-ші және 3-ші сынып оқушыларын ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету кезінде ертегі мәтіндерді қолдану

 Еліміздің басқа мемлекеттермен қарым-қатынасы артып отырған шақта ағылшын тілін еркін меңгерген, келешекте білімін түрлі саладағы қарым-қатынас жағдайында пайдалана алатын адамды мектеп қабырғасынан оқытып шығару - біздің казіргі кездегі міндетіміз. Ағылшын тілін тереңдетіп, жан-жақты оқытуды қоғам, уақыт қажет етіп отыр. Қазақстан Республикасының тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің даму жолына түсуі, ағылшын тілін жетік меңгертуді талап етеді.                                  

   Білім­нің бастауы - бастауышта, шет тілін оқытуды бас­тауыш мектептен бастау керектігін көптеген елдердің тәжірибесінде сүйене отырып бастаған еді. Сол мектептердің бірі- Павлодар облысы, Ақсу қаласының дарынды балаларға арналған мамандандырылған гимназиясы  «1 сыныптан бастап ағылшын тілін оқыту» бағдарламасы бойынша эксперимент өткізуде. Биыл эксперименттің үшінші жылы.  Сыныптар екі топқа бөлініп, аптасына екі сағаттан оқытылады. Оқу-әдістемелік топтамасы ретінде Кембридж баспасының Қазақстан мектептеріне бейімделген “Primary Colours ” оқулығы алынған. Авторлары Диана Хикс және Эндрю Литлджон.   Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты – оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал, әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Сондай білімді, үш тілді жетік меңгерген ұрпақ тәрбиелейміз десек білім беру жүйесіне сіз бен біз болып қатты назар аударуымыз қажет. Әсіресе оқулықтарымыз түзелмей білім сапасы да жөнделмейді. Ағылшын тілі оқулықтарына келетін болсақ бірінші, екінші сыныптардың кітаптары өте қызықты құрастырылған. Бірінші сыныпта оқушылар әуе шарымен саяхат жасаса, екінші сыныптар шытырман оқиғалы көлікпен теңіз асты әлеміне де, орманға да, тауға да, аспанға да, қалаға да саяхаттап, әр түрлі шытырман оқиғаларға тап болып отырады. Сол тақырыптарға байланысты жаңа сөздерді меңгеріп, 5-6 сөйлемнен құралған ойларын айта алады. Бұл оқулықтар қазіргі заман оқушыларының ой түсінігіне, сана –сезіміне, қызығушылығына сәйкес құрастырылған. Үшінші сынып оқулығы да өте қызықты құрастырылған. Бұл оқулықта оқушылар қуат күшін арқаларына салып алып әлемді шарлайды. Олардың досы Компо болады. Оқушылар осы Компоға әр түрлі сұрақтар қойып, сол сұрақтардың жауабын саяхатқа шығып іздейді. Олар өткен кезеңдерге саяхат жасап динозаврлар туралы көптеген мәліметтер ала алады. Осы лексикалық тақырыпқа сай грамматикалық тақырып-өткен шақ алынған.  Үшінші сынып оқушылары өз тілінде өткен шақты әлі меңгерген жоқ. Мен үшінші сыныпқа дейінгі қазақ тілі кітаптарын қарап шықтым. Бұл тақырыпты түсіндіру үшін бірінші қазақ тілінде “шақ” туралы түсінік беріп, олардың түрлерін нақтылап  алған соң ғана ағылшын тіліне көшесің. Ағылшын тілінде өткен шақты түсіндіру үшін бірінші дұрыс етістік пен бұрыс етістіктің не екендігін түсіндіру қажет. Сонымен қатар бұрыс етістіктің формасын жаттатқызу қажет. Жұмыс дәптеріндегі берілген тапсырмалар өте қызықты болғанымен  мына үшінші сынып оқушыларына өте ауыр.

   Оқулықтың ішіндегі мәліметтерден алатын жаңа ақпараттар өте көп және қызықты. Мысалы динозаврлар туралы және әр түрлі Қазақстандық жануарларға сипаттама беру, ақшаның, есеп шоттың қалай пайда болғандығы жайлы деректер қызықты болғанымен үшінші сыныптың деңгейіне өте қиын. Олар мәтінді мұғалімнің көмегімен түсінді, жаңа сөздерді жаттады. Сол тақырыптарда сөйлесті, диалог құрастырды. Бірақ та бұл сөздерді біз кейін қайтып қолданған жоқпыз. Себебі жаңа күрделі тақырыптарды өттік. Әрине оқушы алдындағы сөздердің барлығын ұмытып қалды. Сондықтан да ағылшын тілі мүлдем жат болып келетін біздің оқушыларымызға бұндай тақырыптар өте ауыр. Неге оқушыларға таныс қарапайым ертегілерді алмасқа. Ағылшын тілі күрделенген сайын оқушылардың қызығушылығы төмендейді, тіпті сабаққа да келгісі келмейді. Әр түрлі тиімді тәсілдерді қолданып, сабақты түрлендіріп, қызықты өткізуге тырысамыз. Дегенмен оқушылар сөздер мен сөз тіркестерін күнделікті қолданбағандықтан ұмытып қалады.

Сонымен қоса әннің әуені де құлаққа жағымды, оқушылардың айтуына қызықты, көңілді болу керек. Үшінші сыныптың оқулығындағы кейбір әндерді оқушылар айтқысы келмейді. Біріншіден қиын, екіншіден қызықсыз.

   Сонымен қатар ағылшын тілінде бастауыш сыныптармен тіл үйрету барысында ойын әдісін көбірек қолдануға тырысамын.  Ойын элементтерін тиімді қолдану 1-4 сыныптарда өте тиімді деп ойлаймын, себебі тез жазу, оқу, мазмұндау дағдылары қалыптаспаған оқушыларды бірыңғай жаттығу жұмысы жалықтырады, ал ойын технологиясы керісінше пәнді сүюге, қызығуға ықпал жасайды.

  Ағылшын сабақтарында рөлдік ойындардың маңызы зор. Ойын оқушылардың сол орындалатын іс-әрекеттер арқылы тіл үйренуге деген сенімін қалыптастырады. Рөлдік ойындарды мен көбінесе мәтінді өткен кезде қолданамын. Мысалы “Тамақ” тақырыбын өткенде оқушылармен “Дүкенде” ойынын ойнаймыз. Сатушы мен сатып алушы арасында диалог қолданамыз. 3-сыныпқа арналған оқулықтың оқушыларды қызықтырғаны “Food-Тамақ” тақырыбы болды. Австралиялықтар мен Қазақстандықтар қандай тамақ жейтіндігін ұқсастықтары мен айырмашылықтарын Вен диаграммасы арқылы оқушылар көрсетті. Оқушылар шаршап, жалығып кетпеуі үшін сергіту сәтін міндетті түрде қолдану керекпіз. Сергіту сәтінде мен көбінесе музыкалық жаттығулар немесе “Саймон Сейс”, доп лақтырып “Cұрақ жауап” ойнын т.б ойнатамын.

     Сабақтың қызықты, сапалы өтуі тікелей мұғалімнің шеберлігіне байланысты болады. Осы орайда белгілі ғалым Ахмет Байтұрсынұлы «Шеберліктің белгісі – түрлі әдісті болу», - деген өткен ғасырда айтылған сөздері ойға оралады. Бір сабақтың әр кезеңдері түрлі әдістері орнымен пайдалану арқылы көп нәтижеге жетуге болады.

  Сабақты түрлендіріп өткізу үшін  оқушыларға сөзжұмбақ, ребус шешу, құрастыру сияқты деңгейлік тапсырмалар беру әдістерін қолданамын. Оқыған мәтіндерін  қалай және қаншалықты деңгейде түсінгендігін білу үшін сурет салу, сызбалар арқылы жеткізу сияқты шығармашылық әдістерін қолданамын. Сонымен қоса оқушы белсенділігін арттырады. Бұл тапсырмалар оқушыларға орындауға қиындық келтірмейді және қызықты болып келеді. Сонымен қатар мәтінге байланысты сөйлемдер құрастырып, сол сөйлемнің   шындық немесе жалған екендігін оқушылар белгілейді.

 Оқушыларды ағылшынша сөйлету үшін өткен тақырып бойынша жұптық жұмыс, топтық жұмыс және рөлдік ойындарды ойнаймыз. Егер 4 кейіпкер болса, сыныпты 4 топқа бөліп, әр топқа бір рөльді беремін. Топпен олар сол кейіпкер бойынша дайындалады. Және тірек сөздерін де алдын ала беріп қоямын. Бірақ бұл көп уақытты алады.

  Оқушылар ағылшын тілі сабағында ғана ағылшынша сөйлейді. Тілді басқа жерде мүлдем қолданбайды. Сондықтан да 2,3-сынып оқушыларына “Ағылшын тілі әлеміне саяхат” атты үйірме енгізіп отырмыз. Бұл үйірме аптасына екі сағат жұмыс жасайды. Үйірменің жұмыстарын қорытындылау үшін әр тоқсан аяқталған сайын сыныптар арасында интеллектуалды ойындар ойнатқызып, әр түрлі ертегілер, көріністер қоямыз. Осы жұмыстардың арқасында оқушылар өткен тақырыптарда еркін сөйлей алады (Теңіз асты әлемі, яғни теңізде өмір сүретін жануарлар мен заттар туралы, ну орманда өмір сүретін жабайы жануарлар туралы, үй жануарлары жайлы, қаладағы қимыл қозғалыстар, аспан әлемі туралы, ауа райын сипаттау, сынып заттары, тамақ, жанұя мүшелері, өзі жайлы әңгімелеп бере алады.) 7-10 сөйлем көлемінде құбылыстарлы, заттарды сипаттайды.

    Өзімнің жұмыс тәжірбиемде бүлдіршіндердің шет тілін өте тез қабылдайтынына және есте сақтау қабілеттерінің де жоғары болатындығына көзім жетті. Себебі бұл жастағы балалар тілдік құбылысты қабылдау қабілеттілігімен ерекшеленеді: оларда өзінің сөйлеу тәжірибесін, тіл «құпияларын» байқау қызығушылығы пайда болады. Олар лезде берілген шағын материалды меңгеріп алып, оны өте жақсы  айтып бере алады. Балалардың жасы қосылған сайын мұндай факторлар өзінің күшін жоғалта бастайды. Баланың мектепалды (4-6 жас) және бастауыш сыныптар кезіндегі оқығанын қабылдауы, естігенін ойына тоқуы динамикалық түрде қызмет жасайды.

Осы кезде қабылданған білім-білік, икем-дағды өсе келе ұмытылмай, керісінше даму үстінде болады. Бастауыш сынып барлық білімнің қалануының негізі.Бастауыш сынып оқушыларына нені үйретсең соны санасына сіңіретін нағыз қабылдау жасында болғандықтан, мейлі қандай тіл болмасын өте тез игеріп алуға болады.  Балдырғандарымыз тіл жағындағы қадамын нық басса, алдағы болашақта нұрлы жолға қадам тастауына негіз қаланар еді. Бастауыш сынып оқушыларының тілі толық дамып жетілмегендіктен әрине, ағылшын тілі басында қиынырақ сезлігенімен, соңына келе біртіндеп қалыптасып, жаттық әрі әдемі сөйлеуіне болады. Бастауыш сынып оқушлары ауыр сабақ жүгін алып жүре алмайтындықтан біз балаларды ағылшын тілінен жалықпауы үшін көбінесе жаңаша үйретіу тәсілдерімен тәрбиелеуіміз қажет. Елдің болашағы келешек ұрпақтың қолында, яғни олар мұратты,  тәртіпті болумен қатар мықты білім иесі болуы тиіс. Бұнымен қоса дүниенің қай бұрышында болмасын өзін алып шығатын қабілетке ие болулары керек емеспе? Бұған қазіргі заманда дүние жүзінің ортақ тіліне айналған ағылшын тілінің қатысы қалай болмасын.

Төменгі сынып оқушыларына шет  тілін меңгертуде әр баланың психологиясына ауыртпалық түсірмейтіндей  әр түрлі әдіс тәсілдерді тиімді қолдана білсең ғана сапалы білім бере алатынымыз хақ.

Педагогика мен балалар психологиясы саласына жақындағанда, ойын іс-әрекеті іс жүзінде әртүрлі мақсаттарда жиі пайдаланылады. Ол жиі білім беру және тәрбиелеу функцияларымен есептеледі. Сондай-ақ, осындай ойын функциялары бар: дидактикалық - жаңа білімді алу, дағдыларды дамыту және дағдыларды дамыту үшін ойын; коммуникативтік - ойын құрбыларымен қарым-қатынас жасау құралы ретінде, ақпарат беру және қабылдау әдісі; ойын-сауық - ойынға балалар үшін жағымды эмоциялардың көзі ретінде командада жағымды атмосфераны сақтау тәсілі ретінде; психологиялық - ойын баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту тәсілі ретінде; және, ақырында, релаксация функциясы балалардың рухани және физикалық күшін қалпына келтірудің тәсілі. Ойынға тән барлық осы функциялар мен ерекшеліктер оны бастауыш мектептегі жетекші оқыту құралдарының бірі ретінде анықтауға мүмкіндік береді, онда болашақ табысты оқытудың негізін қалау өте маңызды, баланы жаңа білім алуға және оларды сақтауға ынталандыру керек.

Ойын түзету-тәрбиелеу, білім беру және білім беру міндеттерінің көп бөлігін шешеді, мысалы: а) танымдық белсенділікті дамытады; б) эмоционалдық - ерікті саланы дамытады; c) қарым-қатынас дағдыларын қалыптастырады; d) баланың әлем туралы білімін толықтырады; д) қоғамдағы баланың мәдени мінез-құлқын қалыптастыруға көмектеседі; д) қорқыныштың, теріс эмоциялардың пайда болуына жол бермейді. Осы міндеттердің барлығы жасөспірім оқушыларды белгілі бір пән бойынша оқыту кезінде бір мақсатқа қызмет етеді: студенттердің қоғамда табысты бейімделуіне, баланың жеке басын өзгертуге және дамытуға жағдай жасау.

Л.С. Выготский [22], ойынның басты критерийі - «мүміндік» жағдайдың болуы. Қиялдың жоспары шындыққа үстемдік етеді, сондықтан ойын жоспарының қисынына сәйкес баланың ойын әрекетін жоспарлауы мүмкін. Одан кейін ойын ойдағыдай жағдайдағы іс-әрекеттер оларды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға бағытталған нақты өмірдегі байланыспен тығыз байланысты болатын баланың интегративтік қызметі болып табылады. Бұл мәселе бойынша негізгі сарапшылардың бірі Д. Б. Элкониннің айтуынша, ойынның адамға арналған төрт негізгі мәселесі бар: ойлау әрекеттерін дамыту құралы және ерікті шығармашылықты дамыту құралы. Ойынның негізгі компоненті - әр түрлі адами қарым-қатынастарды нақты өмірден шығаруға көмектесетін ойын рөлі.

