-кесте. «Сауат ашу», «Қазақ тілі», «Әдебиеттік оқу» пәндері бойынша дағдылар  Бағ

12 

 

О

қы

л

ы

м

 

 

Кез-келген пәнді оқу үшін 

қажет  негізгі  оқылым 

дағдыларына 

назар 

аударады. 

1-сыныпта 

оқушылар 

мыналарды дамытады: 



 

мәтіндердегі 

негізгі 

ақпаратты  оқу,  түсіну 

және 

салыстыру 

дағдылары; 



 

мәтін 

бойынша 

қарапайым 

сұрақ 

қойып,  жауап  беру 

дағдылары; 



 

дыбыстар, 

олардың 

бірізділігі  және  тиісті 

әріптік 

құрылымдар 

туралы түсінік; 



 

түрлі 

оқылым 

тәсілдерін  қолданып, 

мәтіннен  ақпарат  табу 

дағдылары. 

Тілді  дамыту  мақсатында 

оқылымға назар аударады. 

2-4-сыныптарда оқушылар: 



 

бірқатар 

оқылым 

тәсілдерін 

пайдалана 

отырып, мәтінді оқиды; 



 

мәтін  мазмұнын  және 

оларда 

пайдаланылған 

тілдің  түрін,  стилін  және 

құрылымын түсінеді; 



 

мәтінде 

синтаксистік 

және 

лексикалық 

бірліктердің 

қалай 

қолданылғанын түсінеді; 



 

оқылған 

мәтінді 

талдайды,  салыстырады 

және үзінді ала алады. 

Әдебиет  туралы  және  тіл 

қалай 

пайдаланылатыны 

туралы 

білім 

алу 

мақсатында оқылымға назар 

аударады. 

2-4-сыныптарда оқушылар: 



 

мәтіннің 

жанры, 

құрылымы  және  балама 

әдеби  түрлері  арасындағы 

айырмашылықты 

тани 

отырып,  бірқатар  әдеби 

туындыларды  оқиды  және 

түсінеді; 



 

бірқатар 

оқылым 

тәсілдерін  құрады  және 

мәтіннен 

қажетті 

ақпаратты 

алу 

үшін 

оларды пайдаланады; 



 

оқылым  арқылы  сипаттау 

және  сезімін  білдіру  үшін 

пайдаланылатын 

тіл 

бірліктері  туралы  білімін 

тереңдетеді. 

Жазы

л

ы

м

 

Кез-келген пәнді оқу үшін 

қажет  негізгі  жазылым 

дағдыларына 

назар 

аударады. 

1-сыныпта 

оқушылар 

мыналарды дамытады: 



 

негізгі 

жазылым 

дағдылары:  қаламды 

ұстаудан 

бастап 

қарапайым 

сөйлемдерді  ұқыптап 

жазу,  тақырыптарды, 

сөздерді,  графиктерді/ 

диаграммаларды, 

кішкентай  және  бас 

әріптерді  пайдалануға 

дейін 



 

қарапайым 

тыныс 

белгілерін  (нүкте,  леп 

белгісі,  сұрақ  белгісі), 

орфографиялық  және 

грамматикалық 

ережелерді  пайдалану 

дағдылары 

Жазылым 

дағдыларын 

(құрылымы, 

грамматика, 

тыныс  белгілері  және  т.б.) 

дамытуға назар аударады. 

2-4-сыныптарда оқушылар: 



 

тиісті 

лексика 

мен 

таныстырылым 

тәсілдерін 

пайдалана 

отырып, 

мәтіндердің 

әралуан 

түрлері 

мен 

стильдерін 

құрылымдайды 

(жоспарлайды) 

және 

жазады; 



 

шығармашылық  жұмыс 

үшін және естіген немесе 

оқыған 

материалды 

қорыту  үшін  жазылым 

дағдыларын 

пайдаланады; 



 

мәтіндерді салыстырады; 



 

орфографиялық, 

грамматикалық 

және 

тыныс 

белгілері 

ережелерін қолданады;  



 

мәтіндерді дұрыстау және 

түзету  үшін  тіл  туралы 

білімін пайдаланады.  

Шығармашылық  жұмысқа 

назар аударады. 

2-4-сыныптарда оқушылар: 



 

шығармашылық 

жұмыс 

жазуда 

өзінің 

әдебиет 

бойынша 

білімін 

пайдаланады  және  әдеби 

туындыларын 

басқа 

нысанда,  мысалы,  сурет, 

анимация 

түрінде 

ұсынады;  



 

Өз  жұмысын  дұрыстау 

және түзету үшін өзінің тіл 

туралы 

білімін 

пайдаланады. 

 

 

 

13 

 

Сөйлеу әрекеттерінің түрлері («Сауат ашу» пәні) 

Тыңдалым және айтылым: 

Мұғалім мен өзге оқушылардың сөзін тыңдау, естігеннің мәнін түсіну, сұраққа дұрыс 

және нақты жауап беру, сөз мағынасын түсіну, сөзді жұмсалу орнына және мағынасына қарай 

қолдана білуі, сыныптастарымен тілдесуде сөйлеу мәдениетін сақтай отырып, өзі туралы айта 

алуы. Тілдік емес амалдарды (интонация, мимика, қол қимылдары, дене қимылдары) ауызша 

сөйлеуде қолдану. Сюжетті суреттер бойынша әңгімелер құрастыру, ертегілер айту. Өлеңдер, 

санамақтар,  мақал-мәтелдер,  жұмбақтар  жатқа  айту.  Жаңылтпаштар  айту  арқылы 

артикуляциялық  аппаратты  дамыту.  Сөздің  дыбыстық  құрылымы.  Фонетика:  дауысты 

дыбыстар,  олардың  жуан,  жіңішке  болып  бөлінуі.  Дауыссыз  дыбыстар.  Буын  –  ең  кіші 

айтылым  бірлігі  ретінде.  Сөздердің  буындарға  бөлінуі.  Дауысты  дыбыстардың 

буынқұраушылық рөлі. Сөздің дыбыстық және әріптік құрамының сәйкестігін немесе сәйкес 

еместігін нақтылау. Сөздерді қазақ тілінің орфоэпиялық заңдарына сәйкес айта білу. Сөздің 

мағынасы.  Сөйлем  құрау.  Сөйлемдерден  қысқаша  мәтіндер  құрастыру.  Тыңдаған  материал 

бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру, мазмұнын айтып беру.. Сюжетті сурет бойынша 

немесе көргені, бастан кешкені, естігені туралы әңгімелесу. Түрлі жанрдағы шығармаларды 

салыстыру.  Коммуникативтік  мақсаттарға  сай  (топта  сөйлесу,  сұхбатқа  қатысу,  сахналау, 

рөлдік ойындар) сөйлеу  мәдениетін сақтау, этикеттерін пайдалану, лексикалық тақырыптар 

негізінде сөздік қорды кеңейту. 

Оқылым: 

Сөздегі  дыбыстардың  саны  мен  бірізділігін  анықтау.  Дыбыстық  талдау  жасау. 

Дыбыстардың  мағына  ажыратушылық  функциясын  түсіну.  Сөздер  мен  сөйлемдердің 

құрылымын  сызба  арқылы  түсініп,  тани  білуі  (сөздегі  буын  санын,  сөйлемдегі  сөз  санын 

анықтау). Сөздің мағынасын, сөйлемнің мәнін түсіну. Дыбыс пен әріпті ажырата білуі; әріп – 

дыбыстың  таңбасы  екенін  білу.  Жазылған  сөздің  әріптік  құрылымын  тану.  Дауыстап  оқу. 

Түрлі  құрылымдағы  сөздерді,  2-6  сөзден  тұратын  сөйлемдерді,  4-8  сөйлемнен  тұратын 

қысқаша  мәтіндерді  буындық  тәсілмен  тұтас  оқуға  үйрету,  мәтінді  мұғалімнің  сұрағы 

бойынша теріп оқу. Тұтас сөздер арқылы оқуға өту, «іштей оқу», рөлге бөліп оқу. Сөйлеудің 

интонациялық  ұйымдасуына  бақылау  жасау  (аяғындағы  интонация,  леппен  айту,  сұраулы 

интонация). Жылдың соңында таныс емес мәтінді оқу техникасының нормасы: минутына 20-

25 сөз бен тыныс белгілері. Қазақ тіліндегі дыбыстарды, оның ішінде айтылуы ұқсас л – р, н – 

