Білім беру бағдарламасы мамандық: Механикалық өңдеу, 1013000 Механикалық өңдеу, өнеркәсіптегі бақылау-өлшеуіш

Бұл модуль үйренушілерге инженерлік компанияларға нарықтық жағдайларда жұмыс істейтін әдіске әсер ететін негізгі факторларды түсінуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ үйренушілер инженерлік іс-шараларды калькуляциялау тәсілдерінің дағдыларын дамытады.

Инженерлер қызмет көрсету салалары аясында, екінші және бірінші секторларда бірнеше іскерлік белсенділік аймақтарында жұмыс істейді. Олардың дағдылары мен білімі бизнес қажеттіліктерін шешетін және олардың коммерциялық жетістігіне септігін тигізетін түрлі ерекше функцияларды жүргізу үшін қолданылады. Олардың инженерлік біліктілікті тиімді пайдалана отырып, ұйымдар бәсекеге қабілеттілікке кепілдік береді, компаниялар меншік иелерін басқарумен шағын болуы мүмкін немесе көптеген акционерлері бар акционерлік қоғамдар болуы мүмкін.

Өзінің болашақ мансабын инженерияда қарастыратындардың бәрі инженерлік бизнестің қалай жұмыс істейтінін, сондай-ақ оның қоғам ішінде орналасуын түсінуі қажет. Бұл модуль бизнес, инженерлік индустрия және инженерияның қоршаған ортаға әсері туралы түсінікті дамытады. Бұл оларға инженерлік секторда жұмысқа орналасуға берік негіз қалыптастыруға көмектеседі және ұйымдастырушылық, қаржы, құқықтық, әлеуметтік шектеулер мен инженерлік компаниялар жұмыс істейтін қоршаған ортаның шектеулері туралы түсінік береді.

Модуль үйренушілердің техникалық компанияны толық зерттеуіне мүмкіндік береді. Бұл олардың жұмыс істейтін немесе жұмыс істегісі келген техникалық сектордағы компания болуы мүмкін. Үйренушілер компаниялардың қалай жұмыс істейтінін, бизнеске әсер ететін факторларды және тиімді қуат залалдарының маңыздылығын түсінеді. Бұған компанияның техникалық функцияларын зерттеу және бизнес аясында коммуникациялар мен ақпараттық ағынның маңыздылығы кіреді. Оқыту аясында сыртқы себептердің және экономикалық ортаның компанияға қалай әсер ететіні белгіленді.

Үйренушілер заңдарды, сондай-ақ осы заңдардың жұмыс істейтін техникалық компания жолында айтарлықтай шектеулер құрай алатынын зерттейді. Егер компания табысты болмаса, ол аман шыға алмайды және модуль үйренушілерге белгілі бір техникалық белсенділік тұрақтылығын есептеу техникасын пайдалану мен тартуды қарастыруға мүмкіндік береді.
Оқыту нәтижелері
Осы модульді аяқтағаннан кейін үйренушілер:

1. 
   Техникалық компаниялардың қалай жұмыс істейтінін түсіну қажет.
   
2. 
   Сыртқы факторлардың және экономикалық ортаның техникалық компанияның жұмысына әсерін түсіну қажет.
   
3. 
   Заңнаманың, реттеудің және басқа шектеулердің техникалық бизнеске әсерін білу қажет
   
4. 
   Инженерлік қызмет залалдарының тиімділігін анықтау үшін залалдарды есептеу тәсілдерін қолдана алу
   

Секторлар: бастапқы сектор, мысалы, мұнай, газ, ауыл шаруашылығы; екінші, мысалы, химиялық, өндіріс, автомобиль, аэроғарыш, теңіз, спорт; қызмет көрсету орасы, мысалы, энергияны тарату, ядролық технологиялар, қалдықтарды өңдеу, су шаруашылығы, инженерлік коммуникациялар, мәдени сектор, құрылыс секторы, құрылым құрушы салалар, денсаулық сақтау секторы, телекоммуникациялар.

