Мектеп алды тобындагалардың мектепте окытуга даярлыгын аныктау (1-сыныпка кабылдангандарды зерттеу)

Йирасек-Керн тесті (бірнешс әдістемелер жинагы болып калыптаскан)

Бұл әдістемені әр баламен жеке дара немесе топпен жургізуге болады. Тест үш тапсырмадан тұрады: ойга сүйене отырып ер адамныц cypeтін салып, дене бітімін бейнелеу; жазба әріптерін үлгіден көшіріп салу; нүктелер тобынкөшіріп салу. Бұл тестің тиімді жагы — балалардың мектепте окуға дайындыгын аныктауга жалпы багдар беретіндігінде. Сонымен катар, окуға аса кажетті саусактардың нәзік кимылының үйлесімділігін, зейінді багытты ұстауын және үлкендердің түсіндіргені бойынша баланың өз әрекеттерін ұйымдастыра алатындыгы аныкталынады.

Ер адамның суретін салғанда балалар осы кейіпкерді ойына түсіріп сол қиялын бейнелеу бойынша салады.

Суретте адамның басы, мойны, денесі, аяк-колы салынган, басы мен денесінің пропорциясы сакталган, шашы, бет мушелері толык көрсетілген, үстіне ер адамныц киімін кигізілген болса, фигура біртұтас болып салынса — 1 балл деп багаланады.

Басы, бет мушелері, денесі, аяк колы салынган, бipaқ шашы, мойны, колының бip саусагы жетпесе 2 балл.

Басы, денесі, аяк-колы салынган, ал шашы, мойны, құлағы, киімі, саусақтары салынбаган болса — 3 балл.

Өтe қарапайым, дене мен басты жобалаган сурет — 4 балл.

Денені анық көрсетпеген, бас пен колдың белгсі бар суретке — 5 балл.

Көшіріп салынган әріптер үлгіге өте ұқсас, әріптердің үлкендігі үлгіден екі еседен аспайды, бірінші әpiп баскалардан үлкенірек болып салынган (бас әpiптің белгісі тәріздi) және олар горизонталды сызык бойымен жазылганга жакын болып түссе бұл жұмыска - 1 балл койылады.

Үлгі анык көшірілген, әріптер размері және горизонталдык орналасуы нашар — 2 балл.

Kөшіpy барысында сөзді үш-төртке бөліп жазган, төрт әріпке дейін түсінуге болады — 3 балл.

Үлгіге ең болмаса екі әріп ұқсаган, көшірме бip катарга түсірілген деп айтуга болады — 4 балл.

Шимайлар — 5 балл.

Балага бip топ нүктелер (саны 20 дан аспауы керек) геометриялык фигураның пішініне ұқсатып салынган парак беріліп, тапсырманы орындау шарты түсіндіріледі: "Мына параққа қара. Оның бетінде нүктелер салынган. Осындай суретт дәл касына келтіріп сал".

Үлгіні дәл кайталаган, сурет кішірейтілген болуы мүмкін, бip нүкте катардан кішкене шетке шыккан - 1 балл.

Нүктелер саны мен орналасуы үлгіге сай, екі-үш нүкте катардан шыгып кеткен - 2 балл.

Контуры үлгіге ұқсас, бойы мен кеңдігі үлгіден eкi есеге дейін үлкен, кеңестікте 180 градуска дейін бұрылган - 3 балл.

Контуры үлгіге ұқсамаган бipaқ фигура нүктелерден тұрады -4 балл.

Шимайлар - 5 балл.

Барлык тапсырмалар орындалганнан соң психолог парактарды жинап алып оны багалап шыгады. Әр баланың үш тапсырмадан жинаган баллдарын бip-бipiнe косып, жалпы суммасы шыгарылады. Нәтижесіне карай балалардың мектепке даярлыгы өте төмен, төмен, орта, жаксы, жогары деп багаланады. Бұл тапсырмаларды орындау барысында балалардың нәзік кимыл әрекеттерінің үйлесімділігі, үлгі бойынша тапсырманы орындай алатындыгы, психикалык әрекеттерінің ырыктылыгы сипатталады.

Мектепке баратын баланың акыл-ойынының оралымдылыгын, логикалык ойлауынын көрініс бepгeнін, математикалык ұгымдардан хабардарлыгын, кеңістікті багдарлауын, зейін, кабылдау, есте сактау процесін аныктау үшін колданылатын тестер алуан түрде жасалган. Оларды орындату барысында баланың таным процестерін багалаумен катар сол зерттелінген касиеттер дамытылады. Сондыктан, тапсырманы орындауга киналган балаларга ең бipiнші оның фрагменттерін орындату аркылы, біртіндеп, кажетті дагдыны калыптастырып алу керек. Бала жаттыгуды орындауга икемделгеннен соң оны басынан аягына дейін толык орындатуга болады.

2.3.1. Д.Б.Эльконинің "Графикалык диктант" әдістемесі

Максаты: Әдістемені колдану аркылы бала үлкендердің айтканын зейін салып тындауы, сөзбен түсіндірген тапсырмаларды дәл орындай алатындыгы, кагаз бетіне сызыктарды айтылган багытта түсіретіндігі, тапсырманы өз бетінен орындауга мүмкіндік аныкталады.

Тапсырманы орындату үшін әр балага тор көз дәптердің бip парагына төрт нүкте түсіріліп беріледі. Психолог балаларга тапсырманы орындау peтін түсіндіреді "Біз казір осы паракка әр түрлі ою-өрнек саламыз. Оларды колдарыңнан келгенше әдемі eтiп салуга тырысыңдар. Ою-өрнек жаксы шыгуы үшін менің айткан сөздерімд1і жаксылап тындаңдар. Мен сендерге неше клетка бойыменен калай карай сызык жүргізу керек екенін айтып отырамын. Тек мен айткан сызыктарды гана жүргізіндер. Әр сызықты аяктаганнан соң қаламды кагаздан алмастан келес жолды сол жерден бастайсындар.

Енді каламды оң колдарыңа алыңдар. Оң колдарыңды көтеріңдерші. Мен, сызыкты оңга карай жүргізіндер, дегенде оны мына кабырғаға карай жүргізесіңдер (оң жактагы кабырга көрсетіледі, немесе оң жақта орналаскан зат айтылады және тактада оң жакка қарай сызық салынып көрсетіледі. Мен бip клетка бойымен оңға қарай сызық түсірдім. Енді борды тактадан алмай екі клетка бойымен жоғары карай сызык сызамын. Ою-өрнектycipy үшін сызыкты енді солга карай бұрып түсіремін. Сол колдарыңды көтеріңдерші. Сызыкты терезеге карай түсірсек ол солга болады (сол жакта орналаскан зат аталады). Борды тактадан алмай осы багытта үш клетка бойымен сызык түсіремін. Бұл өрнекті калай салу керек екенін барлыгың түсіңдіңдердер ме?" — деген сұрактан кейін балаларга бірінші өрнекті салгызу керек.

"Осы өрнекті өздерің салындар. Қаламды ең жогаргы клеткага койындар. Енді менің түсіндіруім бойынша ою-өрнекті асыкпай салындар". Психолог балалардың әрекеті кандай болатынын олардың жұмыс темпіне карай айтып отырады. Балалардың барлыгы әр сызыкты толык аяктауына мүмкіндік жасау кажет. Сондыктан орындау уакыты шектелмеген.

Психолог, өзінің айтуы бойынша жасалган өрнекті тексеріп болганнан соң, зерттелінушілерге бip-eкi минут ішінде оюды өзіңдігімен жалгастырып салуына мүмкіндік береді. Тапсырманы орындау барысында балалардың жұмысын мактап, сызыктары кыйсык шыккандарга: "колың бipaз жаттыкканнан соң жаксы салатын боласың", деп оларга үлкен үмітпен карайтынын білдіріп отырады, бipaқ ешкандай косымша түсіндірудің кажеті жок.

Брінші жаттыгуды орындап болганнан соң оны жалгастырудың кажеті жок екені түсіндіріліп, келесі ою-өрнекті салу үшін каламды кай клеткага кою керек, одан сызыктарды калай карап тycipy реті бұрынгы үлгі бойынша жүргізіледі. Әр тапсырманы орындауга 1.5-2 минут уакыт беріледі. Барлыгы төрт тапсырма орындалады.

Нәтижесін багалау.

Бірінші жаттыгу багаланбайды. Келесі жаттыгуларды багалаганда тапсырманың психологтың айтуы бойынша орындалган бөлігі мен балалардың өз бетімен орындаган өрнектері бөлек багаланады.

Багалау шкаласы:

• 
  ою-өрнек дәл орындалса - 4 балл (колы дірілдегені, жұмыс лас орындалганы кате деп есептелмейді);
  
• 
  бip сызык дұрыс жүргізілмесе — 3 балл;
  
• 
  бірнеше кате жіберілсе - 2 балл;
  
• 
  кейбір элементтері гана нұскауга сай келсе — 1 балл;
  
• 
  ешкандай ұқсастык болмаса — 0 балл;
  
• 
  бала жұмысты өзбетімен жалгастырса оның салган өpнeктepi осы шкала бойынша багаланып онда жинаган ұпайлар жалпы баллга косылады.
  

2.3.2. "Корректура жасап көру" әдістемесі.

Максаты: бала өз әрекетін ұйымдастырганда максат коя білуін аныктау.

Балага таныс геометриялык фигуралар салынган парак беріледі. Ол әр түрлі фигуралардың iшінe шартты белгілер салуы керек. Мысалы:

Осы үлгі бip рет көрсетілгеннен кейін балага бос фигуралардың iшіне белгілер салынатыны түсіндіріледі. Ол белгілер ирек, косу немесе теңдік белгісі т.б. болуы мүмкін. Үлгі кайта көрсетілмейді. Тапсырманы орындап болганнан соң бала өзінің орындаган тапсырмасына мұқият карап, қатeci болса, оны кызыл каламмен түзетеді. Қaтeci жок болса немесе жіберілген катені баланьың өзi жөндесе оның өз алдында тұрган максатты дұрыс түсінгенінің белгісі.

Психолог осы үлгі бойынша бipнeшe тапсырмалар жасап аласа, оларды кезегімен колдануга болады. Орындау уакыты 5 минут.

2.3.3. Л.С.Выготскийдің "Жалпылап айт" әдістемесі.

Максаты: баланың ұгымдык корының калыптасу деңгейін аныктау.

Балаларга топтама сөздер окылып, оларды бip сөзбен калай атауга болатынын сұрайды.

Мысалы: көйлек, тон, шалбар, eтік, бөpiк, күрте. Осы аталгандарды бip сөзбен калай айтуга болады?

Бала олар киім деген сөзбен белгіленетінін айтуга тиіс.

1. 
   Тәрелке, тостаған, казан, шәйнек.
   
2. 
   Қыи калам, фламастер, калам.
   
3. 
   Алма, алмурт, шие, шабдалы.
   

4. 
   Eтiк, галош, туфли, мәci.
   
5. 
   Кауын, қарбыз, қияр, помидор.
   
6. 
   Кайың, карагай, тал, емен.
   
7. 
   Устел, керует, шкаф, кітап сөрелері
   
8. 
   Өрік, жүзім, алхор, анар.
   
9. 
   Орамал, бөpiк, такия, малахайӘмір, Уәлихан, Жәнібек, Ұлан.
   

Максаты: балалардың ойлау операцияларының даму деңгейін аныктау.

Психолог балаларга ауызша тапсырмаларды окып береді. Мысалы: коян каскырдан үлкен, каскыр аюдан үлкен. Ең үлкен кандай аң болды? Қоян ба, аю ма? Салыстырмалы тапсырмаларда кисынсыздыктар жиі кездесетін сөйлемдер болуга тиіс. Оларды психолог алдын ала тауып немесе өзі жасап, жазып алады.

Тапсырмалар окылганда кездескен кисынсыздыктарды бала тауып, дұрыс салыстырма кандай болуы керек екенін айтып бepyi керек. Кисынсыздыктарды түгел табылса, баланың ойлау операциялары дұрыс калыптасып келе жатыр, деп айтуга болады. Егер бала тапсырманы орындауга киналса, онымен түзету-дамыту жұмысын жүргізу керек. Дамыту жаттыгулары ретінде алдын-ала даярланган сөйлемдерді алып, оларды баламен бipre талдау керек. Салыстырмалы талдаудың ойлау процесін дамытуга тигізетін әcepi өте үлкен. Сондыктан мұндай жаттыгуды бірнеше рет кайталап орындату артык болмайды.

2.3.5. "Мен не білемін?" әдістемесі.

Максаты: баланың табигат туралы білімін аныктау.

Баланың коршаган орта туралы білімін аныктау үшін арнайы әңгімелесу жүргізіліп, оның барысында келесі сұрактарга баланың берген жауаптарының мағынасы талданады.

Әңгімелесуге арналган сұрактар:

1. 
   Жылдың кандай мерзімдерн білесің?
   
2. 
   Көктемнің келгенін кандай белгілермен аныктайсың?
   
3. 
   Құстар көктемде кайда карай ұшады?
   
4. 
   Жаз мерзім кандай ерекшеліктермен сипатталады?
   
5. 
   Кандай жеміс-жидектер жазда піседі?
   
6. 
   Күздің келгенін калай білуге болады?
   

7. 
   Ағаштар күздің келгенін калай білдіреді?
   
8. 
   Қыс мезгілінің ерекшелгктері кандай?
   
9. 
   Жаңа жыл мерекесі кай жыл мезгілінде келеді?
   

10. 
    Уй жануарларын ата.
    
11. 
    Жырткыш андарды ата.
    

12. 
    Қаскыр, түлкі, жолбарыс - бұл кандай жануарлар? (жырткыш аңдар)
    
13. 
    Ешкі, сиыр, кой — кандай жануарлар? (үй жануарлары)
    
14. 
    Елік, коян, жираф — кандай жануарлар? (өсімдікпен қоректенушілер)
    
15. 
    Бакшада не өседі?
    
16. 
    Далада не өседі?
    
17. 
    Бip сөзбен мына заттарды ата: тал, терек, шынар.
    
18. 
    Қандай өсімдіктерді білесің?
    
19. 
    Қандай гүлдерді білесің?
    

Баланың коршаган орта заттары мен құбылыстарын білyi кең көлемде және жүйеленген болса — жоғары;

Білімі кең көлемде, бipaқ жүйеленбеген болса - орта;

Баланың коршаган орта туралы білімі таяз, үстіртін, жүйеленбеген болса — төмен.

Осы багалау нәтижесіне сүйене отырып көрсеткіші төмен және орта болган балалармен дамыту машыктары жүргізшеді. Дамыту жұмыстарын табигат аясында жүргізген тиімді болады. Экскурсия, коршаган ортага серуендеу, зоопаркке бару, саяжайлармен танысу т.с.с. машыктарын кеңінен колдану баланың коршаган орта туралы білімін кеңітеді. Түзету-дамыту жұмыстарын ұйымдастырудың осы формаларын жиі колдануды ұсынамыз.

2.5. Балардың мектепке даярлығын есепке алу

Психологиялык кызметті жүйелі ұйымдастыру үшін әр окушыга жеке карточка арнап, зерттеу нәтижелерін соган тіркеп отыру керек. Сонда балалар туралы жиналган маглұматтарды кажетт уакытында тауып алып, сол балага накты көмек көрсетуге мүмкіндік туады.

Нұскау: Бала дамуының әртүрлі деңгейін көрсететін үш варианттагы жауаптарды окып, оның кайсысы зерттелінушінің ерекшеліктерін накты сипаттайтын болса, соны белгшілеңіз. Оны аныктау үшін балаларды мектепке кабылдау барысында және кыркүйек айында жүргізілген әңгімелесу, ертегі айткызу, баска да жогарыда берілген тапсырмаларды орындату бойынша алган багалары төменде берілген кестеден көрсеткіштер аркылы багаланып, нәтижесі сол кестеде тіркелінеді.

26-30 балл - мектепке даярлыгы жогары;

21-25 балл - жаксы;

16-20 балл - орта;

11-15 балл - канагаттанарлык;

6-10 балл - төмен.

Осы кесте бойынша балалардың мектепте окуга даярлыгын және бастапкы окыту багдарламасын меңгеруге даярлыгын багалап шыгу үшін мектепке даярлык тобын зерттеуге арналган әдістемелерін немесе олардың модификацияларын колдануга болады. Сонымен катар бастауыш мектепке кабылданган балаларды зерттеуге арналган арнайы жинактар колданылады.

Зерттеу нәтижелерін толтыру бланкісі

Фамилиясы

Аты

Жынысы

Психодиагностика жүргізілген күні......................

Жинаған баллдары................................................

Мектепке даярлығының көрсеткіші......................