ң, с – з, с – ш, ж – ш, п – б, к – қ дыбыстарын дұрыс айтуға дағдыландыру. Орыс тілінен енген 

сөздерде  кездесетін  дыбыстарды  дұрыс  айтуға  жаттықтыру.  Оқушылардың  сөздік  қорын 

байыту  және  белсендіру.  Сөздердің  мағынасын    (мағынасы  жуық  сөздер,  қарама-қарсы 

мағыналы,  көп  мағыналы)  ажырата  алу.  Мәтін  туралы  жалпы  түсінік.  Әңгімелеу  мәтінін, 

ерекшелігіне  қарай  мәтін  жанрын  (өлең,  әңгіме,  ертегі)  ажырату.  Әңгімелеу  сипатындағы 

құрылымында ақаулары бар мәтінді қайта өңдей алуы. Оқыған мәтіннің мазмұны бойынша 

қойылған сұрақтарға жауап беру; оқылған мәтін мазмұнының тақырыбымен байланыстылығы, 

түрлі  жанрлардың  ерекшеліктерін  айқындау;  көркем  шығарманың  тақырыбын,  не  туралы 

екенін  анықтау.  Қойылған  сұрақтарға  дұрыс  жауап  құрастыра  білу;  көркем  мәтін  мен  өзге 

(нұсқаулық, түйін) мәтіндерді интонациясын дұрыс қойып оқу (хабарлы, сұраулы, лепті) және 

олардың  мазмұнын  айтып  беру;  оқыған  материалға  баға  беру  (ұнайды/  ұнамайды).  Әліпби 

ретімен  құрылған  дереккөздерден  яғни  суретті  кітаптар,  сөздіктер,  анықтамалықтар, 

энциклопедиялардан қажетті ақпараттарды (мұғалімнің жетекшілігімен) табу. . Мәтін, сурет, 

сызба түрінде берілген ақпаратты түсіну. 

Жазылым: 

Сызбалардың  көмегімен  сөздің  дыбыстық  құрамын  модельдеу.  Сөйлемді  модельдеу. 

Жазу жұмысына дайындық жаттығулары (денені дұрыс ұстау, дұрыс отыру, дәптерді дұрыс 

қою, қарындашты/қаламды дұрыс ұстау). Кеңістікте бағдарлау дағдысын қалыптастыру (жазу 

жолы, жоларалық кеңістік, жолдың жоғарғы және төменгі сызығы, көлбеу, тік). Сурет салу, 

14 

 

үзік сызықтар, ирек сызықтар, әріп элементтерін жазу. Әріп элементтерін, бас әріптер мен кіші 

әріптерді,  сөйлемдердің  буындарын  графикалық  нормаларды  сақтай  отырып,  бір-бірімен 

дұрыс байланыстырып, үздіксіз әрі ырғақты жазу. Айтылуы мен жазылуында алшақтық жоқ 

сөздерден,  пунктуациялық  ережелерді  ескере  отырып,  диктант  жазу.  Сөйлем  құрамындағы 

сөздердің бөлек  жазылу. Сөйлемнің бас әріптен басталып  жазылатыны, сөйлемнің соңында 

нүкте  қойылатынын  білу  және  қолдану.  Сөйлем,  шағын  мәтіндер  (3-4  сөйлем)  құрастырып 

жазу. Есту, есте сақтау арқылы сөздерді (3-7 сөз), жай сөйлемдерді (1-2 сөйлем) жатқа жазу. 

Жазғанын  үлгіге  қарап  тексеру;  каллиграфиялық  талапқа  сай  дұрыс  жазу.  Ұғымдарды 

ажырату: зат және сөз заттың атауы ретінде.. Сөздің белгілі бір мағына (заттардың атын, түсін, 

дәмін, көлемін, санын, іс-қимылын) беретінін ұғыну, оларды орынды қолдануға үйрету. Әріп. 

