Білім беру бағдарламасының білім алушыларына арналған «Педагогикалық шеберліктің негіздері» пәні бойынша
жүктеу/скачать 80,04 Kb.
|
daris kesheni psh
| 2-дәріс. Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың негізгі кэсіби-педагогикалық іс-әрекеті
Жоспары: 1.Педагогикалық қызмет коғамдық кұбылыс ретінде. Жалпы педагогикалық кызмет және кәсіби педагогикалық қызмет. 2. Педагогикалық қызметтің ерекшеліктері мен қиыншылықтары. кәсіби кызметтің мәні мен құрылымы. Мұғалімнің жеке басы оның кәсіптік қызметінің өзекті факторы ретінде. 3. Мұғалімнің кәсіби шеберлігі педагогтың жеке басының кэсіби қасиеті. Педагогикалық қызмет деңгейлері: репродуктивтивтік бейімділік жергілікті үлгіленген, жүйелі үлгіленген қызмет пен мінез-қүлық. 4.Шеберлік педагогтың қызметінің ең жоғары деңгейі ретінде Педагогикалық кәсіптің қалыптасуын зерттеу үшін әуелі педагогика деген сөздің этимологиясына тоқталып өтейік. Педагогика деген сөз грек тілінен аударғанда «paida» - бала, «gogas» - жетектеуші деген мағынаны білдіреді. Жас ұрпақты тәрбиелеу - адамзат тәрбиелеу – адамзат қоғамына ғана тән әлеуметтік құбылыс. Ежелгі Грецияда педагогтар деп баланы мектепке жетектеп апарып қарап, қадағалап жүретін күтуші адамдарды атаған. Ал кейінен қоғамдық тәжірибені жас ұрпаққа жеткізу, және оларды еңбек етуге даярлау қажеттілігі педагогтық кәсіптің пайда болуына негіз болды. Сондықтан педагогтар деп балалардың өмірлік жетекшілері ретінде тәрбиешілер мен мұғалімдер атала бастаған Алғашқы қоғамның өзінде-ақ тәрбие еңбек пен өмір сүру процестерінің негізінде пайда болды. Педагогикалық іс-әрекеттің қалыптасуы тұрмыстық бақылауларды жалпылауға, тәрбие мәселесіне байланысты әр-түрлі пікірлердің жүйеленуіне негізделеді. Бұл қауымдық құрылыста үлкендердің әлеуметтік тәжірибесін жас ұрпаққа жеткізу еңбек іс-әрекетімен тығыз байланысты еңбек құралдары да өзгере түсті. Әлеуметтік, экономикалық жағдайлардың өзгеруіне байланысты адамзат қоғамының әрбір даму сатысында тәрбие мен білім берудің мақсаттары мен міндеттері өзгеріп отырған. Құл иеленушілік қауымдық құрылыстан бастап ең алғашқы педагогикалық мәліметтер тәрбие мен оқыту міндеттері жайлы, әр-түрлі пәндер туралы көзқарастар, ұстаз бен оқушыға қойылатын талаптар белгілі философ-ойшылдардың көзқарастарында жүйелене бастағаны байқалады. Құнды тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер Демокрит, Протагор, Сократ, Платон, Аристотель, Квинтилиан сынды атақты философтардың еңбектерінде елеулі орын алатыны анық. Шығыс елдерінде орта ғасырларда тәлім-тәрбиелік ой-пікірлермен қатар математикалық, астрономиялық, медициналық білімдер қарқынды дами түсті. Аты әлемге әйгілі шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл, философ, әлеуметтанушы, математик, физик, астраном, лингвист, логик, музыка өнерінің зерттеушісі Әбу Насыр әл-Фарабидің асыл мұрасында басқа мәселелермен қатар тәрбие, тәртіп, этика, эстетика, ізгілік, адамгершілік мәселелері үлкен орын алады. Оның «Әлуметтік этникалық трактаттар», «Бақытқа жету жолдары», «Азаматтық саясат», «Қайырлы қала тұрғындарының көзқарастары» сияқты еңбектері әлі күнге дейінпедагогикалық білімнің, тәрбиенің қайнар көзі деуге болады. Орта Азияда түркі тілдес халықтар үшін аса маңызды, тәрбиелік мәні жоғары құнды педагогикалық идеялар Махмұт Қашқаридің «Диуани лұғат та-түрік», Жүсіп Баласұғынның «Құтты білік», Ибн Сина рубайлары, Әбу Райхан әл Бирунидің тарихи тәлімдік, матиматикалық пікірлері, әл – Хогрезмидің төрт ғасырдан Еуропа елдерінде оқу құралы ретінде қолданылған «Ал- Джебр» еңбегі, Фирдеусидің «Шахнамасы», Низамидің «Ләйлі мен Мәжнүні», Қожа Ахмет Яссауидің «Диуни хикметі» тағы басқа тәлім- тәрбиелік еңбектері жастарды білім ғылымға шақыруға, адамгершілік қасиеттері мен гуманистік