Техникалық функциялар: мысалы, зерттеу және дамыту (З&Д), дизайн, өндіріс, материалдық жабдықтау және бақылау, өндірісті жоспарлау және бақылау, орнату, пайдалануға беру, техникалық қызмет көрсету, техникалық қолдау, техникалық сату, жобаны жоспарлау және басқару, сапаны бақылау

Ұйым түрлері: мөлшер, мысалы, шағын ұйымдар, шағын, орта, ірі; мәртебе, мысалы, жеке кәсіпкер, серіктестік, жария (пбл), жеке (лтд), жаңа, мемлекеттік, қайырымдылық; құрылым, мысалы, меншік иесі-басқарушы, атқарушы комитет, комитеттер, басқарма мүшелері, көп деңгейлі, желілік ұйымдастырушылық құрылым, матрицалық құрылым.

Ақпарат ағыны: ішкі жүйелер, мысалы, коммуникация желілері, жұмыс рәсімдері, е-жүйелері, біріктірілген жүйелер; жұмыспен қамтылған адамдар, мысалы, супервайзер, басқа қызметкерлер, клиенттер, жеткізушілер; ақпарат түрлері, мысалы, жұмыс нұсқаулары (операциялық карталар, жұмыс сызбалары, тізбек диаграммалары), атқарылатын жұмыс жазбалары, қор/тапсырыс/сату; жұмыста қарым-қатынас әдебі, мысалы, құпиялылық, адалдық, құрмет.
2. Сыртқы факторлардың және экономикалық ортаның техникалық компания жұмысына қалай әсер ететінін түсіну

Сыртқы факторлар: қарау факторлары, мысалы, нарықтар, тұтынушылар, демографиялық және қоғамдық үрдістер, бәсекеге қабілетті өнім/қызметтер/ұйымдар, сатып алушының/клиенттің өзара қарым-қатынасы, инновациялар және техникалық прогресс, экологиялық ресурстардың болуы.

Экономикалық орта: шаралар, мысалы, жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ), жалпы ішкі өнім (ЖІӨ), төлем теңгерімдері; орналасуы, мысалы, жергілікті экономика, өңірлік және ұлттық экономика (мысалы, Даму мәселелері жөніндегі өңірлік агенттік, жергілікті/өңірлік біліктіліктер, мақсаттар); экономикалық көрсеткіштер, мысалы, пайыздық мөлшерлемелер, валюта бағамдары.

Заңнаманың, реттеудің және басқа шектеулердің техникалық бизнес жұмысына қалай әсер ететінін білу.

Заңнама: заңнамалар, мысалы, 1974 ж. Еңбек және денсаулық қауіпсіздігі туралы заң, 2002 ж. Жұмысқа орналастыру туралы заң, 1961 ж. Өндірістегі қауіпсіздік туралы заң, 1971 ж. Өртке қарсы қорғаныс туралы заң, 1998 ж. Ақпаратты қорғау туралы заң, 2006 ж. Компаниялар туралы заң. Нормлар: мысалы, Жұмыспен қамту саласындағы теңдік туралы заң (жасы) 2006 ж. нормалар, 1999 ж. Еңбек қауіпсіздігі және қорғау шараларын ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулық, 1998 ж. Жұмыс жабдығын пайдалану жөніндегі ережелер және нұсқаулық, 2002 ж. Денсаулыққа қауіпті заттарды бақылау нормалары (ДҚЗБН), 1998 ж. Көтеру жұмыстары және көтергіш жабдық бойынша нормалар, 1992 ж. Қолмен өңдеу жасау ережесі, 1992 ж. Жұмыстағы қорғаныш құралдары бойынша нормалар, 1997 ж. Шектеулі кеңістікке қатысты нормалар, 1989 ж. Жұмыс орнында электр энергиясын пайдалану бойынша нормалар, 1989 ж. Жұмыс орнында шуылды бақылау бойынша нормалар, 1998 ж. Жарақаттар, аурулар және қауіпті жағдайлар туралы есеп нормалары, 1998 ж. Жұмыс күнінің ұзақтығы туралы ереже, 1992 ж. Жұмыс орны бойынша нормалар (Денсаулық, Қауіпсіздік және әлеуметтік қамтамасыз ету), 1981 ж. Денсаулық пен еңбекті қорғау нормалары (Алғашқы көмек)

Қоршаған ортаның шектеулері: мысалы, тұрақтылық, қоршаған ортаға әсері, жаңғыртылатын энергия көздерін пайдалану, нақты шығарындылар, қайта өңдеу, өнімнің қызмет мерзімінің соңындағы стратегия. Әлеуметтік шектеулер: мысалы, жұмыспен қамту деңгейлері, қызметкерлердің кәсіби деңгейі және оқыту талаптары, өзін-өзі жетілдіру және өсу мүмкіндіктері, уәждеу, сыртқы ресурстардың әсері.

Есептеу техникасы: табыс; ақша жұмсау; табыс/шығын; шығынды бақылау, мысалы, тікелей шығындар, жанама шығындар, тиянақталған шығындар, ағымдағы шығындар, жарна, маржиналдық калькуляция жүйесі; активтер, мысалы, қаржы жұмсалымы және негізгі капитал шамасы, негізгі қордың өтемпұлы.

Өндіріс немесе сатып алу туралы шешім: мысалы, өтелімділік шегі, қаржы жұмсалымын бағалау, хабардан табыс, қарапайым өтелімділік мерзімі, қаржы тәуекелі, жаңғырту бойынша шығындар.
Бағалау және бағалау өлшемі
Үйренушілердің бағалауға жіберілгеніне дәлел ретінде осы модульді аяқтау үшін олардың аталмыш модульдің барлық нәтижелеріне сәйкесетінін көрсету қажет. Өту балы үшін бағалау өлшемі осы модульді өтуге қажетті жетістіктердің деңгейін сипаттайды.

Бағалау және бағалау өлшемі
Өту балын алу үшін дәлелдер үйренушілердің мыналарды білетінін көрсетуі тиіс:	"Жақсы" баға алу үшін дәлелдер үйренушілердің өту өлшеміне қосымша мыналарды білетінін көрсетуі тиіс:	"Өте жақсы" баға алу үшін дәлелдер үйренушілердің өту өлшеміне және "жақсы" өлшеміне қосымша мыналарды білетінін көрсетуі тиіс:
П1 техникалық компаниялар жұмыс істейтін әртүрлі секираларды және осы секторда орындайтын функцияларды сипаттау [SM2]	Х1 ақпараттық ағындағы жақсартулардың техникалық компанияның функционалдық қызметін қалай жақсартатынын түсіндіру	О1 техникалық іс-шараларға қатысты техникалық компанияның көмегімен ақпараттық ағынды бағалау
П2 үш белгіленген техникалық компанияның ұйымдастырушылық түрлерін сипаттау	Х2 пайда мен шектеулерге қатысты стандартты техникалық компания аясында заңнаманың нақты қызметке әсерін талқылау	О2 техникалық компанияға тікелей әсер ететін сыртқы факторлардың маңыздылығын және ықтимал әсерін бағалау
П3 ақпараттық ағынның техникалық белсенділікке қатысты техникалық компания арқылы жүретінін қысқаша баяндау	Х3 техникалық қызметтің пайдалылығы дәлелденетінін көрсету
П4 сыртқы факторлардың және экономикалық ортаның техникалық компаниялар жұмыс істейтін әдетке әсер ететінін түсіндіру
П5 техникалық секторда бизнестің жұмысына әсер ететін заңнама мен нормаларды белгілеу
П6 техникалық компанияның өз бизнесін жүргізетін әдіске әсер ететін әлеуметтік шектеулерді және қоршаған орта бойынша шектеулерді сипаттау
П7 техникалық қызмет шығындарының тиімділігін анықтау үшін есептеу техникасын пайдалану
П8 белгіленген өнім бойынша өндіріс немесе сатып алу туралы шешім қабылдау үшін есептеу техникасын пайдалану [IE4]

ЖООД: Бұл қысқаша мазмұндама қажетті жерде, шаршы жақшаларда атап көрсетіледі, жеке, оқыту, ойлану дағдылары өту өлшемінде қолданылады. Ол үйренушілердің сілтемелік дағды элементтерін тиімді қолдануын көрсету мүмкіндігін белгілейді.

Белгілер

ҮС – өз бетінше сауал құрайтын үйренушілер ШТ – шығармашылық тұлғалар

ОҮ – ойланатын үйренушілер КҚ – командалық қызметкерлер

ӨБА – өзін-өзі басқаратын адамдар ТҚ – тиімді қатысушылар

Модуль: Техникалық материалдардың қасиеттері және қолданбалы қолданылуы
Мақсаты және міндеті

Бұл модуль үйренушілерге техникалық материалдар, олардың қасиеттері мен қолданылуы туралы білімін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Құрылым туралы терең білім және техникалық материалдардың жүріс-тұрысы оларды машина жасау саласы аясында таңдайтын немесе қолдануға анықтайтын әрқайсысына маңызды болып табылады. Бұл модуль үйренушілерге инженерияда қолданылатын материалдардың құрылымы, жіктелуі және қасиеттері туралы түсінік беріп, оларға түрлі қолданысқа арналған материалдарды таңдауға мүмкіндік береді.

Модуль өндірісте және машина жасау саласында жұмыс істейтін үйренушілерге жарайды, әсіресе материалдар қор түрінде жеткізілетін жерде, олар өндіріс процесінде қолданылуы тиіс. Модуль үйренушілерге кейбіреуі бастапқыда таныс емес бірқатар материалдарды қамтиды.

Бұл модуль үйренушілерге металдардың, полимерлердің, керамиканың және композиттердің құрылымын анықтауға және сипаттауға, сондай-ақ оларды өз қасиеттеріне сәйкес жіктеуге мүмкіндік береді. Үйренушілер аталмыш материалдардың жүріс-тұрысына өндірістің әсерін сипаттай алады. Осы модульде температура, магнит және электр өрісі сияқты сыртқы өзгерістер арқылы автоматы басқару кезінде қасиеттері өзгеретін ақылды материалдар қамтылған.

Үйренушілер материалдардың физикалық және механикалық қасиеттері, сындарлы талаптары, залалдар және белгіленген қолданыс бойынша материалдарды нақты белгілеу үшін болуы туралы өз түсініктерін қолданады.

Барлық материалдардың өз шектеулері бар, оның шегінде олар өздеріне жүктелген талаптарға сәйкесе алмайды. Жалпы бас тарту режимдері көрсетіледі және сипатталады, бұл үйренушілерге болашақта саналы таңдаудың өнім табысы мен сәтсіздігін таңдау кезінде маңызды рөл ойнай алатынын айыра алуға мүмкіндік береді.

1. 
   Техникалық материалдардың құрылымын және жіктелуін білу қажет.
   
2. 
   Материалдардың қасиеттерін және техникалық материалдардың құрылымына және жүріс-тұрысына өңдеудің әсірін білу қажет.
   
3. 
   Техникалық пайдалануға арналған материалдарды таңдау кезінде ақпарат көздерін пайдалана алу.
   
4. 
   Техникалық материалдарды бұзу түрлері туралы білу.
   

Атом құрылымы: элемент; атом, мысалы, ядролар, электрон; құрылым; молекула; қоспа; білім байланыстарының механизмдері, мысалы, коваленттік, иондық, металл

Металдардың құрылымы: молекулярлық тор; грануляция; кристалдар; кристалдың өсуі; балқу, мысалы, алмастыратын атомға сіңірілген; жай-күй диаграммасы, мысалы, эвтектикалық, қатты ерітінді, қосылыс; интерметалл қосылыстар.

Полимер материалдардың құрылымы: мономерлер; полимерлер; полимер тізбектер, мысалы, сызықтық, тармақталған, көлденең байланысқан; кристалдылық; шыны қайнату температурасы.

Керамика құрылымы: аморфтік; кристалл; байланысқан

Композиттердің құрылымы: дисперстік; талшықтық; табақтық

Ақылды материалдардың құрылымы: кристалл; аморфтік; металл.

Металдарды кристалдау: темірлі, мысалы, көміртекті болат, құйылған шойын (сұр, ақ, қақталатын, қақталған темір), тот баспайтын болат және қызуға төзімді болат (аустениттік, мартенситтік, ферриттік); түрлі-түсті металдар, мысалы, алюминий, мыс, алтын, қорғасын, күміс, титан, мырыш; темір емес қорытпалар, мысалы, мысты алюминиймен қыздырып өңдеу – қақталған және литий, қыздырып өңделмеген – қақталған және литий, мыс-мырыш (латунь), мыс-қалайы (қола), никель және титан қорытпасы.

Бейметалдардың жіктелуі (табиғи): мысалы, ағаш, резеңке, алмас

Механикалық қасиеттері: күш (алшақтық, жылжу, сығуға ұшырайтын); қаттылық; беріктік; созылмалылық; созылымдылық; икемділік; сынғыштық

Физикалық қасиеттері: тығыздық; балқу температурасы

Жылу-физикалық қасиеттері: экспансивтілік; өткізгіштік.

Электр және магнит қасиеттері: меншікті өткізгіштік; меншікті кедергі; өткізгіштік; тұрақты диэлектр.

Металдарды өңдеу әсерлері: рекристалдану температурасы; грануляция, мысалы, ыстық деформация, металды суықтай өңдеу, дәннің өсуі; болаттағы қорытпа элементтері, мысалы, марганец, фосфор, силикон, күкірт, хром, никель

Термопластикалық полимерді өңдеу әсерлері: полимерді өңдеу температурасы; технологиялық режимдер, мысалы, қалыпқа келтіру температурасы, литий қысымы, литий жылдамдығы, жарты пішінді қабысуды күшейту, пішінді ашу және жабу уақыты.

Термоактивтік полимерлерді өңдеу әсерлері: технологиялық режимдер, мысалы, меншікті қысым және қалыптастыру кезіндегі уақыт, қалыптастыру температурасы, қатаю

Керамиканы өңдеу әсерлері: мысалы, балшықтың абсолюттік ылғалдығы, бірігу күші, жану температурасы.

Композиттерді өңдеу әсерлері: талшық, мысалы, қысым бағытында, қабат бағытында түзету; деламинация; созу жүктемесі кезінде матрицалық/арматуралау коэффициенті; керметтерде ішінара күшейту.

Пост-өндірістік пайдалану әсерлері: ақылды материалдар, мысалы, әсері (пьез-электр), электр өрісі (электр-реостаттық), магнит өрісі (магнит-реостаттық), температура (пішін жадындағы қорытпалар), түсінің өзгеруі (температура немесе тұтқырлық).
3. Техникалық пайдалануға арналған материалдарды таңдау кезінде ақпарат көздерін пайдалана алу.

Ақпарат көздері: тиісті техникалық нормативтер, мысалы, Еуропалық стандарттар (ЕС), Халықаралық стандарттар (ИСО); өндірушінің материалы және акция ұстаушылар туралы ақпарат, мысалы, техникалық мәліметтер, каталогтар, веб-сайттар, CDROM.

Баға өлшемі: бастапқы құны, мысалы, шикізат, өңдеу, қоршаған ортаға әсері, энергия шығындары; өңдеу, мысалы, бөлшектерді өңдеу, машиналық өңдеу, балқыту, тұтастыру (жылу, адгезивтік, механикалық); саны; жеткізу пішіндері, мысалы, негізгі көлемі, "қатаң уақытында" қағидаты (ПСВ); қайта өңдеу.

Жарамдылық өлшемі: стандартты пішіндер, мысалы, табақ және тілімше, шыбықтан жасалған дайындамалар, құбыр және түтік, кесілген пішін, сығып шығарумен алынған бейіндер, құйма, қорыту, шыңдалған темір, тығыздау, түйіршіктік, ұнтақ, сұйықтық
4. Техникалық материалдардың қирау түрлері туралы білу.

Сынғыш беріктік және иілімді қирау қағидалары: бірқалыпты жүктелу және соққы жүктеу әсері, мысалы, алшақтық, сығу, жылжу; дән мөлшерінің әсері; фазалық өзгеру температурасы; сынық бетінің сыртқы түрі.

Қажу қағидалары: циклдік жүктеу; кернеу концентрациясының нәтижелері, мысалы, ішкі, сыртқы; бетін өңдеу әсерлері; сынық бетінің сыртқы түрі.

Деформация қағидасы: бастапқы; екінші; үшінші; температураның әсері; қисық аралық уақытымен салыстырғанда созылу; деформация шегі; дән мөлшерінің әсері; берілген жүктемеге вариация әсері.

Сынаулар: бүлдіруші, мысалы, үзілу, қаттылық, әсері, созылымдылық, қажу, деформациялану; бүлдірмейтін, мысалы, бояу қосылған сұйықтық, ультрадыбыс, гаммаграфиялық (рентген, гамма сәулелері), магнит ұнтақтар, визуалдық

Деградация процестері: металдарда, мысалы, қышқылдану, омырылу, кернеумен тотығу; полимерлерде, мысалы, еріткіштің әсері, радиация және тозу; керамикада, мысалы, термиялық соққы, ұзақ жоғары температура.