Баланың дамуы үшін ойын рөлі туралы айтатын болсақ, бұл ойын табиғатта жатыр, өйткені ойын әрдайым эмоцияларды білдіреді. Және эмоциялар бар жерде, белсенділік, назар және бай қиял болады, сондай-ақ ойлау жұмыс істейтін болады. Біз жас оқушыларды оқыту процесінде ойынның рөлі туралы айтып жатқанын ұмытпаңыз, яғни ойын интеллектуалды дамуда маңызды орын алады. Американдық психолог және мұғалім Джером Брюнер [65] осы мәселеге белсене араласты және оның зерттеу нәтижелері бойынша балалардың зияткерлік дамуындағы ойынның рөлі жоғары бағаланды. Бұл ойын барысында материалдардың комбинациясы мен олардың қасиеттеріне бағытталуы мүмкін, бұл кейінірек кез-келген жағдайларда белгілі бір проблемаларды шешуге пайдалы болуы мүмкін. Жалпы, ойын зияткерлік қызметтің көптеген тетіктерін дамытады.

Оқу үрдісінде ойынды пайдалана отырып, ол белгілі бір критерийлерге сәйкес келуі керек екенін есте сақтау керек - әрбір ойын білім беру процесін ұйымдастыруға көмектесе алмайды. Біріншіден, ойын когнитивті құндылыққа ие болуы керек, нәтижесінде балалардың психикалық белсенділігін белсендіріп, олардың шығармашылық қабілеттерін қамтамасыз етеді. Екіншіден, ойын балалар тобын біріктіруге, әлеуметтік қызметті күшейтуге ықпал етуі керек. Үшіншіден, білім беру ойындарының алтын ережесі - тезірек: «Мүмкіндігінше көп актерлер сияқты мүмкіндігінше аз көрермендер». Мүмкіндігінше, барлық топ мүшелерінің ойынға қатысуы керек.

жетекші кіші мектеп оқыту және тәрбиелеу құралы ретінде ойын саласындағы зерттеушілер (. Л.В. Artyomov Furmina Л.С. соавт), оған мынадай түрлері бар:

- Дидактикалық ойын;

- ашық ойын;

- сюжеттік ойын;

- сындарлы ойын;

- рөлді ойын;

- театрландырылған ойын.

Ойынның төмендегі түрлерінің көпшілігін жасөспірімдерді шет тіліне үйрету кезінде қолдануға болады. Бірақ біздің зерттеулеріміздің саласына қатысты қолданылатын ойынның соңғы түрі - театр ойыны - әдеби шығармалардың рөлін атқарып, экспрессивті құралдарды пайдалана отырып, нақты бейнені көрсетуге болады. Бұл ойын баланың тәжірибесін жан-жақты байытады, өнерге деген қызығушылығын оятады, онымен қарым-қатынас жасайды және оның қабілеттерін дамытады. Драматизацияланған ойындардың ерекшеліктері - олардың мазмұнының әдеби немесе фольклорлық негізі және аудиторияның болуы. Мысалы, L.S. Фурмина «театрландырылған ойындар - бұл интуиция, мимика, қаңылтыр, тұру және жүріс сияқты мәнерлі құралдардың көмегімен әдеби шығармалар, яғни ойын ойнайтын ойын-ойындар. нақты суреттер қайта жасалады. « [57, с.127]

Дегенмен, осы ойындардың түрлерін кіші түрлерге бөлу туралы көптеген пікірлер бар. Жағдай бойынша жоспарға сәйкес әдеби мәтінге сәйкес материалдық және субъективті емес, сараланған болып бөлінеді. Неғұрлым жалпы көзқарас балалардың драматизацияланған ойындардың екі түрін жиі қолданатындығына байланысты болады: кез келген заттар, ойыншықтар, қуыршақтар және драмалық ойындар кезде, балалардың өздері актер ретінде әрекет ететін кезде, актерлер рөлін атқарады. Әдеби шығармалардың жанрларының бірі ретінде ойын мен ертегі арасындағы байланыс туралы айтатын болсақ, әсіресе бастауыш мектепте шет тілін оқытудың шығармашылық және әдеттен тыс әдістерінің бірі болып табылатын драматизацияның (ағылшын терминологиясы «драма») әдісі анықталды. Балалар, сіздер білетіндей, шет тілін бейсаналық меңгергендіктен, кез-келген қызықты, жарқын ертегілер оларға көңілді және жаңа тіл үйренуге болатын гүлдер мен сезімдерге толы, бүкіл әлемді бейнелейді. Ертегі оқыған немесе тыңдап болғаннан кейін, жастар өздерінің әсерлерін бөлісуді жөн көруі мүмкін және нәтижесінде осы әңгімелерді кейіпкерлермен салыстырып, өз орындарына қатысады.

Зерттеу деректері балалардың ойын тәжірибесінің толық дамуы білім беру тәжірибесінің тиісті мүмкіндіктеріне байланысты екенін көрсетеді. Егер ойын әрекеттері болмаса, онда баланың жадында шетел сөздік қорын белгілеу тиімді емес және көптеген психикалық стресстерді талап етеді. Оқу үдерісінде шет тілінде болған ойын қызықты, қарапайым және динамикалық болуы керек, сондай-ақ жаңа тілдік материалды жинақтауға және бұрын қабылданғандарды күшейтуге көмектеседі.

Ойын процесі оқу процесін жеңілдетіп, жеңілдете алатынын ескеру мүмкін емес, себебі жақсы ойластырылған ойын ілімдермен тығыз байланысты. Ойын мұғалім орнатқан шарттарға, мақсаттарға және мақсаттарға байланысты басқа жұмыс түрлерімен алмастырылуы керек. Дегенмен, оқушыларды оқу мен оқу арасындағы сызықты өз бетінше оқуға үйрету маңызды.

Егер мұғалім драматизация техникасын қолдана берсе, бұл, әрине, оған талап етеді, ал кейде оқушылардан жұмысқа нақты дайындық немесе оның бір бөлігі. Өткізудің мазмұны, кейде кейіпкерлердің ерекшеліктері, егжей-тегжейлі жасалуы керек. Сабақтың мақсаттарын, студенттердің аудиториясының сипаттамаларын, оқу материалының мазмұнын ескере отырып, драматизацияны басқа да дәстүрлі және дәстүрлі емес нысандармен және жұмыс әдістерімен ақылмен біріктіру қажет. Ағылшын тілінің сабақтарында драматизацияны алу туралы толығырақ егжей-тегжейлі зерттеудің екінші тарауында сөйлейтін боламыз.

Осы параграфты қорытындылай келе, ойынды оң эмоционалдық жағдайды қамтамасыз ету құралы ретінде оқушылардың жұмысқа қабілеттілігін арттыруға және тапсырмаларды күнделікті шешуден айырмашылығын арттыруға болады, бұл көбінесе сыныптағы қиын жағдайға әкеп соғады. Студенттер, қарапайым, қарапайым түрде болса да, театр технологиясына тап болды. Мұнда шығармашылық үшін үлкен мүмкіндіктер ашылып, реинкарнация психологиялық кеңістікті кеңейтуге және айналасындағы адамдардың түсінігін арттыруға көмектеседі. Және сіздер білетіндей, ресми немесе бейресми түрде драматизация үдерісіндегі қарым-қатынас диалог түрінде жиі орын алады. Сондықтан, сөйлеуді үйрену процесін, атап айтқанда диалогтық сөзді, жас оқушыларды шет тілін оқыту жағдайында егжей-тегжейлі қарастырған жөн. Бұл келесі абзацта талқыланады.

Бастауыш мектепте сөйлеуді үйрену туралы әңгімелесуді бастау, сөйлеу қызметінің осы түрін анықтау, оның сипаттамаларын сипаттау қажет. Сөйлесу - бұл «қарым-қатынас проблемаларын шешу үшін өз ойларының өрнегі» [49, 7-б]. Сөйлеудің мазмұны - ойдың ауызша (ауызша) көрінісі. Сөйлеу түрінің бұл түрінің жүрегінде сөздікті, лексикалық және грамматикалық дағдыларды бөлуге болады. Көбінесе, сөйлеуді үйрену - шет тілін үйренудің маңызды кезеңдерінің бірі. Сөйлеуде монолог және диалогтық сөйлесу әдісінде жалпы қабылданған бөлім бар.

А.Н. Шукин [59] сөйлеу актісінің психологиялық құрылымында төрт фазаны анықтады:

1) мотивациялық-мотивациялық: мұнда сөздің нақты мотивтері мен мақсаттары бар, жеке тұлға байланыс қажеттілігін сезінеді;

2) аналитикалық-синтетикалық: олда ойлау әрекеттерін ойлауды және жоспарлаудың құлдырау әрекеттері пайда болады;

3) атқарушы: осы кезеңде ойдың дизайны дыбыстық және интонация нұсқада орындалады (оқытудың бастапқы кезеңінде, сөйлеу бағдарламасын іске асыру ана тілімен жүзеге асырылады);

4) бақылаушы: осы фазаның міндеті ықтимал қателерді көрсету және оларды түзету; бақылау спикердің белгілі бір стандартқа ие екендігін, тілдік тәжірибе процесінде қалыптасқан үлгісін және өзінің сөйлеуін стандартпен салыстыруды білдіреді.

Сонымен қатар, сөйлеуді үйрену кезінде ескеру керек негізгі принциптерді де ескеру керек:

1. 
   Сөздік қағидаты.
   

2. Жеке аспектіні жетекші рөлімен даралану принципі.

Бұл принцип студенттің барлық жеке қасиеттерін ескеруі керек: оның қабілеттері, сөйлеу және оқу іс-әрекеттерін жүзеге асыру дағдылары және негізінен адам ретінде оның қасиеттері. Әр адамның айналасына әлемге деген көзқарасы өзінің сөйлеуінде айтылғандықтан, сөйлеу тек жеке сипатта болады. Сондықтан, студент сөйлеу проблемасымен бетпе-бет кезде, ол міндетті түрде оның жеке мүдделеріне сай және қажеттіліктерге сәйкес болуы керек.

3. Функционалдылық принципі.

Функционалдылық байланыс үдерісіне сәйкес материалды дұрыс іріктеуді және ұйымдастыруды анықтайды. Байланыстағы қарым-қатынаста нақты қарым-қатынастың нақты қажеттіліктеріне жету үшін сөйлесу мен грамматикалық құбылыстар үшін ғана емес, сонымен қатар сөйлеу жағдайлары мен олардың міндеттеріне қатысты сөйлеу құралдарын ескеру қажет.

4. Жаңалық принципі.

Жаңалық сөйлеу дағдыларының икемділігі мен сөйлеу дағдыларын дамытуға жауапты. Бұл әсіресе динамизмге (дайын емес сөйлеуге), перифразды қолдану, комбинация механизмдерін белсендіру, сөйлеудегі бастамашылығын көрсету, сөйлеу жылдамдығы, сөйлеушінің стратегиясы мен тактикасы үшін қатысты.

Ситуациялық принцип.

Бұл принцип сөйлеуді оқытуда жетекші болып табылады. Ситуационализм барлық сөйлеуді үйрену негізде және жағдайлар арқылы жүреді. Бұл принцип жас оқушылармен сөйлесудің нақты әдісімен қарастырылады.

Осындай тұжырымдаманың негізгі компоненттерін «сөйлеу» ретінде қарағаннан кейін, шет тілін меңгерудің бастапқы кезеңінде студенттердің коммуникативтік дамуы туралы мәселеге көшуіміз керек. Біріншіден, жас оқушылар әлі құбылыстың өзара байланысын қалай білетінін білмейді, бірақ олар теорияда тұжырымдамаларды құруға және абстрактылы қорытуға қабілетті екенін біледі және бұл бала кезіндегі психиканың өте маңызды неоплазмасы. Өтініш жасай отырып, олар нақты пікірлерді қолданып, нақты фактілерді сипаттайды. Мектепте оқыған кезде, ойлау қабілетін дамытады, қорытынды жасайды және қорытынды жасайды, олар жоспарлау ойлауды дамытады. Коммуникативті сипаттама мәселесін шешу олар үшін ең қарапайым. Бұл кезеңде сипаттама - бұл ең жиі кездесетін міндет. Бастапқы мектепте ол дамып, жетілдірілуде. Бұл фактіні шет тілдік мұғалім көркемдік көріністі кеңінен қолдану үшін психологиялық негіз ретінде ескеру керек: суреттердің, сызбалардың, заттардың, ойыншықтардың сөз сөйлеу тақырыбын ұйымдастыру.

Бастауыш мектептің оқушыларының сөйлеу белсенділігі қалай дамығанын сипаттайтын болсақ, онда барлық тренинг барысында мәлімдеме ауызша да, жазбаша да біртіндеп күрделі екенін атап өткен жөн. Бұл кішігірім баптарды қосқанда, құрамдас предикат болуы мүмкін және т.б. Сонымен қатар, сөйлеу көлемі студенттің белсенді сөздік қорының ұлғаюына көбейеді. Сөйлеу әрекеттері рефлексиялық сипатта. Кіші жасөспірім өз ойларын талдап, талдай алады, сөйлемдегі нәрселердің байланысын түсінеді. Бірақ, осы кезеңде баланың ойы өз ерекшелігіне ие: ол өз сөзінде логикаға толығымен қарамайды. Бастауыш сынып оқушыларының кеңейтілген мәлімдемесі жиі логикалық емес.

Шет тілінде ауызша сөйлеуді үйрететін әдістемелік нұсқауларда оның келесі ерекшеліктері бөлінеді: ынталандыру, эмоционалдық, бағдарлау және жағдай. Сонымен қатар, ауызша сөйлеуде эмоционалдық және ситуациялық деңгей жазбаша хабарға қарағанда айқын. Ауызша сөйлеу актісінің контактісі осы ережелерді анықтайды.

Өздеріңіз білетіндей, шет тілінде сөйлеу қабілеті студенттер арасында әртүрлі тұлғалық қасиеттердің дамуын ынталандырады. Бұл басқа мемлекеттің мәдениетімен танысу құралы немесе шет тілдерімен сөйлесу құралы ретінде шет тілін оқыту үдерісіне және оны нақты қарым-қатынас жағдайында пайдалануға жақсы әсер етеді. Ол сондай-ақ тілдік-мәдени аспектіні қамтиды, өйткені студент басқа ұлттың мәдени құндылығы туралы көбірек білетін болады. Ол өзінің жеке басын қалыптастыруға көмектеседі, өйткені ол сондай-ақ лингвистикалық және мәдени қауымдастықтардың біріне жатады.

Әрине, шет тілінде сөйлеу қабілетін дамыту, біз бастапқыда студенттердің коммуникативті құзыреттілігін қалыптастыруға тырысамыз. Ал, бастауыш мектеп мектептегі білім беру жүйесіндегі алғашқы байланыс болғандықтан, оның міндеті коммуникативтік құзыреттілік негіздерін шет тілде сөйлеуге мүмкіндік береді және балалардың өзара әрекеттесуіне ықпал етеді. Бұл жағдайда бастауыш мектеп жасындағы балалардың қарым-қатынастары мен білімімен байланысты

Бұл мақсат шетел тілінің оқу жоспарына енген [17], оған сәйкес оқушылар:

A) осы бағдарламада баяндалған тақырыптар мен қарым-қатынас жағдайлары аясында өздерінің құрдастарымен негізгі деңгейде қарым-қатынас жасау;

B) тікелей қарым-қатынас жағдайында серіктестің ауызша мәлімдемелеріне ауызша және ауызша емес түсіну және жауап беру. Олар қажет болған жағдайда аударымды пайдалана алады немесе сұрауды қайталайды. Сөйлеуді тыңдау және түсіну қабілеті тікелей қарым-қатынастың бір бөлшегі болғандықтан, бұл дағдылар бағдарламада сөйлеу дағдыларынан бөлек қарастырылады;

C) өзіңіз туралы, сіздің отбасыңыз, достарыңыз, мектеп туралы, сіздің туған еліңіздің туралы және ең бастысы, бірдей уақытта (қарапайым деңгейде) мәлімдеменің тақырыбына қалай қарайтыныңыз туралы айта аласыз.

Өкінішке орай, бұл ережелер өте абстрактілі және оқытудың нәтижесі туралы нақты түсінік бермейді. Осы себепті олар оқу жоспарында толық баяндалған. Маңызды фактор ескеріледі: бала үшін тіл - бұл тек белгілер, ережелер немесе сөйлеу үлгілері жүйесі ғана емес, сонымен қатар өзінің ниетін жүзеге асыруға, оның зияткерлік және эмоционалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға және практикалық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін құрал. Тіл кішкентай адамның өмірінде орындалатын осы функциялардың барлығы кең және әртүрлі, бірақ олар оқу үрдісінде болуы керек. Сонымен қатар, оқытудың мақсаттары мен міндеттерін нақтылау, өз кезегінде әр кезеңде жеке-жеке өтеді.

Мысал ретінде қарастыру үшін оқуымыздың басты бағыты болып табылатын оқытудың бірінші кезеңін өткізіңіз. Бірінші кезеңде шет тілінде жүргізілетін барлық сабақтар ауызша және балалардағы ойын мотивациясы негізінде жүзеге асырылатындығын болжайды. Нәтижесінде олар шет тілінде бастапқы дағдылар мен қарым-қатынас дағдыларын қалыптастырады. Сөйлеу әртүрлі әрекеттерден тұрады және олар, өз кезегінде, нақты қарым-қатынас жағдайларында кездеседі. Бұл сөйлеу сөздері сөйлеу өнімі болып табылады. Сонымен қатар коммуникативтік жағдай коммуникацияның түрлі салаларында (әлеуметтік, білім беру, мәдени, ойын) кездеседі. Тілдік материалдың, яғни фонетикалық, лексикалық және грамматикалық, сөйлеуді оқытудың жоспарланған нәтижесіне шығуды жүзеге асыру үшін коммуникация міндеттеріне сәйкес таңдалады. Сонымен қатар, оқу жоспарындағы маңызды кезеңдердің бірі лингвистикалық және мәдениеттану және аймақтық географиялық материал болып табылады, және бұл, жоғарыда айтылғандай, студенттерді шетелдік мәдениетпен таныстыру үшін көмектеседі. Сондықтан, бірінші кезеңде балалар ертегі кейіпкерлерімен және мультфильм кейіпкерлерімен, елдегі әйгілі ауызша сөйлеушілермен, дәстүрлі тағамдармен, шетелде балалар ойнайтын ойындармен және зерттелетін елде тұратын жануарлардың атауларымен танысады.

Әрине, бұл бағдарлама мұғалімдердің әрекеттерінің негізі болып табылады. Мұғалім оқытудың нақты нәтижесін таңдау және оң нәтижені күтіп отыру арқылы мұғалімнің мазмұнын, жағдайларды, тақырыптарды, лексикалық және грамматикалық мазмұнды әртараптандыруға белгілі бір түзетулер енгізе алады деп болжануда. Мұғалім сондай-ақ белгілі бір жағдайлар мен тақырыптармен жұмыс істеудің қаншалықты реті бар екенін шеше алады.

Біздің зерттеуіміздің басты сұрағына жақындасып, оқушыларға ертегілерге негізделген ағылшын тілін үйретуді үйрету керек - біз балаларға қандай сөйлеу тілін үйрету керек: монолог немесе диалог. Бұл жағдайда бастауыш мектепте сөйлеуді үйрену кезінде диалогты жетекші пішін ретінде қарау дұрыс және логикалық болып табылады, өйткені ертегілердің мәтіндері көбінесе ертегі кейіпкерлерінің қарым-қатынас процесін бейнелейтін диалогтық бірлік тізбегі болып табылады. Ертегі кейіпкерлері сияқты, балалар бір-бірімен байланысады және мұндай сөйлесу диалогты. Кішкентай студенттердің диалогтық сөйлеуін үйрену үшін сіз оның негізгі сипаттамаларын, оның ерекшеліктерін білуіңіз керек және ең маңыздысы диалогты оқыту кезінде қандай қиындықтарға кезігетінін білуіңіз керек.

С.Ф. Шатилов диалогтық сөйлеуді «сөйлесудің екі немесе одан көп қатысушыларының сөйлесу үдерісі» ретінде анықтайды [58, 70-бет]. Осы анықтамаға сәйкес, диалог барысында байланыс процесі оның қатысушыларының өзара реакцияларына байланысты. Монологтан айырмашылығы диалогтық сөйлеу алдын-ала жоспарланбайды, бұл табиғатта өздігінен жүреді, қатысушыларға бір-бірін жиі танитын нақты сөзде және экстралингвистикалық жағдайда болады және, әрине, не туралы айтып жатқанын біледі. Отандық әдіскерлер (С.Ф. Шатилов, Е.Н. Соловова, А.Н.Шукин) диалогтық сөздердің келесі сипаттамалары туралы әңгімелейді [Шатилов, 1986; Соловова, 2002; Шукин, 2011]:

1) реактивтілік - сұхбатта пікір алмасу әрдайым жылдам өтеді, бұл студенттердің сөйлеу және тілдік дағдыларды автоматтандыру дәрежесін жоғары дәрежеде талап етеді;

2) ситуациялық - кез-келген жағдайда диалог, ол экстралингвистикалық немесе көрнекі болуы мүмкін және осы жағдайдан бөлек диалогтың мағынасын түсіну қиын. Диалогтік сөздің осы сипаты эллиптикалық құрылымдардың көптігін, сондай-ақ ауызша емес байланыс құралдарын - ым қимылдарын, бет-әлпеттерін түсіндіреді;

3) эмоционалдық бояу - өз сөзінде, қарым-қатынаста, адамдар өздерінің сезімін және эмоцияларын сезінеді. Бұл, өз кезегінде, лексико-стилистиканы, грамматикалық құралдарды, көңіл-күйді ұнататын, қуаныш, мақұлдау, мақұлдау және басқалар сияқты сезімталдық моделдерін таңдауды анықтайды.

1. 
   Алғашқы кезеңде диалогтық сөйлеуді үйрену, біз, ең алдымен, студенттердің диалогтық дағдыларын үйрету. Диалогтық дағдылар ақпарат сұрауын қалыптастыру, алынған сұрақтарға дұрыс жауаптар беру, әрі қарай талқылау барысында ақпарат алмасу және тыңдағандар туралы өз пікірін білдіру мүмкіндігін білдіреді. Оқу диалогының дағдылары бірнеше кезеңге бөлінеді. Біздің зерттеуімізде біз бастапқы кезеңде шет тілін оқытуға сәйкес келетін бірінші кезеңге ғана назар аударамыз.
   
2. 
   Осы кезеңде қарапайым репликация дағдыларын қалыптастыру жүргізіледі, ал оқушылар диалогтық бірліктің негізгі формаларын меңгереді, мұғалім назарын аударады. Бұл жерде оқушылар диалогтық қарым-қатынас процесінде өз пікірін қалыптастыруға көмектесетін әртүрлі ынталандырулар мен қолдауды қолдану маңызды (диалогтық диалогты, диалогтағы рөлдердің сипаттамасын, суреттер немесе бейнелер түрінде қолдауды, яғни көрнекі айқындықты қамтуы мүмкін).
   
3. 
   Әрине, диалогтық сөйлеу - жалпы алғанда шет тілін үйренудің және әсіресе сөйлеу материалдарын жетілдірудің тиімді құралы. Бірақ диалогтық сөйлеуді оқытуда туындайтын бірқатар қиындықтар да бар, өйткені диалогтық білім беру коммуникациялары монологқа қарағанда күрделі болып саналады. Диалогтық сөйлеудің қиындықтары жоғарыда талқыланған сипаттамалардың көп дәрежесімен байланысты. Диалогтық сөйлеуді үйренудің қиындықтарымен төмендегілерді түсіну керек:
   

4) Алғашқы кезеңде студенттердің диалогты бастауы қиын, бастамалық ескертулерді шығару қиын. Диалогты сәтті бастау үшін оқушылар қажетті тілдік материалға ие болуы керек және сөйлесуге жақсы ынталандыруы керек.

5) Диалогтық сөйлеу өздігінен болғандықтан, диалогтың дамуын болжау қиын. Өздігінен білім алу студенттерге жақсы қалыптасқан дағдыларды, жағдайды байланыстыруды, сөйлеуді және тілдік құралдарды меңгеруді талап етеді.

Әдетте бастапқы сатыда диалогтық сөйлеуді үйрену диалогтардың тұрақты зерттелуіне және оларды одан әрі көбейтуге дейін азаяды. Өкінішке орай, диалогтармен жұмыс істеудің мұндай нысаны әрдайым оң нәтиже бермейді: оқушылар диалогты жаңадан бастаған кезде, ескі, диалогтық диалогтың бөліктері тек оның басында орнатты. Осындай проблемаға тап болған көптеген мұғалімдер диалогтармен диалогты жалғастыру қажет, сондай-ақ диалогтық диалогтармен жұмысты әртараптандыруға мүмкіндік беретін аралық элемент қолданылуы керек деген қорытындыға келді. Жас оқушыларды оқытуда, қателесуден қорыққандықтан, қателіктерге байланысты сөйлеуге келмеуі немесе үлгілердің біртұтас оқуымен қарапайым түсінбеу жағдайында стресс факторын жою мүмкін емес. Сондықтан бастауыш кезеңде диалогтық сөйлеуді оқыту шығармашылық жолмен, сыныпта ыңғайлы, достық атмосфера орнаған кезде өту керек.

Мұндай орта тек балаларға ынталандырады, сөйлесуге, сөйлеуге талпындырады. Көптеген зерттеушілер диалогтық сөйлеуді үйрену кезінде ойын жағдайларын пайдалану қажеттілігі туралы әңгімелейді: ойын жағдайы сөйлеу жағдайын бейнелейді, сөйлеуге себеп береді, студенттерден стрессті босатады. Диалогтық қарым-қатынасты ынталандыратын сөйлеу жағдайының шындыққа да, ойға да келмейтінін атап өткен жөн. Сабақта қолданылатын нақты сөйлеу жағдайлары мыналарды қамтиды: сыныптық өмірге қатысты тақырыптар бойынша студенттермен мұғалімдермен қарым-қатынас жасау; студенттердің немесе мұғалімдердің өмірінде не болғанын талқылау; қоғамның, мемлекеттің өміріндегі жаңалықтарды талқылау.

Мұндай сөйлеу жағдайлары қазірдің өзінде орта және жоғары оқу орнына тән, жасына және біліміне байланысты студенттер мұндай проблемаларды талқылауға қабілетті; диалогтық дағдылар осындай тақырыптарды талқылауға қажетті деңгейде дамыған кезде. Шет тілін үйренудің бастапқы кезеңіне келетін болсақ, мұнда сөйлейтін сөйлеу жағдайлары басым. Мұғалімнің белгілі бір оқу жағдайында көбінесе мазасыздық жағдайлары анықталады

Ойын жағдайларын қолдана отырып, кіші мектепте шет тілінде диалогты оқыту технологиясы арқылы жұмыс жасай отырып, әрбір мұғалім өз аудиториясына оңтайлы шешім таба алады. Біздің зерттеуімізде мұндай шешім диалогтық қарым-қатынастарды оқытудың негізі ретінде ертегі мәтіндерін қолдану болып табылады. Ертегі бастауыш мектеп жасына қойылатын талаптарға сай және ойын, қиял-ғажайып қарым-қатынас жағдайын жасаудың ең жақсы тәсілі, атмосфераны босатып, достық қарым-қатынас жасайды. Шетел тілдерінде ертегі әдіснамасын пайдаланудың призмасы арқылы қарастырылатын диалогтық сөйлеуді үйренудің қиындықтары ең төменгі деңгейге дейін азайтылуы мүмкін. Келесі параграф бастауыш мектепте мұндай диалогтық диалогтың мүмкіндігіне арналады.

Алдыңғы абзацтарда айтылғандай, ертегі бала өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады; ол біздің әлемнің шындықты балаға түсінікті және жағымды етіп жасайды. Ертегі - әр баланың жүрегін ашуға болатын кілт. Бірақ, қазіргі зерттеу үшін ертегі феноменін психологиялық тұрғыдан маңызды және моральдық жағынан ғана емес, сонымен қатар бастауыш мектепте шет тілін оқытудың практикалық маңыздылығын ескеру керек. Шет тілдерін оқыту әдістемесіндегі коммуникативтік тәсілдің басымдылығымен оқытудың коммуникативті мақсаты: тілді қарым-қатынас құралы ретінде игеру, сөйлеу белсенділігінің барлық түрлерін күрделі жолмен игеру. Оқудың осы аспектісін күшейту сабақтың модельдеуі және қарым-қатынас жағдайларын қолдану керек дегенді білдіреді, себебі дидактикалық бірліктер тек мәтіндер болып табылады. Мұнда пайдалану және керемет мәтін туралы айтуға болады. Шет тілінің сөйлейтін сөздік өнім жүйесі ретінде мәтін - тілдің жұмыс істеуінің жүйелі сипатын көрсететін және оқудың негізгі оқу-әдістемелік бөлімдерінің бірі болып табылатын құндылық.

Бастауыш мектептегі ағылшын тілі сабақтарындағы түпнұсқалық мәтіндерді пайдалану студенттердің шет тілін меңгеру үдерісін жақсартады. Ертегілер мәтіндері әртүрлі деңгейде (фонетикалық, лексикалық, грамматикалық) меңгеру үшін шынайы оқыту және оқу материалы. Сондай-ақ, керемет мәтінмен жұмыс істеу интеграцияланған оқу үдерісіне жақсы мүмкіндік береді - біз сөйлеу белсенділігінің барлық төрт түрін біріктіруді (сөйлеу, оқу, тыңдау және жазу) түсінеміз. Осының барлығы бастауыш мектептегі лингвистикалық үдерісті жақсартуға ғана ықпал етеді.

Қазіргі әлемдегі балалар әдебиеті әртүрлі. Ағылшын тіліндегі әңгімелері бар түпнұсқалық кітаптар ойын процесінде тіл үйренуге арналған қуатты ресурс болып табылады және олардың түсінігі, мысалы, ұқсас әңгімелерді оқитын, түрлі-түсті иллюстрациялар, сондай-ақ бет әлпеті, қаңылтыр және мұғалімнің интонациясы арқылы жеңілдетіледі. Балаларға өз тілінде белгілі ертегілерді, сондай-ақ, екі мәдениетке сәйкес келетін ертегілердің қолданылуы да белгілі, бірақ әртүрлі атаулар немесе кейіпкерлердің әртүрлі атаулары болуы мүмкін.

Мәтіннің түпнұсқалығы, әрине, оның негізгі критерийлерінің бірі болып табылады, бұл бізге осы мәтінді шет тіл сабақтарында жұмысты қосуға мүмкіндік береді. Бірақ, бастапқы деңгей туралы айтатын болсақ, түпнұсқа мәтіндерді бейімдеу сияқты факторға назар аударған жөн. Мәтіндерге қатысты «түпнұсқа» және «түпнұсқа» ұғымдары балама болып табылмайды. Бастапқы мәтін - оның авторлық мазмұнында өзгерістер болмаған мәтін. Мəтіннің түпнұсқалығын сақтап қалу мүмкін бе, бұл жағдайда кейбір бейімделуден өтеді? Осы саладағы зерттеулердің деректеріне сүйенсек, біз иә, біз әдеттегі оңайлықпен емес, бейімделу туралы айтатын болсақ. Мәселен, Л.Лиер шындықтың үш түрін: материалдың шынайылығын, прагматикалық түпнұсқалығын және жеке түпнұсқалығын көрсетеді.

Түпнұсқалықтың бірінші түрі түпнұсқалық материалдардың жақсы педагогикалық әсерге жетуіне жол бермейді, бірақ түпнұсқалық мәтіннің қасиеттері сақталуы керек: келісімділік, ақпараттылық және мәнерлі байлық, студенттердің қажеттіліктері мен мүдделеріне сәйкес келеді. Екіншісі контекст түпнұсқалығына, ал үшінші - тыңдаушылардың жеке сипаттамаларына байланысты. Осылайша, егер материал оқудың мақсаттары мен міндеттеріне жауап берсе және білім беру үдерісінің тиімділігін жоғарылатуды қамтамасыз етсе, бейімделген ертегі материалдарды пайдалану оқу процесінде қабылданады.

Сол себепті, жас оқушыларға ағылшын тілінде диалогтық сөйлеуді үйрету үшін бейімделген ертегі мәтіндерін пайдалану заңдылық және логика болады. Бейімделу ресми (лингвистикалық) және мазмұндық (семантикалық) деңгейлерде де орын алуы мүмкін. Васильева А.Н. формальды деңгейде бейімделу түрлі сипатқа ие екендігін көрсетеді: күшті және орташа [19, с.76]. Орта тілде бейімделу дегеніміз «қиын жерлерге кішігірім үзілістер мен синонимдік ауыстырулардың арқасында айтарлықтай өзгерістер жасау» дегенді білдіреді. Мұндай бейімделу сөздік сөздерді, белгісіз морфемаларды, икемділікті, грамматикалық конструкцияларды, конъюнктураларды, эмоциялық-бағаланатын бөлшектерді және ескірген предлогтарды алмастырады, белгісіз сөздік синонимдік сөздермен алмастырылады, ауызша сөздер әдеби тілдің сөздеріне немесе бұрын кездесетіндерге ауыстырылады. таңғажайып мәтінде.

Сондай-ақ, сөз тәртібін өзгерту мүмкін. Күшті тілдің бейімделуі мәтіннің сөйлеу құрылымындағы жалпы өзгерістерді білдіреді. Бұл грамматикалық конструкциялар, лексикалық бірліктер, сондай-ақ эмоциялық-бағаланған бөлшектерден бұрын зерттелмеген сөздіктер мен конструкцияларды жоққа шығарады. Бұл жағдайда бейтаныс синтаксистік конструкциялар, бейтаныс лексикалық бірліктер және әңгімелесу сөздер (әдеби тіл сөздерімен) ауыстырылады.

Ертегі мәтіндерінің семантикалық бейімделуі туралы айтатын болсақ, оның негізгі әдісін - оның негізгі қатысушысы негізгі оқиғалар оқиғасының бағытына әсер етпейтін қайталама сюжеттерді алып тастауға болады. Сонымен қатар, лингвистикалық және мәдени сипаттағы бейімделу бар: екінші немесе үшінші сынып оқушылары осындай ақпаратпен таныс болмауы мүмкін, нәтижесінде мәтіннен (негізгі мазмұнға нұқсан келтірместен) немесе қосымша түсініктемелермен түсіндіріледі.

Алдыңғы параграфта айтылғандай, диалогтың өз ерекшеліктері мен оқу қиындықтары бар. Бастапқы кезеңде осындай бай ағылшын тіліндегі материалдарды оқыту диалогымен қалай үйлестіру керек? Оқу диалогында ертегі қолдану әдісін ұсынып, ертегі тарихы мен сыныптағы оқу жағдайының арасындағы қарым-қатынаста негізгі ұстанымдарды нақты түсіну және бөліп көрсету керек, сондай-ақ кіші сыныптардағы ертегі мәтіндерін пайдаланудың қандай жағымды аспектілерін осы кезеңде диалогтық сөйлеуді үйретудегі қиындықтарды жеңуге көмектеседі.

Алдымен лингвистикалық талдаудан бейімделген ертегі мәтінді қарауыңыз керек. Мұндай тұжырымдаманы лингвистикадағы «мәтін» деп қарастырыңыз. Бұл тұжырымдаманың көптеген анықтамалары бар, мысалы, С.И. Озегова [48, 434-бет] мәтінді төмендегідей қарастырады: 1. «Әрбір жазылған сөйлеу (әдеби шығарма, эссе, құжат, сондай-ақ бөлігі, олардың үзіндісі)»; 2. «Лингвистиканың мәтіні: жазбаша жұмыс сегменттерінің ішіндегі ұйымдастырылған дәйектілігі немесе оның мазмұны мен құрылымы туралы толық немесе жазылған дыбыстық сөйлеу». Әлбетте, ертегі - бұл көркемдік секілді мәтін. Әдеби мәтін, өз кезегінде, оның барлық бөлімшелерінің құрылымдық және семантикалық бірлігі мен толық коммуникативтік мақсаттылық сияқты сипаттамаларға ие. Көркем мәтін мен бейсаяси емес арасындағы негізгі айырмашылық эстетикалық әсердің функциясы болып табылады. Мұндай мәтін бірнеше мағыналы болуы мүмкін, көркем мәтін авторының позициясы әртүрлі тәсілдермен түсіндірілуі мүмкін.

Ертегінің фантастикалық мәтінінде шынайы және сюрреалистік әлемдер соқтығысады және мәтіннің өзіндік символикалық кеңістікте орналасқан. Ертегінің мәтіні құрылымдық және ұйымдастырылған тілдік материал емес. Ол түрлі тілдік құралдар арқылы хабарланатын нәрсеге қарым-қатынасты көрсетеді. Ертегілер көптеген тақырыптар, жағдайлар, проблемалар туралы әңгімелеп бере алады, көптеген суреттерді біріктіреді, бұл ертегілердің өнімділік пен көбеюдің әр түрлі формалары бар екенін білдіреді. Сіз ертегілерді тыңдай аласыз, оны оқи аласыз, айтасыз, содан кейін берілген оқиғаларға өз көзқарасыңызды білдіретін тән интонациясы бар бояумен түсіндіресіз.

Жоғарыда көрсетілген сипаттамаларды көрсететін модель ретінде біз «Ағылшын тілін сүйікті ертегілермен үйреніңіз» кітабынан алынып, «Кішкентай қызыл шегелеме» - бейімделген ертегінің мәтінінен үзінді қарастырамыз. Бұл үзіндіде біз кейіпкерлердің арасындағы қызыл күрестің және қасқырдың арасындағы диалогты көріп отырмыз.

Ертегілердің тілдің синтаксистік деңгейі сияқты мәтіннің мәтіні туралы айтатын болсақ, оның құрылымдық бөлігін - сөйлемнің үлгісін ажыратуға болады. Ұсыныс үлгісі өзара байланысты сөздердің тізбегінен тұрады (субъект, предикат, екінші сөйлем мүшелері). Бастапқы модель декларативті сөйлем деп есептеледі және оны сауалға немесе теріс жазаға айналдыру синтаксистік мағынаны өзгертуге әкеледі. Стилистикалық айқындылық декларативті сөйлемнің бастапқы моделін сол типтегі басқа үлгіге өзгерту арқылы қол жеткізіледі. Керемет мәтінде сөйлемдердің бұл үлгілері коммуникативтік тұрғыдан толық құрылыста жинақталып, жалпы идеяны, осы мәтіннің негізгі мағынасын көрсетеді. Айта кету керек, көбінесе сөйлемдердің үлгілері диалогтық бірлікке айналады, біз таңдаған ертегі үлгісімен айқын көре аламыз. Керемет кейіпкерлер мәтіннің басты идеясын ұстанады, өздерінің эмоцияларын, сезімдерін, өзара қарым-қатынастары мен айналасындағы әлеммен қарым-қатынасын білдіре отырып, мүмкіндігінше жақсы диалог арқылы сөйлейді.

Осы ережелерге сүйене отырып, ертегі мәтіні бастапқы кезеңде диалогтық сөйлеуді оқыту үшін негіз ретінде тілдік материалдың ең сәтті түрлерінің бірі болып табылатынын айтуға болады. Балалардың ағылшын тілінде сөйлейтін ертегілерінің қарапайым диалогтары сөздік қорының бір немесе бірнеше тақырыптық массивін біріктіруге, оны жаңғыртуға және есте сақтауға ыңғайлы, сондай-ақ ағылшын тілінде диалогтық дағдыларды қалыптастыруға және дамытуға үлес қосады.

Алдыңғы абзацта сұхбаттасушы сұхбаттасыңыздың жауаптарында реакциялылықты көрсету үшін диалогты бастау мүмкіндігі сияқты диалогтық сөйлеуді үйренудің қиындықтары туралы әңгімелестік. Бұл қиындықтарды жеңу үшін оқушылар нақты сөйлеу проблемасына, сондай-ақ диалогты дамытуға көмектесетін тиімді қарым-қатынас ахуалына мұқтаж. Ертекті интерпретациялау, бастауыш сынып оқушылары рөлдерінің қалай ойнайтынын, дәлелдеуге, әңгімелесуге, бір-біріне айтуға және сыныптастары болып табылатын көрермендерге жақсы түсінеді. Ертегі кейіпкерінің рөлінде бола отырып, бала оған қарсы тұрған сөйлеу тапсырмасын неғұрлым нақты және нақты түрде елестетеді. Ойын өзі үшін емес, әйгілі жаратылыс үшін немесе кез-келген кейіпкер үшін қарым-қатынаста стресс факторын жояды, балалар сөйлесуге, сөйлесуге, ойнауға тырысады, қателіктерден қорықпайды, процеске араласады.

Диалогты сөйлеудің тағы бір қиындықтары диалогтың қалай дамитынын алдын-алу үшін оның өздігінен және күрделілігімен байланысты болды. Ертегідегі диалогтардың драматизациясы таза ойнату кезінде жаттығу емес, бұл жаттығуларға дайындық кезеңі, яғни сөйлеуге арналған жаттығулар. Бірақ, кішігірім мектептің екінші немесе үшінші сыныптарында ағылшын тілі курсында қолданыла алатын керемет мәтіндер мұқият таңдалған және жақсы ұйымдастырылған материалдармен бірге, студенттер осы білім беру сатысында меңгеруге қажетті түрлі диалогтармен таныса алады. Осы үлгі диалогтарымен дұрыс жұмыс жасау нәтижесінде студенттер осындай қарым-қатынас жағдайында өз диалогтарын құру үшін негіз болуы мүмкін.

Ойын барысында сатып алынған материал баланың жадында қалу үшін жақсы әрі күшті. Және, әрине, тіпті осы немесе ертегі жағдайды драматизациялау, балалардың тіпті оны байқамай, өздігінен және сюрпризді бұл элементіне жеткізе алады - белгілі бір тақырып бойынша дұрыс сөздікке ие бола отырып, олар ертегі кейіпкері ойнау үрдісінде импровизациялануы мүмкін. Визуализация мұнда маңызды рөл атқарады - жиі ертегілер картиналар, карталар, жарқын иллюстрациялық плакаттармен бірге жүреді, бұл оқиғалардың барысын есте сақтауға көмектеседі. Өзін-өзі жасайтын декорациялар, маскалар, кейіпкерлердің роліне енуге көмектесетін және олардың әрекеттері мен репликаларын еске салатын шағын киім көмекші құрал ретінде қызмет етеді.

Осылайша, осы тармақты қорытындылай отырып, біз кішкентай оқушылар үшін ағылшын тілінде диалогтық сөйлеуді үйретудегі бейімделген ертегі мәтіндерін пайдалануды бұл үдерісті жеңілдетіп, жеңілдететінін тағы бір рет еске саламыз, себебі, біріншіден, ертегілердің лингвистикалық құрылымы шет тілінде диалогтық сөйлеуді оқыту моделіне сәйкес келеді бастапқы кезеңде; екіншіден, ертегідегі еңбек жағдайлары және одан әрі көбею - драматизация, оқыту диалогында кездесетін қиындықтарды жоюға мүмкіндік береді.

Таңдалған зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми әдебиеттерді талдағаннан кейін болашақта 2-ші және 3-ші сынып оқушыларының диалогтық сөйлеуін оқытудағы ертегі мәтіндерді қолданудың әдіснамасы анықталатын бірнеше негізгі ұстанымды анықтай аламыз.

Біріншіден, осы жастағы студенттердің психологиялық ерекшеліктері байқалды, олар жас оқушыларды ең тиімді және тиімді әдіспен табуға мүмкіндік берді. Бастауыш мектеп жасындағы бұл ерекшеліктер бізге айналасындағы әлемге сезімтал балалар шет тілін меңгергенде және ойындағы жаңа материалды қабылдау кезінде сыныптық ортада жаңа болып табылады деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жетекші қызметі болып табылатын ойын бастауыш мектепте оқып жүрген бойда оны жалғастырады және әр түрлі білім беру жағдайларында мұғалімдер жиі белсенді қолданылады.

Екіншіден, біз баланың өміріндегі, сондай-ақ оның білімінде балалық шақ құбылысы ретінде ертегі рөлін қарастырдық. Ертегінің функциясы, оның ерекшеліктері және шет тілін оқытуда оны пайдалану жолдары қарастырылды. Барлық осы ережелер бізге формальды емес драматизацияны қабылдау негізінде, яғни сабақта рөлдер туралы ертегілерді ойнау негізінде жасөспірімдерге шет тілін оқытудағы керемет мәтіндерді пайдаланудың маңыздылығын және орындылығын көрсетуге мүмкіндік берді.

Үшіншіден, осы тарауда сөз сөйлеудің мұндай түрі қарастырылды. Біз оның сипаттамаларын, сөйлеу түрлерін, сондай-ақ бастауыш мектепте сөйлеудің жетекші принциптерін анықтадық. Неғұрлым егжей-тегжейлі сөйлеген сөзімізге назар аудардық. Диалогтық сөйлеудің ерекшеліктері және оны оқытудың қиындықтары қарастырылды.

Сонымен, төртіншіден, ертегілердің мәтінін екінші және үшінші сыныптағы студенттердің диалогтық сөйлеуін оқытумен салыстырдық, оның негізінде ертегі мәтіннің диалогтық сөйлеуді және осындай пайдаланудың жағымды аспектілерін оқыту үшін бірлік ретінде қолдануға болатындығын анықтадық: бейімделген ертегі бірақ шынайы түпнұсқалық лингвистикалық материал, сөйлеудегі қиындықтарды барынша жою, түсінікті кеңінен қолдану және шет тілінде сөйлескенде стресстік жағдайларды болдырмау.