көзқарастарын қалыптастырудағы асыл мұра, құнды мирас. Орта ғасырларда көптеген мемлекеттерде тәрбие процесінің басым көпшілігі діни сипсты болған. Педагогикалық кәсіптің пайда болысымен –ақ ұстаздарға білімді берумен қатар тәрбиешілік міндет те жүктелді. Ұстаз тұлғасы - әрі тәрбиеші, әрі оқытушы, әрі кеңесші сияқты рөльдерді қамтитін болды. Әр халықтың ойшылдары, қай ғасырда болмасын тәрбиемен оқыту процестерін ажыратпас біртұтас процесс ретінде қарастыруды талап еткен. Себебі тәрбие адамның бүкіл тағдырына әсерін тигізеді, оның өмірінін рухани негіздерін қалайды. «Адамға ең бірінші керегі білім емес, тәрбие. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қос жауы, ол келешекте оның өміріне опат әкеледі» - деген әл- Фарабидің сөздері қазіргі дамуы жылдам қоғамызда да өзекті болып отыр. Сонымен, педагогиканың ғылым ретінде дамуын адамдардың өмір мен еңбекке дайындалуын объективті қажеттіліктері анықталады деуге болады. Қазіргі қоғам дамуында мұғалімдер өздеріне аса жауапты іс жүктелгенін саналы түрде сезініп, ол еңбекті атқаруда барлық ерік-жігерлерін, күш-қайратын, білім, іскерліктерін жұмсап табысты нәтижеге жетуді көздеулері керек. Мұғалімдерге баланың мінез-құлқының, дүниетанымының, адамгершшік қасиеттерінің қалыптасуы,жалпы олардың өсіп дамуының ең маңызды кезеңі тапсырылған. Осындай аса жауапты істі қолға алып отырған мұғалімдер өздерінің бала өміріндегі рөлін әрқашан да жоғары деңгейде атқаруға міндетгі. Ал егерде мұғалім педагогикалық іс-әрекетке немқұрайлы қкарайтын болса оның жұмысында сәтсіздікке ұшырататын көптеген қателіктер мен кемшіліктер кездесуі мүмкін. Осы ойға байланысты А.В.Луначарскийдің: «Егер алтын ісінің шебері алтынды бүлдіріп алса, оны қайта балқытып қрюына болады. Егер багалы тас бүлінсе, онда ол жарамсыз болып қалуы мүмкін, алайда ең бағалы деген жаунар тастың өзі, жаңа туган адамнан қымбат емес. Адамның бұзылуы не үпкен қылмыс, немесе орны толмас өкініш. Бұл материалмен мүлтіксіз, одан не жасай алатыныңды күні бұрын біле отырып жұмыс істеу қажет»- деген сөздері тәжірибелі педагогтардың жадында. Кейбір мұғалімдердің кәсіби біліктіліктерінің төмендігінен баланың балғын балалық шағына дақ түсірулері олардың ата-аналар алдында, әріптестері алдынла беделін төмендетеді, абыройын түсіреді және олардың жіберген қателігі баланың өмір бойы жүрегінде қалады. Өкінішке орай ондай мұғалімдер өздерінің кемшіліктерін байқамай сәтсіздік жағдайларда оқушыларды кінәлап, олардың болашағына үулкен күмәнмсн қарайды. Ал окушы қателігі кешірілуі керек, себебі олар әлі өз күштері мен мүмкіндіктерін шамалай алмайтын, даму үстіндегі жандар. Мұғалім шәкіртіне сенім арта білуі арқылы оның ішкі әлеуетін ашуға мүмкіншілік туғызады. Сол сияқты егер мұғалім баланың бойында адамгсршілік сезімдсрді оята алса, ізгілік дэнін сеуіп, оларды тереңінен сусындата білсе, ондай педагогикалық ықпал баланың өмір бойғы рухани азығына айналуы мүмкін. Француз жазушысы Антуан де Сент-Экзюпери: «Өмір сүру - демек баяу өсіп-өну. Мұғалім біздің үмітімізді және біздің қогамымыздың болашагын — үйлесімді жеке тұлғаны тәрбиелейді. Мұғалім балаларға әлем мәдениетін таныстыра отырып, шын мәнінде, бақыт негізін қалайды» - деген екен. Осындай мәртебеге ие болу үшін мұғалім өз бойында ілтипаттылық, балаға сенім арта білу, байқағыштық, әділдік, сабырлық, шыдамдылық сияқты қабілеттерді дамытып жетілдіруі қажет, солардың негізінде ғана оның ерен еңбегі кәсіби табысқа жеткізуі мүмкін. Мұғалімнің оқушылар арасында өзін-өзі үйлесімді түрде үстай білуі, ілтипатты, қайырымды және әділетті болуы да педагогтық тактыға жатады. Әділетті ұстазды бала әр уақытта бағалап, сыйлайды, жанындай жаратады. Ол баланың сеніміне толық кірген, жүрегіне жол тапқан және мәңгі із қалдырған педагогтық істің шебері. Алайда, мұғалім тарапынан кейде әділетсіздік те байқалады. Оны шәкірттер тез сезеді. Кейбір мұғалім окушыларға баға коюда ымырашылдыққа барады. Ол сабақ үстінде оқушының жауабына қанағаттанбаса да бағаны жоғарылатып, ал өте кекшіл мүғалім кейбір оқушылардың жағымсыз сөздерін нсмесе істерін есінс сақтап, олардың жақсы жауаптарына төмен баға қояды. Осының нәтижесінде шәкірттер арасында наразылық туады. Бүл мүғалімнің беделіне нүқсан келтірсді. Баланы орынсыз мадақтау да, немесе жөнсіз жазалау да әді-лстсіздіктің бір түрі. Баланы мақтау үшін оның мінез-қүлқын, дербес ерекшеліктерін жете білуге тиіс. Ал сынып ұжымы мадақталатын окушыны бір ауыздан макұлдауы кажет. Сонда ғана мадактау әділетті де, дәлелді де болады. Оқушының теріс іс-әрекеттерін толык зерттемсйінше, оны күмәнданып жазалау немесе орынсыз жекіру, әкірендеу, балағаттап сөгу ешкандай моральдык нормаға сыйманды. Қайта мұғалім балаларды өшіктіріп, өзіне карсы кояды. Әрине, мұндан жағдай кейде мұғалімнің іс-тәжірибесінің аздығынан немесе мәселені жан-жақты ойламай, асығыс шешім кабылдауынан туатындығы сөзсіз. Сондыктан ұстаз өте көреген, әрбір мәселсні терең зерттеп, ой таразысына салып, дұрыс шсшім кабыл-дау аркылы іске асырғаны жөн. Міне, осы жағдайларды еске алғанда ғана мұғалім педагогтык тактыға ис болып, балалар алдында өнегелі, бсдслді тәрбиеші ексндігін көрсетеді. Кейбіреулер мұғалімде ерекше педагогтытқ талант болуы керек дейді. Шынында мұғалімдердің бәрі бірдей талантты бола беруі мүмкін емес. Бірақ әрбір мұғалім өз ісінің аскан шебері болуға тырысуы қажет. Нағыз талантты педагогтар өте аз, ілуде біреу. Т А Л А Н Т — дарындылықтың жоғары дәрежесі, оны зерттеу, анықтау курделі мәселелердің біріне жатады. Мәселен, музыка, әдебиет және ғылым салаларында талант біреулерде ерте, ал біреулерде кеш байқалады. В. Моцарт (1756—1791) төрт жасында музыкалық аспап клавесин арқылы орындалатын концерт шығарма-ын, ал 11 жасында «Аполлон және Гиацинт» атты опера жазды. С. Прокофьев (1891 —1953) музыкалық шығармаларын 5 жасынан, Д. Шостакович 9 жасынан, А. С. Пушкин өлеңдерін 8 жасынан, С. Есенин 9 жасынан бастап жаза бастады. Академик Л. Ландау 13 жасында орта мектепті бітіріп, 14 жасында университеттің екі факультетінде бірдей оқыды. Атақты ғалымдар С. Маргелян 24 жасында, М. Келдыш 28 жасында физика-математика ғылымдарының докторы болды. Бірсыпыра адамдарда талант ксш оянады. И. Нютон нашар окығандықтан, оны әкесі мектептен шығарып алды. Химия ғылымына зор үлес қосқан ғалым Л. Пастер мектспте химия пәнінен улгсрмеді. Ұлы Шотланд жазушысы Вальтер Скотт өзінің бірінші тарихи романын «Уверли, или Шестьдесят лет тому назад» 43 жасында жазып, Европа әдебиетін дамытуда жаңа ксзең ашты, тарихи романның жанрын жасаушы болып тарихқа енді. Талант әр адамның табиғи мүмкіншілігі, оның дамуы нышанға және түрлі іс-әрекеттеріне байланысты. Нышан — деп нерв системасыпдағы іштен туған анатомиялық-физиологиялық өзгешіліктерді айтады. Нышанның негізінде жалпы және арнайы қабілет дамиды. Жалпы кабілетке ақыл мен еске негізделген байқағыштык, парасаттылық, ізденімпаздык, көрегендік т. б. жатады. Кейбір адамдардың сурет және ән салуы, шахмат және дойбы ойнай білуі, ал мұғалімдердің жеке пәндерді игеріп, тәрбиені шеберлікпен іс-жүзіне асыра білуі арнайы кабілетке байланысты. А. С. Макаренко 32 жылдай мұғалім болып істеді. Ол тәрбие мәселелерін терең зерттеп, өте кұнды педагогикалық мұра қалдырып кетті. Осындай үнемі ізденушіліктің нәтижесіенде арнайы жоне жалпы қабілетін бірдей дамытып, А. С. Макаренко педагогикалық істің шебері — талантты мұғалім болды. Иллюстративтік және таратылым материалдар Негізгі әдебиеттер:1-5 Қосымша әдебиеттер:1-8 жүктеу/скачать 80,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|