Бас әріп және кіші әріп. Дыбыстардан буын құрап жазу. Буындардан сөз құрап жазу. Сөздің 

мағынасы  (сөздік  жұмысы).  Сөздерден  сөйлем  құрап  жазу.  Сөйлемдерден  шағын  әңгіме 

(мәтін)  құрау.  Жазу  ережелерімен  танысу  және  оларды  тәжірибеде  қолдану.  Бас  әріппен 

жазылатын  сөздерді  (адамның  аты-жөні,  тегі,  жер-су  атаулары,  үй  жануарларына  берілген 

аттары)  анықтау,  дұрыс  жазу.  Заттардың  атаулары  мен  олардың  санын,  сынын,  қимылын 

білдіретін  сөздерді  анықтау.  Көптік  жалғауды  меңгеру  және  дұрыс  қолдану.  Жіктеу 

есімдіктерін  ауызекі  сөйлеуде  орынды  қолдану.  Тәуелдік  жалғауларын  ауызекі  сөйлеуде 

орынды  қолдану.  Іс-қимылды  білдіретін  сөздерді  (етістік  шақтарын)  орынды  қолдану. 

Сөйлемнің тыныс белгілерін (нүкте, үтір, сұрақ белгісі және леп белгісі) дұрыс қойып жазу. 

Мұғалім  көмегімен  сөздерді  тасымалдау  («Сауат  ашу»  пәні  бойынша  үлгілік  оқу 

бағдарламасынан алынды). 

«Математика» пәндері бойынша оқу бағдарламасының бөлімдері 

«Математика»  оқу  пәні  ретінде  бастауыш  білім  берудің  маңызды  мақсаттары  мен 

міндеттерін жүзеге асыруда елеулі үлес қосады. Математика бойынша бастапқы білім сын 

тұрғысынан  ойлау  қабілетін  дамытады,  зерттеу  және  қарым-қатынастың,  математикалық 

білімді  өмірде  қолданудың  алғашқы  дағдыларын  қалыптастыруға  ықпал  етеді.  Бастауыш 

сынып оқушылары математика курсын игере отырып, талдау, синтездеу, жіктеу, салыстыру, 

себеп-салдарлық  қатынастар  мен  заңдылықтарды  анықтауды  үйренеді,  түрлі  заттар  мен 

қоршаған орта құбылыстарын сипаттау үшін математикалық тілдің негіздерін игереді, білім 

мен іс-әрекет тәсілдерін меңгереді, мұның барлығы жинақтала келе оқи білуге негіз болады.  

Бастауыш білім беру деңгейдегі математика курсы кезең-кезеңге бөлініп, жүйелі түрде 

берілген, қоршаған ортадағы заттардың сандық арақатынасы мен кеңістіктегі формаларын 

сипаттаудан тұратын оқу курсының негізгі мақсаты – оқушылардың математикалық таным 

негіздерін  меңгеруіне  және  тиісті  дағдыларын  қалыптастыруына  мүмкіндік  жасау. 

Математика  негіздерін  үйрену  арқылы  оқушылар  басқа  пәндер  аясында,  мысалы, 

жаратылыстануды  оқу  кезінде  қажет  болатын  анағұрлым  күрделі  математиканы  түсінуге 

мүмкіндік алады. Сонымен қатар, математика әртүрлі мәселелерге қатысты қалай әрекет етіп, 

проблемаларды  шешу  жолдарын  түсінуге  көмектесе  отырып,  логикалық  ойлау  дағдыларын 

дамыту, арифметикалық алгоритмдерді қолдану, геометриялық құрылымдарды орындау және 

математикалық  зерттеу  жүргізу  қабілетін  жетілдіруге  мүмкіндік  береді.  Бастауыш  сынып 

математикасы бойынша оқу бағдарламасының мазмұны «Сандар және өлшемдер», «Алгебра 

элементтері»,  «Геометрия  элементтері»,  «Жиын.  Логика  элементтері»,  «Математикалық 

модельдеу» бөлімдерінен тұрады. 

«Жаратылыстану» пәні бойынша оқу бағдарламасының бөлімдері  

Жаратылыстану  ғылымы бойынша білім беру кіші мектеп  жасындағы оқушылардың 

табиғи білімқұмарлығының дамуына, әлем жайлы ой-өрісінің кеңеюіне, ғылымды түсінудің 

және  қоршаған  ортаны  тұтастай  қабылдауының  дамуына,  қоршаған  ортаны  қорғау  және 

бағалай білу біліктерінің дамуына көмектеседі.  

Бастауыш  мектепте  «Жаратылыстану»  пәнінің  оқу  бағдарламасы  зерттеу,  ойлау, 

15 

 

коммуникативтік дағдылар мен біліктіліктер негіздерінің қалыптасуына бағытталған: 

- 

гипотеза құру және оларды тексерудің жолдарын ұсыну, эксперимент арқылы алынған 

нәтижелер негізінде қорытынды жасау; 

- 

мәселені  анықтау,  сұрақтарды  дұрыс  құру,  зерттеу  жұмысының  жоспарын  құру, 

бақылау,  эксперимент  жүргізу,  зерттеу  жұмысының  нәтижесін  бағалау  және  сипаттау, 

пайымдау, қорытынды шығару; 

- 

БАҚ  хабарламалары  мазмұнындағы,  Интернет  ресурстарындағы,  ғылыми-көпшілік 

әдебиеттердегі ғылыми ақпараттармен жұмыс: іздеу әдістерін игеру, ақпараттың мағыналық 

негізін айрықшалау және ақпараттың растығын бағалау; 

- 

жанды және жансыз табиғаттағы үдерістердің сипатын, экожүйе компоненттерінің өзара 

байланысын,  адам  әрекетінің  қоршаған  тигізетін  әсерін  анықтауға  көмектесетін  қарапайым 

эксперименттер мен бақылаулар жүргізу;  

- 

өзіндік қарапайым зерттеулердің қорытындыларын түрлі формада ұсыну; 

- 

жаратылыстану  ғылымы  саласындағы  маңызды  жетістіктердің  қолданбалы  мәнін 

түсіндіру. 

Бастауыш сыныптағы «Жаратылыстану» пәні бойынша оқу бағдарламасының мазмұны 

«Мен  зерттеушімін», «Тірі табиғат», «Заттар және олардың қасиеттері», «Жер және ғарыш», 

«Табиғат  физикасы»  бөлімдерінен  тұрады  және  негізгі  мектепте  «Биология»,  «География», 

«Химия»,  «Физика»  пәндерін  оқытудың  негізін  қалауға,  алған  білімдерін  күнделікті  өмірде 

(үйде, мектепте, табиғат әлемінде) кездесетін табиғат құбылыстары мен үдерістерін түсіндіру, 

сипаттау, болжау үшін қолдану білігін дамытуға бағытталған. 

«Дүниетану» пәні бойынша оқу бағдарламасының бөлімдері  

«Дүниетану» – адам, табиғат және қоғам, олардың өзара байланысы мен тәуелділігі 

жөніндегі білім жүйесін құрайтын кіріктірілген пән. Оқу пәнінің нысандары – адам, табиғат 

және қоғам, оның ішінде отбасы, мәдениет, денсаулық, қарым-қатынас, ұлт, қауымдастық, 

мемлекет, қоршаған табиғи орта.  

«Дүниетану»  пәнінің  мақсаты  –  ұлттық  және  жалпыадамзаттық  құндылықтар 

тұрғысынан оқушылардың бойында адам, табиғат және қоғамның өзара байланысуы және 

өзара келісілуі туралы білім жүйесін қалыптастыру. Пәннің міндеттері: 

- 

оқушыларда қоғам және табиғат құбылыстары мен нысандарының өзара байланысы 

мен өзара тәуелділігі туралы түсініктер қалыптастыру; 

- 

оқушыларда  табиғи,  әлеуметтік  және  технологиялық  ортадағы  мінез-құлық 

нормаларын және қауіпсіздік ережелерін қалыптастыру; 

- 

оқушыларда  табиғи  және  әлеуметтік  шынайылықты  тану  әдістерін:  бақылау, 

эксперимент, сауалнама тәжірибелерінің қалыптасуын қамтамасыз ету; 

- 

оқушылардың танымдық әрекетін дамытуды қамтамасыз ету; 

- 

оқушыларды  қазіргі  қазақстандық  қоғамға  тән  ұлттық  және  жалпыадамзаттық 

құндылықтар жүйесіне дағдыландыру; 

- 

пәнді оқыту арқылы оқушыларда өзін қоршаған ортаға, қоғамның табиғи және мәдени 

құндылықтарына дұрыс қатынастар қалыптастыру. 

«Дүниетану»  пәнінің  оқу бағдарламасы оқушылардың қиялын ояту  арқылы олардың 

білімқұмарлығын  ынталандыруды  көздейді,  пәннің  мазмұны  «Мен  және  қоғам»,  «Елімнің 

табиғаты» және «Тарих беттерінен» бөлімдерінен тұрады. 

 

 

16 

 

Спиральді оқу бағдарламасы 

Спиральділік қағидаты бойынша құрылған оқу бағдарламасы Джером Брунердің «Білім 

беру  үдерісі»  (1962)  атты  еңбегінде  қарастырылған  танымдық  теорияға  негізделеді.  Оның 

пікірінше, ең күрделі материалдың өзі дұрыс құрылымдалып, дұрыс ұсынылатын болса, оны 

тіпті  кішкентай  балалар  да  түсіне  алады.  Сонымен  қатар,  «жұмыстау  негізіне  баланың 

бұрынғы өз тәжірибесі перне қоры, мағлұматы салынып, дәл айтқанда, балаға танымал жақын 

нәрседен басталғаны» (Ж. Аймауытұлы, 1929) абзал. 

Брунер  адамның  танымдық  қабілеті  шартты  түрде  бөлінген  үш  сатыдан  тұрады  деп 

тұжырымдайды:  

-  белсенді (жұмыс үдерісінде білім алу); 

-  бейнелік (суреттер мен бейнелердің көмегімен білім алу); 

-  таңбалық (сөздер мен сандардың көмегімен білім алу). 

Бұл  спиральді  оқу  бағдарламасы  тұжырымының  дамуына  себеп  болған.  Джером 

Брунердің жұмысына негізделген спиральді оқу бағдарламасының негізгі ерекшеліктері: 

-  оқушы мектепте оқыған кезде тақырыпты немесе пәнді бірнеше рет қайталап оқиды; 

-  әрбір қайталап оқыған сайын тақырыптың немесе пәннің күрделілігі арта түседі; 

-  жаңа білім алдыңғы біліммен тығыз байланысты және бұған дейін алынған ақпарат 

тұрғысынан қарастырылады. 

Спиральді  оқу  бағдарламасын  жақтаушылар  оның  төмендегідей  басымдықтарына 

назар аударады: 

-  оқушы пәнді қайталап оқыған сайын ақпарат толықтырылып бекітіліп отырады; 

-  спиральді  оқу  бағдарламасы  қарапайым  идеялардан  анағұрлым  күрделі  идеяларға 

қисынды жолмен ауысуға мүмкіндік береді; 

- 

оқушыларды межеленген оқу мақсаттарына қол жеткізу үшін бұрын алған 

білімдерін қолдануға жетелеу ұсынылады. 

 

Орта  білім  беру  мазмұнын  жаңарту  аясында  әзірленген  оқу  бағдарламалары 

оқушылардың бір сыныптан екінші сыныпқа өтуі кезінде білімі мен дағдылары қайталанып, 

одан  әрі  дамытылып  отыратын  спиральді  оқу  бағдарламасы  моделіне  негізделген.  Оқу 

үдерісінің алға ілгерілеуі айқын көрінуі үшін, оқу мақсаттары өзара тоғысқан бөлімдер мен 

бөлімшелерге  топтастырылған.  Оқушылардың  сыныптан  сыныпқа  көшу  барысында  алға 

ілгерілеуіне  орай,  олар  өздерінің  дағдыларды  меңгеріп,  түсінуіне  анағұрлым  сенімді  бола 

түседі.  

Сыныптан сыныпқа өткен кезде алға жылжу арқылы оқушылар оларға дүниетанымдар 

аясын  кеңейтуге  көмектесетін,  оларды  қалай  және  неліктен  пайдаланатыны  тұрғысынан 

мойындап  және  бағалап,  олар  сүйенуі  мүмкін  дереккөздер  аясын  кеңейтуге  көмектесетін, 

көбірек  тәжірибе  мен  терең  білім  алады.  Жасы  мен  тәжірибесі  де  оқу  үдерісінде  дербес 

шешімдер  қабылдауға  жағдай  жасайтын  болады.  Мысалы,  бастауыш  сыныптағы 

математикасының спиральді оқу бағдарламасындағы  сандарды оқу, жазу және салыстыру 

бойынша ілгерілеуді оқу мақсаттарының жүйесінен оңай көруге болады (3-кесте): 

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: