Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы
жүктеу/скачать 5,8 Mb. Pdf көрінісі
|
kazybek
- Бұл бет үшін навигация:
- 6ipiicripin, сырткы жаудыц шапкыншылыгынан коргануга KecipiH
| 6ip -6ip m eH
окшаулана тусп. Ym жуз ушке белшш, сез жуз1нде казактьщ улы ханына тэуелд1 болганымен, ic жуз i ндс ез алдына бшпк журпзд1. Бул жагдай казак халкын 6ipiicripin, сырткы жаудыц шапкыншылыгынан коргануга KecipiH типздк Алауыздьщ пен езара кактыгыска баткан казакка шыгыстан, Аркадан тепеп берген жоцгар калмагыныц шабуылы кушейе тускен ед1. Осындай киындык кезенде хандьщ курган Тэуке алдымен хандык бил i пн кушейтуге багытталган ipi-ipi eircp icT cp жасады. Тэуке езшщ саясатын билер мен шонжарларга, батырларга суйенш журпзд1 «Хан кейса» мен «Хальщ кснсс1». «Билер кснсс1» туракты калыптасып, олардыц релш арттырды. Жыл сайын белпл1 6ip мерз1мде Култебеде уш жузд1ц басын коскан жиын етюз1п турды. Тэуке ел 6ipniri бузылуыныц уйыткысы болган аксуйек пен султандарды элслрстл гс. феодалдьщ курылысты кушейтуге тыры- сты. Жуздер мен улыстар арасындагы курдел1 тартыстар билер кснеciндс. абыройлы да эдш етп Теле би, Казыбек би, Эйтеке би, т.б. билер алдында шсиллдк Тэуке бил1кт! ез колына алды. Оз1шц алысты болжагыш сая- саткер екендш н елге таныта 61лд1. Оныц колына ец мацызды хан каракст1 - кеш-конысты белплеп бел in беру, алым-сальщ салу, сот ici, карулы куш, т. б. кызмет турлер1 жинакталды. Сырткы жагдайды назарда устап, кэмелетке толгандарга бес карумен жур >Д1 мшдсттсгсн. 116 Сейтш «кара казакка» суйснгсн Тэуке хан кеп нэрсе утты. Ойткеш билер кенса барльщ румен тыгыз байланыс орнатып, ел 6i рлi ri н ныгайтты. 0 з кснесшде хальщ кекейш деп кекейтесп мэселелер: кеш-коныс. ел тыныштыгы. сырткы жаудан коргану. т.б. талкылаган. Акыры. билер кенса ханныц кецесу кызмет орына айналып, зор саяси мацызга ие болды. Казак: «Б1рлп< болмай, -прл1к болмайды» дегендей, 9p6ip рудыц мал-жан ушш. коныс-кыстау ушш кыркыспай, езара тату-тэтп туруын насихаттайды. Мундай дау-жанжалды коймаса, руаральщ тартысты б т р м е с е , елдщ елд1ктен айырылатынын, баскаларга кул болатынын айтады. Мысалы, Букар жырау: Олетугын тай ушт, К,алатугын сай ушт Цылмацдар жанжал, ерегес... ... Мац-мац басып журщз, Байсалды уйге тусщз. Айнала алмай — ат елан, Айыра алмай - жат влет! Жат бвйынан туцтет! Б эрщ з 6ip енеден тугандай бвлыцыз, - дейдк Тэуке хан ез сырткы саясатын бейб1т дипломатияльщ жол- мен журпздк Ол Бухар ханымен де, Ресей мемлекелмен де тату, достык карым-катынас жасауга тырысты. Казак кауымыныц уш жузге - ¥ л ы жуз, Орта жуз жэне Kimi жузге жпсгелу1 6 ip не oipHcmc гасырда пайда болмаганын Тэуке хан жаксы бидк Бундай алып жерде 6 ip ryrac этникальщ, аумактьщ 9 pi тайпальщ б1рлсст1ктщ калыптасуы алые заманнан басталса керек. Жуз курамына юрген тайпалардыц шыгу теп, айналыскан K 9 c i 6 i, т ш жэне мэдениеп жагынан 6 ip - 6 ipiHe ете жакын. Олардыц узак жылдар бойы 6 ip аймакта аралас-куралас ONtip cypin, тутас хальщ болып калыптасканында дау жок. XV гасырдыц ортасында казак хандыгы курылган кезде мшс. осы езара жакын казак тайпалары этникальщ 6 ip аумакка 6 ipiicri. 117 Хандьщ бшпк к езвд е казак жуздер1 ездершщ тарихи калып- таскан Keniin-кону рэслмш тольщ сактады, бул уакытта эр жуздщ кажет десещз, 9p6ip рудьщ epic-конысы бслгЫ ед1 Казактыц уш жузге oeniH vi территориялык тургыдан юке асы- рылып, ал жуздердщ курылуына непз болган туыстас жеке рулар мен тайпалардьщ 6ip одакка 6ipiryi болды. Нэтижесшде, уш ipi этногенездш уйыткы куралып, ол казак атаулы халыкты тарих сах- насына шыгарды. *** Казак елшщ ынтымагын уш жуздщ арасындагы ауыз 6ipnii< деп тусАнген ел агалары - Теле, Казыбек, Эйтеке б иле рд in айщан- дары делшетш канатты сездер кеп. Оныц Kciroipi кисынга келш, ал кайсысы келмей жатса да, ар жагында 6ip шындьщ бары кумэнс1з. Сол сездердщ мазмунына карап отырып, б иле рд in кемел жастарында айткан сездер1 ме деп пайымдайсыц. Олай болса XVIII гасырдыц 40-50 mi жылдары казактыц уш бшшц арасында туган- мыс делшетш 6ip-eKi улпсш келпрешк: «Yin жуздщ баласы тугел бас косып, 6ip улкен аска жиналады. Ел адамдары - «Бул аска эр ел кызьщты тарту-таралгы, жаксы сай- мандар, Typni аспаптар оке лещ» деп жар салады. Kimi жуз 6ip жаксы ер косып окслсдк Бул срдщ эдем ini ri не кызыгып ¥ л ы жуздщ 6ip батыры зорльщ кылып, тартып алып кстсдк Kimi жуз cni болып срд1 даулайды. Bip ер ymiH уш жуздщ баласы тагы бас косады. Теле би: - Ердщ бшпгш айтсын, жүктеу/скачать 5,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|