Туристік қызмет нарығының әлеуметтік аспектілерін қалыптастырудағы туристік кластерлерді дамытудың рөлі

• 
  Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін арттыру және туристік саланың мемлекет экономикасына үлесінің артуы;
  
• 
  экономикалық өсу мен инвестицияларды ынталандыру;
  
• 
  жұмыс орындарын құру, жалпы ішкі өнім мен экспорттың өсімі;
  
• 
  адами әлеуетті дамыту;
  
• 
  «жасыл экономика» қағидаттарын ескере отырып, қазақстандық қоғамның ауқымды әлеуметтік-экономикалық жаңғыруына ықпал ету мәселелері алынып отыр.
  

• 
  жаңа технологияларды енгізу арқылы кластерге қатысушылардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру;
  
• 
  синергия әсері есебінен және сапа, логистика, инжиниринг, ақпараттық технологияларға жету жолын үйлестіру арқылы шығындарды төмендету және ғылыми сыйымдылығы жоғары өнімдердің сапасын жақсарту.
  

• 
  жалпы экспорт көлеміндегі немесе ЖІӨ ішіндегі саланың үлесі;
  
• 
  кластерді құру уақытының ұзақтығы;
  
• 
  жобаланған кластердегі әрбір секторларға қатысатын жұмысшылар мен ұйымдардың саны және олардың бір-бірінен алшақтығы;
  
• 
  кластердің кадрлық, ғылыми-техникалық, қаржылық және ресурстық жабдықталуының деңгейі;
  
• 
  кластердің әр секторының жалпы қосымша құндағы үлесі;
  
• 
  сыртқы және ішкі нарықта кластердің өнім өткізу әлеуеті;
  
• 
  әр сектордың кластердегі және ЖІӨ-гі үлесі [51].
  

• 
  экономикалық прагматизм жағдайында туристік кластер кәсіпорындары бәсекеге қабілеттігін арттыру, экспорттық мүмкіндіктерін дамыту, өндірістік үрдістер мен операцияларды жетілдіру, туристік кластер кәсіпорындары өнімі мен қызметінің сапасын арттыру, жаңа өнім мен қызмет түрін ойлап табу;
  
• 
  өзара тиімді әрекеттестікті ұйымдастыру, туристік кластер өкілінің ішкі және сыртқы байланысын дамыту;
  
• 
  отандық туристік кластер қалыптастыру мен дамытудың нормативті-құқықтық негізін жетілдіру;
  
• 
  отандық туристік кластерлердің тиімді дамуына мүмкіндіктер менмеханизмдер жасау, оның ішінде кластер өкілінің бәсекелестіік артықшылығының өсуін қамтамасыз ететін дамыту стратегиясын жасау;
  
• 
  отандық туристік кластерлердің дамуын тиімді әдістемелік, ақпараттық-кеңесшілік және біліми қолдауды қамтамасыз ету міндеттері орындалуы тиіс [52].
  

Сурет 17 - Бәсекеге қабілетті туристік кластер үлгісі.

Отандық туристік кластерлерді құру іс жүзінде аумақтың маңыздылығын айқындайды және өңірдің оң имиджін қалыптастыруға әсерін тигізеді, бұл жалпы алғанда жоғары ықпалдастырылған туристік ұсыныстар мен бәсекеге қабілетті туристік өнімдерді құрайды. Туристік өнімдерді, яғни, туристік қызмет, жұмыстар мен тауарларды тұтынушылар негізінен туристердің өзі

Кесте 19. Қaзaқстaн Республикaсындa өткізілген хaлықaрaлық деңгейдегі жиындaр

Мемлекет алдында инновациялық кластерлерге тәуелсіз сараптама жүргізу міндеті тұр, мемлекеттік деңгейде инновациялық басымдылықтың таңдау критерий ретінде: жалпы мемлекеттік әлеуметтік мәні, ғылыми-техникалық жаңашылдығы, тауарлар мен қызметтердің әлемдік нарықтың әлемдік аренасында елдің позициясын бекіту, қоршаған орта жағдайына әсерету, тәуекел деңгейі [56].

• 
  табиғи және мәдени құндылықтар объектілері (туристік құндылық);
  
• 
  туристерге қызмет көрсетумен байланысты нысандар инфрақұрылымы;
  
• 
  білім беру ұйымдары (кадрларды дайындау);
  
• 
  туристік саланы басқару органдары;
  
• 
  жобалық және ғылыми мекемелер [58] .
  

• 
  кіріс пен валюталық түсімнің негізгі көзі болып табылатын туризм түрін дамыту;
  
• 
  аймақтың еңбек әлеуетін қолдану үшін мүмкіндіктердің болуы;
  
• 
  аймақ ішінде және басқа аймақтармен байланыстың жүйесінің болуы (шаруашылық, әлеуметтік);
  
• 
  табиғиресурстық және экологиялық әлеуеттің болуы.
  

• 
  несие–қаржылық механизм (қаржылай жеңілдіктер, кластерлерді жеңідікпен несиелеу);
  
• 
  инвестициялық механизм (қаржыландыру, инвестициялар тарту);
  
• 
  салық-бюджеттік механизм (салық жеңілдіктері, жер салығынан босату, көлік және қосалқы инфрақұрылым объектілерін бюджеттік қаржыландыру);
  
• 
  ұйымдық-құқықтық реттеу (туризмнің басым түрлерін анықтау, туристік нарықты реттеу, лицензия, сертификат, стандартизация, салық салу, жарнамалық-ақпараттық қолдау) [60].
  

3. ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІН ДАМЫТУДЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ

3.1 Қазақстан Республикасында туристік қызмет көрсету нарығының экономикалық аспектілерін дамытуды стратегиялық жоспарлаудың тұжырымдамалық үлгісі

• 
  туризм және қызмет көрсету саласында қосымша 300000 жұмыс орнын ұсынуға мүмкіндігін көрсетті;
  
• 
  халық арасында жанұялық, шағын және орта бизнес ашуға мүмкіндік бере отырып, кәсіпкерлік мәдениетті арттырады. Туристік сала экономиканың ресми емес дамушы салаларының дамуына мүмкіндік туғызады, ол қол өнер дамуы, сатушыдан кәсіпкерге дейін көтеру, сол сияқты, ойын-сауық қызметтері, кір жуу, химиялық тазарту мен транспорттық қызметтер, графикалық қолөнер мен кәдесыйлар сату, көрікті жерлерге туристік маршруттар мен тілдерді үйрету курстары, қайта даярлау курстары және т.б.;
  
• 
  көптеген туристік орындар қала орталықтарында орналаспағандықтан, туризм арқылы ауылдық зоналардың дамуы серпілістабады, ол өз кезегінде тұрақты әлеуметтік дамуға әкеліп соғады. Туризм урбандалу баламасын ұсынады, яғни, қалалық емес жағдайда өмір сүруді ұсынады;
  
• 
  туризмнің экономиканың басқа секторларымен байланысы-мультипликативті әсер құруы;
  
• 
  оң және өнімді мәдениет аралық қатынастар құру.
  

• 
  экономиканың басқа секторлары үшін нарық құру, әсіресе, шағын және орта кәсіпкерлік үшін, себебі туризм экономиканың көпсекторлы саласы болып табылады;
  
• 
  Қазақстанның экономикалық өсуі мен инвестициялар көлемінің артуына мүмкіндік жасау, себебі туризм дамушы сектор ретінде танылады;
  
• 
  тура және жанама еңбекпен қамту, ЖІӨ мен экспорттың артуы;
  
• 
  кәсіпкерлік пен адами әлеуеттің дамуына әсер ету, ауылдық және шалғай жерлердегі халықты қамту;
  
• 
  қазақстандық қауымдастықтың кең көлемді әлеуметтік-экономикалық модернизация үдерісіне әсер ету.
  

Сурет 24 - Қазақстанның өнімдік циклінің көрінісі

Жоғарыда көрсетілген сурет негізінде, Қазақстанның негізгіұстанымы «Тарту» және «Дамыту» фазаларының арасында және саланы болашақ дамыту Үкіметтің дамытудың бірінші кезеңіне байланысты болады (кемінде 5-7 жыл).

• 
  _{Қазақстан шекті туризм инфрақұрылымы бар «туындаған туристік дестинация» болып табылады және әлемдік нарыққа мүлде шықпады десек болады. Туристік дестинацияда елді жағымды қабылдау және нарықтағы жағдай туралы толық ақпаратты болу үшін өні}мдерді жасауда инвестиция тарту үшін жағымды шарттар құру керек. Ондай дестинациялардың басымдылығы болып әлеуметтік туристерді тарту үшін алғашқы қызметтерді ұсыну керек, ол Қазақстан үшін әкімшілік жоспарда елді ашу (визалық режимді алып тастау), қолжетімділікті ұсыну (жақсы әуе, жер үсті көліктерімен қамтамасыз ету), халықаралық стандарттарға бағытталған инфрақұрылым мен қонақ үй секторын жақсарту болып табылады;
  
• 
  Қазақстан – «орталықтан басқаралатын ел», мемлекеттік басқару жүйесі барлық ел бойынша үйлестірілетін жоспарлау жүйесін қамтамасыз етеді, ол туризмнің дұрыс құрылымдық дамуына әкеліп соғады. Онда орталық үкімет –барлық мемлекет аумағында өнімді дамыту мүмкіндіктеріне, нарық үрдістерін түсінуге, оның әлеуеті туралы ақпарат алуға маңызды және нарық пен өнім арасында сәйкес жағдайды қамтамасыз ету үшін мүмкін болатын жеке инвестицияларды тартуға мүмкіндік береді.
  

Кесте 28 - Туризмді дамыту үлгілері