Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы

Бизлар бу заманда ишутамиз, жонгар калмак Калдан Чирин 
хан падишап иуртупа иаманлик киладур тиб. Узумиз куз бирла 
курганмиз нукдур.
Иана... лау Fабдулкарим бек игрми сан к... Ташкент кала устуна 
килди. Калдан хан калмак иурту бирла уруш килди тиб иатадур. 
Андан башка узгариш ишутмаймиз. hap иурутлардан ишутсак 
сизларга хабар килармыз. Хатни Дукан батурга бирдук».
Ka3ipri казак т ш н д е п аудармасы:
«Бгз, каракесек Казыбек би, улы патшага бас (ид1к). Жэне 
Орынбор бастыгы генералга сэлем сез1м1з бул;
Бп патшаньщ кызмет1ндем1з. Патшаньщ душпанына душпан, 
досына доспыз. Бiздiн бурынгы антымыз - ант, c©3iм1з - 6ip.
Жэне ci3 (дщ), генералдьщ, былтыр Текен батырдан 6epin 
жчбсрген хатьщыз бен сыйлыгьщыз колымызга келш тидо. Б1з жак- 
сы, хош керд1к.
Б1з бул заманда жоцгар калмак Калдан Серен хан патша 
журтына жамандык жасап жур деп ес1тем1з. 0з1м1з кез1м1збен 
кергсшмп жок-
Жэне... лау Еабдулкарим бек жиырма сан к... Ташкент каласы- 
ныц устше келд1. Калдан ханныц калмак журтымен урысты деп 
айтады. Одан баска жацальщ еиткем1з жок. Эртурл1 журттан жаца- 
льщ еитсек, сгздерге хабар кылармыз. Хатты Текен батырга бердис».
Бул ею хат белгш талым, тарих гылымдарыныц докторы, 
профессор МДойгслд1 ецбегшен алынды. Казыбек аткарган 1стен 
улкен керегещ цкп, мемлекет муддесш ойлаган акыл мен журекп 
керсм1з. О л ешкашан да албырттьщ, асыгыстык жетег1нде кетпей, 
барлык шеппмш акылга салып, он рет елшеп, 6ip рет nimin, токсан 
ауыз сездщ тобыктай тушш н тауып кеткен кемецгер.
Ресей мен Казак ордасы арасындагы Эбшкайыр бастап берген 
кслЫмдсрдсн Казыбек атын кездеспрмейм1з. 
BipaK 
enminiicri 
бастап келген Тевкелев мырзаныц Орта жузден ею адамды удайы 
назарда устаганы белпл1. Оныц 6ipi - Сэмеке хан, 
eKm inici -
Казыбек би. 1740-1742 жж. кслюмдсрдщ сыртынан Казыбект1 
кергешм1збен, i mi ндс жок. Оныц есесше кужаттардан Эб1лмэмбет 
ханды И.Неплюевпен кездесуге жчбсрмей. оныц улы Эбшпешзд1
138

Калдан CcpcHFC аманатка 6epin, Абылайды жаудьщ туткыннан 
босатушы Казыбек екеш аньщталды.
1731 жылы Ресейден Эбикайырдын шакыруы бойынша 
елпп болып К.Тевкелевтщ келгеш бслгЫ. Хан мен елпп Ыргыз 
жагасында казан айыньщ З-mi куш кездесп. Мэмлегерлш кслюм- 
дер аса киындыкпсн журд1, елпп тагдырыныц кыл уст1нде турган 
уакыты коп.
Жслтоксаннын 15-mi жулдызында Э бикайы р хан мен табын 
Бекенбай батыр Орта жуздщ ханы Сэмекеге Kinii жуздщ жагдайын 
баяндап, елпп аттандырды. Бодандыкка мойын усынгандарын. 
алым-шыгын телеуге келйймш бергендерш, Ресейдщ сырткы-iniKi 
жауларыцнанкоргаймындегеншжетюзбек. О сы елш ш кке Тевкелев 
озшщ ец сешмд1 KOMeKinici башкурт Таймас Шаймиев батырды 
косты: «с которым послал Шемяка хану сукон кармазиновых- 
красного, зеленого, вишневого-каждого по 4 аршина ценою по
2 рубля по 50 коп. аршин, косяк камки семиланного красной, да 
кафтан суконной красной шитой, 8 концов китайки, 6 кож красных, 
5 выдр, 2 бобра, 2 чернобурые лисицы, да знатному старшине 
Казбек бию кармазинового 4 аршина по 2 руб. 50 коп аршин, 1 
бобра, 1 выдра, юфть одна красной кожи».
Тевкелевтщ кунделшне суйенсек Э бикайы р мен Сэмеке 
хандардыц кыстаган жерлер1 таяу, атты адамга торт-бес кущцк 
жер. Жслтоксаннын 15-i аттанган ел ш ш к 19-ы куш Сэмеке мен 
Казыбекке кездестг Kimi жуз Арал жагасында, Орта жуз Сырдыц 
орта агысында кыстап отырганы аньщ.
1740 жылы Ресей патшасы Анна Иоанновна кайтыс болып, 
оныц Казакстанды Ресейге карату саясатын аяксытпау уппн 
Орынборда генерал В.Урусов улкен м эж ш с опаздь Бул ант 
беру салтанатына Орта жуздщ атынан Эбшмэмбет пен Абылай 
бастаган би-батырдыц б1разы барды. 
BipaK 
калмакпен канаттас, 
iprenec отырган Орта жуздщ ipi руларыныц кесемдер1 Каз дауысты 
Казыбек, Каракерей Кабанбай, Канжыгалы карт Богенбай ел 
шпнде калды. Осыган карап-ак, казак ш ш д с п саяси акуалдыц е й
жарылганын, оныц 6ip б о л т не нэтиже шьщса да казактыц езшсн 
шыгатынын терец сезшген ел басшылары да, екшпп б о л т езшс
139

сешм1 аздау, езгеге алацы кептеу басшылар. Казыбек б ид in Op 
камалына бармау ce6e6i осыган байланысты болса керек.
В.Урусовпен болган кездесулерде кеп талкыланган мэселе 
Карасакал жайлы. Карасакал - 1739-1740 жылдары орыска карсы 
кетершген башкурт елш бастаган ipi тулганьщ 6ipi. Башкурт 
наразылыгыньщ басы Орынбордьщ салынуына карсылык. оган 
Орта жуз де риза еместш. Сол себепп кетерЫ с ж ецш п, ел кэр 
кылыштар колы на 
Tycin, 
онды-солды кыра бастаганда Карасакал- 
Султан Керейдщ бас саугалаганы казак же pi болды.
1742 жылы Карасакалды Арка жершен, ещц Казыбек б ид in 
мацынан керем1з. Кашкын Карасакалдьщ Сына батыр атанганы да 
осы уакыт. Сына батыр деген и м , ещц соган келешк.
1723 жылы Турюстанга аттанган калмак колыньщ 6ip басшы- 
сы Шуна Дабо (Лаузан) болатын. Ол Сыбан Рабтанньщ Сетержеп 
деген ойслк торгауыт калмагыньщ ханы Аюкенщ кызынан туган. 
Бул мейлшше жауынгер, 6ip бет, ашык-жаркын ж ш т болатын. 
1727 жылы Сыбан Рабтан елгенде, оныц тагына отырган Калдан 
Сереншц б1рден 6ip кундеген, мушздеген адамы осы OK'cci 6ip, 
ineineci белек imci Шуна Дабо. Калмактыц ез 1ппнде де, сырткы 
казак, кыргыз, телеуп-ке де танымал сайыпкыран ердщ 6ipi Сына 
батыр осы Шуна Дабо едк Калдан Серен ш ю ш щ кезш жоюдьщ 
амалын тапты. Сыбан Рабтан ез ел1мшен елген жок, оган Сетер­
жеп у берш елт1рд1, Шуна Дабо осы кастандыкка тшелей катысты 
дегещц шыгарды. Mi не. ерен жауынгер, 6ip беткей, ашык-жаркын 
батыр ж ш т хан тагынан секем алган ез агасыньщ ко pi не i л i ге д i. 
Агасыньщ каЬарынан корьщкан Шуна Дабо (Сына батыр) Еды 
бойына кашып кетш, сол жакта 1732 жылы кайтыс болды.
Бидщ кызмстшдс журетш ж1г1т Карасакалды бастап ордага 
енпзгенде, Казыбек би ауыр ой устшде ед1. Азияньщ кешпел1 
тури-калмагы да, отырьщшы уйгыр-сарты да 6ip ауыр апаттан 
ск1нш1с1нс 
Tycin, 
дагдарыстан шыкпай койды. Баягыдай аршын- 
ды еркш заман жок, 6ip-6ipimn i3iH багып, шиырлап журген ел. 
Ш ыгысында кытай, батысында орыс, ощуст1г1нде парсы кешпел1 
хальщтьщ аягындагы уш бутты ппдер сиякты, аттатпайды.
140

Калмак-казактьщ курса де амалсыздьщтан туган жанталас, 
есте болса Ресей колына туспеймш деп ол кырылып-жойылып 
жургеш. Мше, XVIII гасырдыц 30-40 жылында башкурт Ре се иге 
карсы уш кетершд1, уш еувде де каны судай болып акты. Оздерше 
бешмд1 деген башкуртты Ресей казакка айдап салып, 

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: