүрлілігі арқасында, аталған өңір «WWF Living Planet» Халықаралық Ұйым анықтаған екі жүз (200) басым глобалды экологиялық аймақтарға кіреді.

Облыстың өңірлеріне тән 5 басты туризм түрлерін ерекше атап өтуге болады:

1) экологиялық туризм (Катонқарағай, Күршім аудандарында және Риддер қаласында);

2) мәдени – танымдық (Семей қ., Абай және Ұлан аудандары);

3) емдеу - сауықтыру (Катонқарағай, Үржар аудандары);

4) жағажай (Зырян, Ұлан, Күршім аудандарында);

5) тау шаңғысы (Глубокое, Зырян аудандары және Риддер қ.).

6) ауыл туризмі (Катонқарағай, Күршім аудандары мен Риддер қаласы);

Шығыс Қазақстан облысының туризмін дамытудың кластерлік бағдарламасының шебер - жоспарын бекіту негізінде (2013 жылғы 7 қарашадағы ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің № 350 бұйрығы) облыста туристік саланы дамытудың 2015-2017 жылдарға арналған Жол картасы жасалды, оған жалпы құны 3,9 млрд.теңгеге жол бойындағы сервис, тау-шаңғы кешендері, мейрамхана, қонақжай үйлерінің құрылысы мен жаңартуды қосқанда 44 инвестициялық жоба енгізілген.

Туристік саланы дамытудың 2015-2017 жылдарға арналған Жол картасын жүзеге асыру барысында жаңадан 15 мың жұмыс орнын құруға, қосымша 10 мың төсек - орынды енгізуге мүмкіндік береді.

Туристік қызметтердің әлемдік нарықтарында облыстың тартымды туристік имиджін қалыптастыру және жылжыту мақсатында, жыл сайын ішкі туризм бойынша облыстық имидждік іс - шаралар өткізіледі, халықаралық туристік көрмелерге, жәрмеңкелерге, биржаларға қатыстырылады, бірнеше тілде жарнама-ақпараттық өнімдер шығарылады, республикалық бұқаралық ақпарат құралдары және туроператор өкілдері үшін тарихи орындар бойынша (Абай ауданында-«Жидебай - Бөрілі» Абай атындағы мұражай Үйі, Тарбағатай ауданында «Ырғызбай ата» ескерткіші) ақпараттық турлар өткізіледі.

Туризмнің дамуына кедергі келтіретін негізгі проблемалардың бірі қызмет көрсететін салада мамандандырылған туризм кадрларының болмауы болып табылады. Бұл туризм индустриясы объектілеріндегі білікті мамандардың болмауы проблемасына ғана емес, сондай-ақ туризм саласы үшін кадрларды дайындау сапасына да қатысты.

Туристік кадрларды дайындау деңгейін арттыру мақсатында оқыту семинарлары, курстары өткізіледі. Шығыс Қазақстан облысында «Туризм» мамандығы бойынша 4 жоғары оқу орындары және 5 колледж «Туризм» және «Қонақ үй шаруашылығын және туристік кешендерді ұйымдастыру» мамандығы бойынша оқытады, сонымен қатар «Гидтер – экскурсия жетекшісі» мамандығы бойынша оқулар жүргізіледі.

Қызмет көрсететін саладағы төмен сапа, туризм индустриясы объектілерінде көрсетілетін қызметтердің төмен сапасына әкеледі. Сонымен қатар ауылды аудандардың жергілікті тұрғындары экономикалық пайда көрмейді және туризмнің дамуына қызығушылық білдірмейді.

Осыған байланысты, туристерге қызмет көрсету және ауыл туризмін дамыту үшін қонақ үйлерді, кәдесый өнімдерін, азық-түлік сату және т.б. арқылы жергілікті тұрғындарды тарту жұмыстары белсенді жүргізілуде.

2013 жылы қолөнершілерге және қолданбалы өнер шеберлеріне қолдау көрсету мақсатында облыс 5 ірі халықаралық туристік көрме мен биржаға қатысты, шетелдік, респубилкалық және облыстық ақпарат құралдарына ақпараттық турлар өткізілді.

Туризмнің басым түрі, тұрақты дамудың факторы, экологиялық туризмді дамыту мақсатында, ерекше қорғалатын табиғат аумақтарында экологиялық бағыттар және соқпақтар, туристерді тарту мақсатында облыстың мәдени, тарихи, табиғи әлеуетін сақтауға және дамытуға мүмкіндік беретін трансшекаралық бағыттар әзірленіп, бекітілген.

2014 жылы Евростатқа енуге байланысты туризм индустриясына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді, сонымен туристік қызмет саласында қызмет көрсететін ұйымдардың кіріс жиынтығын арттыру индикаторы ауыстырылды. 2014 жылдың қорытындысы бойынша орналастыру орнында көрсетілген қызмет көлемі 3 677,8 млн.теңгені құрады.

Ішкі және кіреберіс туризміне келушілер санын арттыру көрсеткіштері орталастыру орнында қызмет көрсетілгендер саны индикаторына ауыстырылды: резиденттер және резиденттер емес. 2014 жылы резиденттерге жатпайтындар саны 19,3 мың адамды, резиденттер – 433,8 мың адамды құрады.

Орналастыру орнының саны көрсеткіші енгізілді. Облыста 2014 жылы 331 орналастыру орны жұмыс істейді.

2014 жылдың қорытындысы бойынша ішкі туризмге келушілер санының жалпы артуынан жоспарлы мәндер жоспардағы 2,5% нақты 1,18% және кіреберіс туризмі жоспардағы 1,6% орындалмады, арту1,02% құрады.

Бүгінгі күнде облыстың барлық өңірлері 2017 жылға дейінгі туризмнің Жол картасын әзірледі, мұнда 2017 жылға дейінгі аралықта туристік саланы дамытудың басты бағыттары анықталған. Басым бағыттар 2020 жылға дейінгі Шығыс Қазақстан облысының туристік саласын дамыту Жол картасына енгізілген.

Сондай-ақ, облыста 2014 жылы «Қазақстанның өңірлік дамуы» ЕЖ бағдарламасы шеңберінде Еуропалық одақпен келісіліп, ауыл туризмі дамитын жобаның пилоттық аумақтары: Риддер қаласы, Күршім және Катонқарағай аудандары анықталған «Алтын Алтай- өңір дамуы үшін байлық» жобасын іске асыру басталды.

Саланың даму жағдайына SWOT талдау:

Күшті жақтары:

1)облыстың тиімді экономикалық-географиялық жағдайы;

2)жер бедерлерінің алуан түрлілігі, бірегей табиғи, мәдени және тарихи ескерткіштердің болуы;

3) отандық және шет елдер инвесторларының қызығушылығы;

4)туризмнің басым бағыттарын дамыту: экологиялық, емдеу-сауықтыру, мәдени - танымдық, жағажай, тау шаңғысы туризмі.

Әлсіз жақтары:

1) орналастыру объектілерінің, яғни қонақ үйлерінің, пансионаттардың, демалыс үйлері мен базаларының, сонымен қатар сауықтыру - курорт мекемелерінің материалдық базасы тозудың жоғары дәрежесімен сипатталады;

2) туристер үшін туризм масштабтары, түрлері, орналасу орындарының сапасы және оларды ұсыну халықаралық стандарттарға сай келмейді;

3) туристік объектілер немесе бағыттардың соңында туристерді тікелей шектелген орындарды орналастыру жағдайының болмауы;

4) экскурсия объектілері жағдайының нашарлығы – қолайлы қарау алаңдарының, ақпарат қалқандарының, жабдықталған және қауіпсіз соқпақтардың, демалыс базаларының болмауы;

5) туризмнің дамыған инфрақұрылымының болмауы, оның ішінде туристік объектілерге апаратын жолдардың жамандығы;

6) шалғайдағы аудандарда бағыттың өтуін бақылау және шұғыл жағдайда жедел көмек көрсетуге арналған сенімді мобильді байланыс үшін қаражат пен мүмкіншіліктің болмауы;

7) білікті басқару және қызмет көрсетететін қызметкерлердің болмауы;

8) өңірдің туристік өнімінің кәсіби маркетингінің болмауы;

9) туристік бизнестегі төмен кәсіби деңгей, көрсетілетін туристік қызметтер бағасына қызмет көрсету сапасы және деңгейінің сәйкес келмеуі туризмді қолдаудағы шектеулі қаржылық мүмкіншіліктер, өз қаражатының және инвестициялық ресурстардың тапшылығы;

10) Катонқарағай және Күршім аудандарындағы трансшекаралық бағыттардың даму проблемасы (шекара маңы зонасына рұқсатнама рәсімдеу тәртібінің ұзақтығы);

11) рекрециялық зоналардың экологиялық жағдайы проблемасы (антропогендік жүктеме, жағажай зоналарының бұзылуы).

Мүмкіндіктер:

1) туризмнің бәсекеге қабілетті инфрақұрылымын құру мүмкіндігі;

2) қосымша жұмыс орындарын құру арқылы халықты жұмыспен қамтамасыз ету;

3) кіреберіс және ішкі туризм бойынша туристер ағымын, туристік қызметтердің көлемін, кірістердің өсуін, бюджетті көбейту;

4) шебер - жоспар түрінде кең көлемді зерттеуді әзірлеу, облыстағы туризм кластерін құру және дамыту.

Қауіптер:

1) саланың тоқырауы;

2) қорғау шараларын қолданбаған жағдайда, қолданыстағы объектілер мен ресурстарды жоғалту қаупі;

3) туристік және көліктік инфрақұрылымды дамытудың жетіспеушілігі;

4) кадрлардың дайындығының, қайта даярлаудың және біліктілігін арттырудың нашар деңгейі және туризмнің ғылыми базасының болмауы;

5) әлемдік нарыққа облыс имиджінің қозғалысының жетіспеушілігі, Шығыс Қазақстанның туристік әлеуеті туралы жарнамалық ақпарат көлемінің жеткілікті болмауы;

6) туристік индустрияда ұсынылатын қызмет сапасының төмендігі;

7) бұқаралық және балалар - жасөспірімдер туризмінің нашар дамуы.

2.2.1.5. Шағын және орта кәсіпкерлік

Бүгінгі күні аймақтағы шағын және орта кәсіпкерлік қалыптасқан экономикалық сала ретінде бағаланады. Шағын және орта бизнес халықтың елеулі жұмыспен қамтылу пайызын, тауарлар мен қызметтердің кең саласын құруды, бюджетке түсетін салық түсімдерінің көп үлесін қамтамасыз етеді. Облыстағы шағын кәсіпкерлікті дамыту көрсеткіштерінің үдемелі динамикасы бар, бұл аталған экономиканың секторын дамытудағы оң тенденция туралы куәландырады.

Облыста шағын және орта бизнестің белсенді субъектілер саны 01.01.2015 жылғы жағдай бойынша 2013 жылмен салыстырғанда 98 бірлікке ұлғайып, 5857 кәсіпорынды құрады, бұл 101,7% құрайды (орташа республикалық көрсеткіш – 108,1%).

Шағын және орта бизнес субъектілерінің шығарған өнімдері (тауарлар, қызметтер) 2014 жылда 556,7 млрд. теңге немесе 2013 жылдың сәйкес мерзімінен 98,7% құрады (орташа республикалық көрсеткіш – 104%) құрады.

Жалпы өңірлік өнім құрылымында шағын және орта бизнестің үлесі 2013 жылғы деңгейде қалып 14,6% құрады, сонымен қоса жылдық қарастырылған жоспар (22%) көрсеткішті есептеу методикасының өзгеруіне байланысты орындалған жоқ. Жалпы өңірлік өнім құрылымында шағын және орта бизнес көрсеткіштері бұрын жалпы өңірлік өнімге шағын және орта бизнес өнімін жалпы өндіруге қатысты есептелетін. 2014 жылы көрсеткіш жалпы өңірлік өнім көлеміне шағын және орта бизнес өніміне жалпы қосылған құнға қатысты есептеледі. Осыған байланысты көрсеткіш орындалған жоқ.

Шағын және орта бизнесте қамтылғандар саны 2014 жылда 221344 адам немесе 2013 жылмен салыстырғанда 102,5% (орташа республикалық көрсеткіш – 103,7%).

Шағын және орта бизнес субъектілерінен 2014 жылғы қаңтар - желтоқсанда түскен салық көлемі 96,8 млрд.теңгені құрады, бұл 2013 жыл деңгейінен 8,1% немесе 7,3 млрд.теңгеге артық, соның ішінде жергілікті бюджетке осы салық төлеушілерден 30,7 млрд.теңге аударылды, бұл 2013 жылға қарағанда 109,9% немесе 2,7 млрд.теңгеге артық.

2015 жылдың басына шағын және орта бизнестің белсенді субъектілер саны 77423 бірлік, оның ішінде заңды тұлғалардың үлесі 5857 бірлік (7,6%), 306 (0,4%) – орта кәсіпкерлік, жеке кәсіпкерлер -59537 бірлік (76,9%) және шаруа қожалықтар -11723 бірл, (15,1%) құрады.

14 сурет

6 кесте

2012-2014 жылдардағы динамикасы

2014 жылы «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасын іске асыруға 1698,7 млн. теңге бөлінді.

Бағдарламаның бірінші және үшінші бағыттары шеңберінде 63,5 млрд.теңге сомасына кредиттердің пайыздық мөлшерлемерін субсидиялауға жеке кәсіпкерлік субъектісінің 404 өтінімі мақұлданды.

Ағымдағы жылы өңірлік үйлестіру кеңесімен 23,2 млрд.теңге несиелердің жалпы құнымен 190 өтінім мақұлданда. 2014 жылға 1445,5 млн.теңге сомасында субсидиялауға қарастырылған қаражат толығымен игерілді.

Несие бойынша кепілдеме ұсынуға 39 тапсырыс қолдау тапты. Аталған бағытта 86 млн.теңге қарастырылып, 100% игерілді.

Бастауыш кәсіпкерлерге бизнестің инновациялық дамуына гранттар ұсынуға 25 млн.теңге қарастырылып, толық көлемде игерілді.

2014 жылы РКС жетпеген өндірістік ифрақұрылымын шығаруға 8 кәсіпкерлік қызметтің нысандары бойынша 1,6 млрд.теңге сомасында өтінім мақұлданды.

Облыс кәсіпкерлері үшін кеңестер, соның ішінде қала мен аудандарға көшпелі семинарлар, презентациялар, екінші деңгейлі банктің басшыларымен кездесулер, әлеуетті қатысушылармен жеке кеңестер өткізіледі.

Дамудың оң серпініне қарамастан шағын кәсіпкерлік саласында келесі мәселелер проблемалық болып қалуда:

салық салу кезінде оның даму деңгейі, қызмет түрі және құрылу уақытының деңгейіне байланысты саралау әдістемесінің болмауы;

кепілдік қамсызданудың болмауынан нақты секторда бизнес ашу мүмкіндігінің болмауы, яғни бизнес ашуға ниет білдірген азаматтардың бизнес ашу мүмкіндігінің болмауы;

бизнес қызметін жоспарлы және жоспардан тыс тексерулердің көп болуы;

екінші деңгейлі банктерде сыйақы мөлшерлемелерінің жоғары болуы және оны қайтару тетігінің жетілмеуі.

Сыртқы факторлар: шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қаржылай-кредиттік қолдаудың серпінді дамуы, кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымдық нысандарының болуы (бизнес - орталықтар, консалтингтік фирмалар, қоғамдық бірлестіктер), сарапшы кеңестер қызметі, шикізат көздеріне және басқа табиғи ресурстарға жақын орналасу.

Ішкі факторлар: Меншікті айналым қаражатының жеткіліксіздігі, жаңа кәсіпорындар құру кезінде старттық капитал құру проблемасы, және қаржы-кредит ресурстарының жеткіліксіз қолжетімділігі сұартылған кредит сомасына кепіл мөлшерінің жетпеуі немесе мүлде болмауы, банктер сарапшыларының кепіл мүлікті төмен бағалауы, жоғары пайыздық мөлшер факторларымен шартталған.

Кәсіпкерлердің әлсіз теориялық және тәжірибелік дайындығы, білікті мамандардың тапшылығы.

Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бірыңғай бағдарламасы шеңберінде моноқалаларда шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды мемлекеттік қолдау бойынша төмендегідей іс - шаралар көрсетіледі.

1. Қаржылық лизингті несиелеу мен келісімшарт бойынша сыйақы мөлшерін субсидиялау.

2014 жылы аталған мақсатқа республикалық бюджет қаражатынан 49 жобасы бойынша 30,8 млн.теңге сомасында қаражат игерілді.

2. Шағын несиелеу.

Өткен жылы аталған мақсатқа республикалық бюджеттен 237,7 млн.теңге бөлініп, игерілді, 84 соңғы қарыз алушылар шағын несие алды.

3. Жаңа өндіріс құруға гранттар.

2014 жылы республикалық бюджет есебінен 14 жоба бойынша жалпы сомасы 34 млн.теңгеге грант көмегі көрсетілді.

Сонымен бірге, моноқалаларда шағын және орта кәсіпкерлікті қаржылай емес қолдау көрсетілуде. Осы мақсаттарға барлық моноқалаларда кәсіпкерлікті қолдау орталықтары жұмыс істейді, бизнес - инкубаторлар қызметін ұйымдастыру бойынша іс-шаралар қолданылуда.

Іс - шараны іске асыру нәтижесінде белсенді қызмет ететін кәсіпкерлер санын арттыру жоспарланған. Дегенмен, Риддер қаласындағы «Казцинк» ЖШС қалақұраушы кәсіпорындармен белсенді ынтымақтасатын кәсіпкерлік субъектілеріне кризистік құбылыстар әсер етуде. Қорытындысында 2014 жылда Риддер қаласында жұмыс істеп тұрған белсенді кәсіпорындар саны 33 бірлікке қысқартылып, 176 бірлікті құрады.

Белсенді қызмет ететін кәсіпкерлер саны Зырян қаласында 17 бірлікке өсіммен, 135 бірлікті, Курчатов қаласында 4 бірлікке өсіммен 35 бірлікті, Серебрянка қаласында 2013 жылдың деңгейінде 19 бірлікті құрады.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1) шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін заңнамалық негіз болуы;

2) шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері халықтың қамтылуының қомақты пайызын құрайды.

Әлсіз жақтары:

1) меншікті айналым қаражаттарының жеткіліксіздігі;

2) кәсіпкерлердің әлсіз теориялық және практикалық дайындығы, білікті мамандардың тапшылығы.

Мүмкіндіктері:

1) шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қаржылық - несиелік қолдаудың дамуы;

2) кәсіпкерлік ортаның бастамаларын іске асыру үшін қолайлы жағдай құру үшін «сервистік орталық» құру;

3) рұқсат құжаттарын алу кезінде әкімшілік кедергілерді (процедураларды) қысқарту.

Қауіптер:

1) қаржы-несие ресурстарына қолжетімділіктің аздығы, бұл кепілдік мөлшерінің несиенің сұралған сомасын қамтамасыз ету үшін жеткіліксіздігі немесе оның мүлдем болмауы, банк сарапшыларымен кепілдік мүліктің бағалау құнын төмендетуі сияқты факторлармен негізделеді;

2) кепілдік болмағанда нақты секторда бизнес ашу мүмкіндігінің болмауы.

2.2.1.6. Сауда

Аймақта 10837 сауда объектілері (жеке сауда дүкендерінің желісі, палаткалар, дүңгіршектер) қызмет етеді, оның ішінде 10896 орынға 81 сауда орны бар. Облыстағы сауда кәсіпорындарының саны 2013 жылы 2012 жылғы деңгейде қалды.

Бөлшек тауар айналымының көлемі 2014 жылы 563,8 млрд.теңгені құрады, бұл 2013 жылғы деңгейден 16,3% көп және көтерме тауар айналымының көлемі 2014 жылы – 690,8 млрд. теңгені құрады, бұл 2013 жылғы деңгейден 9,5% көп.

Сауда көлемінің даму динамикасынан тауар айналымының тұрақты өсу үрдісі көрінеді.

Бөлшек және көтерме тауар айналымының 2012-2014 жылдардағы

динамикасы

15 сурет
2014 жылдың қорытындысы бойынша НКИ жоспардағы 106%-дың 108,2%-ын құрады. Сатудың негізгі үлесі жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың тауарайналымына келеді (70,2%).

2014 жылы 620 азық - түлік жәрмеңкесі өткізіліп, 2,3 млрд.теңгенің өнімі іске асырылды.

Сонымен қатар, бүгінгі күні аймаққа және бүкіл республикаға сауданың даму бағыттарын анық пайымдаудың жоқ болуы тән, ал ішкі сауда апатты дамуда. Экономиканың ірі салаларының бірі жүйелік қайта құруларды, заңнамалық базаларды жетілдіруді, үдемелі дамудың механизмін дайындауды қажет ететіні анық.

Тұтыну нарығын дамытудың оң бағыттарының бірі сауда кәсіпорындарын ірілендіру мен мамандандыру, сауданың дүкендік нысанына біртіндеп көшумен байланысты бөлшек сауда инфрақұрылымын жетілдіру болып табылады.

Облыста сауданы дамыту үшін бірқатар шаралар жасалуда, соның ішінде сауда саласында қызмет көрсету сапасын жоғарылату және бөлшек сауда көлемін ұлғайту мақсатында қалада, сондай-ақ ауылда ірі мамандандырылған сауда нысандарын ашу бойынша іс-шаралар қарастырылған.

Осыған байланысты проблемалық жағдайлар ретінде мыналарды атап өтуге болады:

1. 
   сауда қызметін реттеу саласындағы әлсіз заңнамалық қамсыздандыру;
   
2. 
   сауда нарығындағы көлеңке айналымдарының жоғары деңгейі;
   
3. 
   ішкі сауда инфрақұрылымының жеткіліксіз даму деңгейі.
   

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1) сауда көлемінің дамуының оң динамикасы және халықты жұмыспен қамтамасыз ету;

2) бөлшек сауда нарығындағы қалыптасқан қатысушылар.

Әлсіз жақтары:

1) сауда бойынша заңнаманың «көмескі», және де нормативті-құқықтық актілердегі заманауи терминологиялардың жоқтығы;

2) айналым қаражатының тапшылығы;

3) кәсіби-техникалық білім жүйесінің төмендігі, сонымен қатар сауда мамандықтары бойынша.

Мүмкіндіктері:

1) бәсекелестіктің өсуі, сауда жүйесінің бәсекелестікке қабілеттіліктің өсуі;

2) ішкі нарықты тұтыныс тауарларымен толықтыру.

Қауіптер:

1) азық-түлік бойынша болса да, азық-түлік емес тауарлар бойынша болса да импорттық жеткізулерге тәуелділік;

2) өнімнің төмен бәсекелестікке қабілеттілігіне байланысты өндіретін тауарларға сұраныстың төмендеуі.

2.2.1.7 Өңіраралық ынтымақтастық
Шығыс Қазақстан облысында 2010-2013 жылдары қол жеткізілген өнеркәсіп өнімі әлем нарығында экономикалық өрлеу маусымында өнеркәсіп өніміне сұраныс пен бағаның артуына әсер еткен ішкі факторларға себепші болған.

Дегенмен, әлемдегі экономикалық тоқырау өңір дамуына кері әсерін тигізді, облыс өнеркәсіп өндірісінің төмендеуі, жұмыс орындарының қысқаруы, инвестициялық белсенділік пен тауарайналымының төмендеу мәселелерімен түйісті.

Қазақстанның көрші облыстары мен басқа мемлекеттермен облыстың тауарайналымының көлемі мен құрылымы өңірдің экономикалық дамуында проблемалық саланы айқындайды:

- өңдеу секторы өнімінің төмен бәсекеге қабілеттілігі;

-  негізгі қорлардың жоғары тозуы және ескірген технологияларды қолдану;

-  айналым қаражатының жетіспеушілігі мен төмен пайыздық мөлшермен «үлкен» несиелерге қолжетімсіздік.

Жоғарыда аталған дәлелдер аталған секторға бір жағынан мардымсыз инвестициялар салдары болып табылатын, облыстың өңдеу өнеркәсібінде төменгі бәсекеге қабілеттілік туралы айтады. 2012 жылдан бастап облыстың өңдеу өнеркәсібінде негізгі капиталға жыл сайын инвестиция көлемінің төмендеуі байқалады. Сонымен 2012 жылы көрсеткіш 25,3%, 2013 жылы – 18,5%, 2014 жылы–17,2% төмендеді.

Осы жағдайларда сыртқы нарыққа өнім жеткізуді арттыру, өңдеу өнеркәсібінде бәсекеге қабілетті өнімдерді қажетті жағдайда арттыру үшін тоқырауға қарсы іс - шараларды қолдану болып табылады. Осы мақсаттарға тоқырауға қарсы іс - шаралардың құралдарының бірі негізінде Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстарымен өңіраралық ынтымақтастық бойынша шаралар Жоспары қабылданды.

Шаралар Жоспарының негізгі тапсырмасы өнеркәсіп өндірісін кеңейту, төрт облыс арасында тауар мен көрсетілетін қызметтерді қолдану және жергілікті қамтуды ұлғайту болып табылады.

Интеграциялық үдерістерді дамыту индикаторына Қазақстан Республикасындағы құндық мәнердегі өнеркәсіп өнімін жөнелту, сонымен бірге көтерме сауда құрылымы бойынша статистикалық есептілік қызмет етеді.

2014 жылы Шығыс Қазақстан облысында Қазақстанның ішкі нарығына өнеркәсіп өнімінің жөнелту көлемі 2013 жылдың деңгейіне 17% өсіммен 631,9 млрд. теңгені құрады. Жөнелтілген өнімнің жалпы көлемдегі еліміздің ішкі нарығындағы өнімге үлесі 2013 жылдың деңгейіне 2,6% өсіммен 63,3% құрады.

Осыған байланысты көтерме сауда көлемі бойынша 2014 жылға нақты статистикалық есептілік 2015 жылдың шілде айында жарияланатын болады, Шығыс Қазақстан облысының басқа облыстармен көтерма сауда құрылымына талдауы 2013 жылдың мәліметтері негізінде жүргізілген.

Шығыс Қазақстан облысының талдау маусымында әртүрлі көздерден 72,3 млрд.теңгеден астам сомаға тауарлар сатып алынған, соның ішінде:

- басқа облыстың заңды тұлға - резиденттерінен жалпы көлемнің 9,2 млрд. теңгесі немесе 12,7%;

- басқа облыстың заңды тұлға - резиденттерінен 33,1 млрд. теңгесі немесе 45,8%.

Жоғарыда белгіленгендей, Шығыс Қазақстан облысы резидент-кәсіпорындардан 39,2 млрд.теңгеден астам сомаға көтерме сауда бойынша тауарлар сатып алды. Тауарлардың үлкен көлемі Алматы қаласының кәсіпорындарынан 17,6 млрд.теңге сомасында сатып алынды, бұл резиденттерден сатып алынған тауар көлемінің 44,9% құрайды. Алматы - 4,1 млрд. теңгеге (үлесі – 10,4%), Павлодар – 2,7 млрд. теңгеге (6,9%), Қарағанды – 83,9 млн. теңгеге (2,1%) облыстарының кәсіпорындарынан тауар сатып алынды.

Сонымен бірге, Шығыс Қазақстан облысын негізгі тауармен жабдықтаушылар Оңтүстік Қазақстан облысы 3,2 млрд.теңге (үлесі – 8,1%), Солтүстік Қазақстан облысы – 1,5 млрд.теңге (3,8%) тауар көлемімен резидент-кәсіпорындары болып табылады.

Өңіраралық ынтымақтастық бойынша шаралар Жоспарын іске асырушы облыстар алдында интеграциялық үдерістер нәтижесінде жергілікті қамту есебінен облыстың резидент емес заңды тұлғаларынан тауарларды көтере сатып алу көлемін азайту тапсырмасы тұр.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1) облыстың тиімді географиялық орналасуы, дамыған өнеркәсіптік және ауылшаруашылық өндірісі;

2) Қазақстанның басқа өңірлеріне барлық транспорт түрлерімен ішкі және сыртқы жүк тасымалын жүзеге асыруға рұқсат беретін транспорттық инфрақұрылымның дамуы.

Әлсіз жақтары:

1) өнімнің, қызметтердің бәсекеге қабілеттелігінің жетіспеушілігі, негізгі қорлардың тозуы мен өндірістік технологиялық деңгейінің жетіспеуі.

2) Қазақстанның басқа өңірлеріне облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарының тауар өнімдерін жөнелту бойынша жыл ағымында статистикалық мәліметтердің болмауы, кәсіпорындарға көмек көрсету бойынша талдау жүргізіп, дер мерзімінде шаралар қолдануға рұқсат бермейді.

Мүмкіндіктер:

1) аумақ транспорттың барлық түрлерімен тасымалдау үшін жайлы транспорттық - логистикалық орталықта орналасқан;

2) облыс өндірушілерінің өндірістік қуаттылықты толықтай жүктемеуі.

Қауіптер:

1) Ресей Федерациясы, Қытай Халық Республикасы санаттарынан өнеркәсіп саласында бәсекенің бар болуы;

2) облыстың өңдеу өнеркәсібінің жеткіліксіз дамуы.

жүктеу/скачать 2,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: