Білім беру бағдарламасының білім алушыларына арналған «Педагогикалық шеберліктің негіздері» пәні бойынша
жүктеу/скачать 80,04 Kb.
|
daris kesheni psh
| 3-дәріс. Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық эрудиция мен құзіреттілік
Жоспары: 1.Жалпы мәдениет педагогтың кәсібилігінің шарты. 2. Ғылыми эрудиция құндылық бағдарламалар - педагогикалык мэдениеттің компоненттері. Педагогикалық эрудицияға жетудегі ой-еңбегі техникасымен мәдениетті. 3. Педагогтың теориялык дайындалу мазмұны: бақылау, жобалау, ақыл рефлекциясы Педагогикалық шеберліктің маңызды элементі - жоғары деңгейдегі педагогикалық техника. Педагогикалық техника - бұл педагогикалық қызметтестік әдістерін тиімді қолдану үшін мұғалімге қажет білім, ептілік, дағдылар жиынтығы. Педагогикалық техниканы меңгеру үшін педагогика мен психология бойынша арнайы білімдерді, ерекше тәжірибелік дайындықты қажет етеді. Ең алдымен педагогтың игеретіні -балалармен қарым-қатынас, тілдесу ортақтастығы (общение): оқушылармен орынды сөйлесу мәнері мен ортақтасу мәнерін таңдай білу. Балалармен қатынастың қарапайым да табиғи болғаны жөн. Мұғалім жасөспіріммен тілдесуде жалған сөз, құрғақ уағыз бен жасанды ағайынгершіліктен (панибратство) аулақ болғаны дұрыс. Педагогикалық техниканың құрамды бөлігі - тәрбиешінің өз зейіні мен балалар зейінін баскара білуі. Шоғырлы топ-тарда көп санды да санқилы оқу істерін орындауда ешбір нәрсе оның назарынан тыс қалмауы тиіс. Аса маңызды жәйт - оқушыны әрекет-қылығының сырттай белгілері бойынша оның жан дүниелік қалпын анықтап білу. Бұл педагогикалық әрекеттерді таңдауда ескерілетін мұғалімнің басты кәсіби сапаларыныңбірі: педагогикалықәдеп негізіжәнетәлім-тәрбие қызметінің тұғыры. Іс-әрекет қарқынын сезе білу де - педагог үшін маңызды сапа. Оқу-оқыту, жалпы тәрбиелеу барысындағы мұғалім қателіктерінің көбі өз әрекет қарқындылығы мен педагогикалық шешімдерін барластырып, өлшестіре алмауынан туындайды: не асығады, не кешігеді, ал бұл қай жағдайда да педагогикалық ықпалдың тиімділігін кемітеді. Педагогикалық техника ептіліктері мен дағдыларының үлкен тобы тәрбиешінің оқушылар тарапынан болған қандай да қылық-әрекеттерге немесе оларда байқалған моральдық қасиеттерге деген өз субъектив бағасын әсерлі білдіре алу тәсілдерінен құралады. Педагог еш уақытта бейтараптыққа салынуы мүмкін емес. Ол өз шәкірттерінің өнегелі істеріне шаттанады, жарамсыз қылықтарынан күйзеледі. Оның толғанысы бала әрекетінің шынайы бағасы. Бұл тұрғыдан, педагог шебер-лігі қандай да бір қырымен актерлік шеберлікпен ұштасады. Педагогтың балаға қаратылған сөзі өтініш те, мінеу де, қолдау да, бұйрық та болуы ықтимал. Педагог кез келген уақытта тек өз рөлін "ойнайды", сондағы мақсаты біреу-ақ - тәрбиеленушіге дұрыс ықпал жасау. Педагогикалық ортақтасу балалар мен байланыс қатынас түзу құралы. Осыдан оны мұғалім мен оқушы арасындағы сенімді байланыс орнықтыруға бағытталған педагогикалық кәсіби өзара ықпалды әрекет деп түсіндіруге де болады. Бұл орайда мұғалім үшін аса маңызды болатын жағдаяттар: сөз саптау, сөйлеу мәдениеті, дауыс қоя білу, өз дауысын, ым-ишарасын, сөз барысында тыныстап білу деңгей ептіліктерін басқарымға келтіре алуы. "Мен "бермен кел" дегенді 15-20 түрге құбылта айтып, қол, дене, бет-әлпет қозғалыстарымды 20 түрге келтіріп, сезімімді білдіре алатындай кездеғана, шеберлігімнің қалыптасқанын байқадым"-деп жазыпты А.С.Макаренко. Педагогикалық ортақтасу мәселелері әлемдік педагогикада жоғары белсенділікпен зерттелуде. Жақын арада жарияланған американ педагогтары Дж.Брофи және Т.Гуддтың "Мұғаліммен оқушы арасындағы қатынас кітабында оқушыларға болған таңдамалы қатынаста көрінетін мұғалімнің "субъектив" пайымдау ерекшеліктері талданады. Белгілі болғандай, мысалы, педагог өзі тәуір көретін оқушыларға көбірек назар салады екен. Қаламаған оқушылары оның назарынан тыс қалып, мұғалім "шуағын" сезіне алмайды. Мұғалімнің жақсы көретіндері данагөй, тәртіпті, тіл алғыш оқушылар. Енжарлар мен ынжықтар тіпті де еленбейді. Ал тәуелсіз, өжет, белсен-ді оқушылар мұғалімге ұнай бермейді. Қарым-қатынас түзуде оқушының сырттай тұрпаттық әдемі көрінісі де маңызды келеді. Дж.Брофи мен Т.Гудд анықтағанындай, мұғалім: алдыңғы партада отырған балалармен ырықсыз көп қатынас жасауға ұмтылады; олардың бағасын да жоғарылатып қоюға әрекеттенген; жазуы әсем балаларды көбірек құрметтейді; ұқыпты да әдемі киінген оқушыларға көбірек назар аудрады; әйел мұғалімдер көбіне ұл балалар бағасын жоғарылау береді; ер мұғалімдер сүйкімді, сұлу қыз шәкірттерінің бағасын көтермелейді ж.т.б. Педагогикалық ортақтасуға орай мұғалімдердің үш тобы анықталған: "белсенді", "көңілшек" және "әсіре белсенді". Біріншілері қатынас түзуде ынталы, әр оқушымен жеке қатынас жасауға шебер, тәжірибе, жағдайға орай әрекеттері ауысып барады. Өзінің қандай мақсат қойып, оған қалай жететінін біледі, түсінеді. Екіншілері де өз көрсетпе-талаптарын икемділікпен пайдалана алады, бірақ көңілшектіктен әлсіз. Қатынастар түзуде балалар жетегінен шыға алмай қалады. Мақсаттары күңгірт, мінезі - икемшіл, тұрақты көзқарасы, бағыты жоқ. "Әсіре белсенді" мұғалім өз оқушыларын шектен тыс жоғары бағалауға бейім, баламен қатынасының көбі шындыққа жанаспайтын кейіпке түсіп кетеді. Оның бағалауында сәл белсенді бала - бұзақы да тәртіпсіз, ал енжар оқушы - жалқау да ақымақ. Мұндай мұғалімнің қылық-әрекеті де өз шәкіртіне қойған бағасына сай: нақты оқушыны өз өлшеміне сәйкес көремін деп шектен шыққан қылықтарға бой ұрады. Педагогтың басты қаруы - сөзден басқа оның құрал-жабдық қорында бір топ сөздік емес (вербалды емес) тілдесу-ортақтасу шаралары жинақталған. Олар: тұрпат кейпі, ым-ишара, қол, көз сілтемелері. Зерттеулерге қарағанда мұғалімнің міз бақпас бетінде ақиқаттың 10-15 %-ті жойылады екен. Балалар өз ұстазының қас-қабағын сезгіш-ақ. Оның бетінің бозаруы мен түксиген қабағынан істің қандай да насырға шапқанын сезіп, оқу қарқынын бәсеңсіріп, нәтижені алыстатады. Мұғалімнің бетін көлеңкелеп, назарын тайдыруы немесе кекірейе бой тіктеп, мықынын таянуы балалар тарапынан оның сенімсіздігі, келіспейтіндігі, қарсылығы ретінде қабылданады. Тік тұрғанда алақандары ашық болып, отырғанда аяқ-қолы жайбарақат жайласа, балалар мұны оқытушының сенімі, келісімі, өздеріне деген болымды қатынас деп сезінеді. Мұның бәрі оқушылар тарапынан бейсана қабылданады. Шабыт, қуаныш не сенімсіздік жоғары дауыспен жеткізілсе, ашу, қорқыныш айқаймен бірге жүреді, ал қайғы мен шаршау жұмсақ та бәсеңсіген дауыспен жеткізіледі. Есіңізге түсіріңіз, кейбір мұғалімдеріңіздің шарбая не ысқырған дауысынан қаншалықты сескеніп, үріккеніңізді. Мұндай дауысты адам педагогикалық қызметке тіпті де жарамайды. Әлбетте, өзіндік тәрбиемен, тұрақты өзіндік жетілдіру жаттығуларымен адам бойындағы көп нәрсені өңдеуге болады. Сөйлеу желісі де мұғалім сезімін білдіреді: жылдам сөз - толқу мен күйзеліс, жай сөз - шаршағандықты, менмендікті, көңіл қараштығын та-нытады. Бас сипау, жанасу, қол алысу, иықтан, жауырыннан қағу да өз мәніне ие. Мұндайда әсіресе бір жағы кем отбасы балалары жақсы қабылдап, педагогты жоқ әкесі не анасының кейпінде таниды. Тентек пен қыңырды не өкпелегіш баланы басынан сипап, қандай да бір басқа тәсілдердің бәрімен жетісе алмаған құрметке бөленесіз. Бұл әр педагогтың қолынан келе бермей-тін әдіс, мұны тек бала сеніміне толық кірген мұғалім ғана жасай алады. Мұғалімнің баламен нақты қатынастағы педагогикалық екеу ара қашықтығы (дистанция) келесідей белгіленген: - тікелей жеке-дара сөйлесуге мұғалім - оқушы арасы 45-120 см-ге дейін; - сынып тобымен ресми сөйлесуде - 120-400 см-ге дейін. Сөйлесудегі аралық қашықтықтардың ұдайы өзгерістердеболуы педагогикалық еңбек ерекшеліктерінен, себебі педагог әрдайым нақты шарттар мен жағдайларға икемдесуі қажет. Қол сілтемелерін де ұмытпаңыз! Қол ұшы қозғалысы мен шошайған бармақ әңгімеге жан береді не қатынасты қарапайымдастырады (не қиындастырады). Мысалы, ашық алақан адамды өзіне тартады. Айқастырылған аяқтар, артқа тартылған не қалтадағы қолдар - сұхбаттастар арасына кедергі салады. Сұқ бармақты көп шошаңдата бермеңіз -бұл басымдылық пен әміршілдіктің белгісі. Қаламыңызбен көзілдірігіңізді сипалақтап, бармағыңызбен столды тоқылдатып, аяқтарыңызды тықылдата бермеңіз бұл сіздің шыдамсыздығыңыз бен сенімсіздігіңізді байқатып, әңгіме желісінен ауытқытады. Мұғалім назары айнада не кітапта болмай, кезегімен оқушыларына бағытталғаны жөн. Сонда ғана балалар сіздің көңіліңіздің өздерімен бір екеніне сенеді, сізбен бірлікте жұмыс жасауға дайын тұрады. Қорытындылай келе, айтарымыз - бәрі шеберлікке тәуелді. Ал шеберліктің өзі ұзаққа созылған тыңғылықты, өзін жасауға бағышталған мұғалім еңбегінің нәтижесі. Кейбір мұғалім оқушыларының қимылсыз тыңдап, тыныш отырғанын, жазып не оқып үлгеріп жатқанын қанағат тұтып, артық іс-әрекетке бара бермейді. Мұндай мұғалім еш уақытта да бала көңілін жылыта алмайды, оған бала жүрегінде орын жоқ. Мұғалім болдың ба - кәсібіңді арғымақша ерттеп, мін, өз ісіңнің шебері бола біл. Иллюстративтік және таратылым материалдар Негізгі әдебиеттер:1-5 Қосымша әдебиеттер:1-8 4-дәріс. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі ретінде Жоспары: 1.Педагогикалық техника мүғалімнің жүріс-тұрыс формасы және оның компоненті. 2.Педагогикалық шеберліктегі басқару технологиясы. 3.Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі ретінде. 4.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика жэне пластика. Зиянды әдеттер. 5. Мұғалімнің сыртқы киімінің мәдениеті Қазіргі қоғам дамуы мұғалімнің жеке қасиетіне, гуманитарлық бағытына, мамандық біліктілігіне жоғары талап қойып отыр. Бұл тұрғыда табысқа жету, көбінесе, ұстаздың оқыту құралын, әдіс- тәсілін, жалпы сабақ өту үрдісіндегі барлық жиынтық технологиясын кәсіби шеберлікпен меңгеруімен айқындалады әрі мұның ішіндегі ең бастысы мұғалім сөзі болып табылады.Соңғы жылдары педагогика ғылымын оқып- үйренуде мұғалім сөзінің құдыреттілігін айқындайтын жаңа тіркестер пайда болды.: «оқыту тілі» (Л. Клинберг), «сөйлеу шеберлігі» (В. Лихачев), «Оқу- педагогикалық тіл» (Ю. Рождественский), сондай- ақ Т. Ладыженскойдың зерттеулеріндегі «тірі сөз» метафора- тіркесі және т.б. Сондықтан педагогика ғылымында бұл мәселеге ерекше көңіл бөлінеді және басты назарда адам тұрады. Өйткені адам- тілдің сақтаушысы, әрі ойлап табушысы. Міне, осыдан келіп мынадай түсініктер туындап отыр: «тіл даралығы» (Ю. Караулов), «тілдің өмір сүруі» (Жапония), лингвистикалық экология»(Л. Сковрцов), т.т.Сөзге деген бүгінгі көзқарас бұрынығы тарихи- дидактикалық дәстүрде де бар. Я. Коменский өзінің «Ұлы дидактикасында» жалпы өнер ішіндегі барлығына бәрін үйретеетін тіл туралы « негізі заттардың өзіндік табиғатынан алынатынын, оның шынайылығы механикалық өнерден алынған мысалдармен де дәлелденетінін» атап көрсетсе, ал одан ары дамып, қалыптасуында (И. Песталоцци, А. Дистерверг) ол нормативті табиғи үрдісінде қалып қоймай, түсіндіру міндетін де атқаратындығы айтылады. Білім беру ісінде «формалді» және «материалды» теориясын жақтаушылар оның мазмұнын, әдісін, ұйымдастыру формаларын негізге алады, И. Гербарт табиғи психиканы төрт түрлі құрылымға (айқындық, ассоциация, жүйе, әдіс) бөліп қарастырады, ал К.Ушинскийдің дидактикалық жүйесінде біілмді кім қанша бойына көбірек сіңірсе, ол сонша ақыл- ойға бай әрі дамуы да жоғары болады дейді. Сондықтан да мұғалім оқушының қабілетін, еркін ойлау жүйесін, қабылдау зерделілігін дөп баып, осы қасиеттерін жетілдіре түсуге ұмтылуы үлкен мәнге ие. Мұғалім сөзі оқулық мазмұнын тек түсіндіріп қана қоймай, оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне, оқып- білгенін терең түсінуге және психикалық- зерделік жағдайына әсер етуі тиіс. Өйткені сөз, анығырақ айтқанда, сезінуден ойлануға, жалқыдан жалпыға, нақтылытан, шынайылыққа алмсу үрдісіндегі аралық буын болып табылады. Бұл жөнінде А. Лосев мына фактіні атп көрсетеді: адам сөзі өзінің жеке тар шеңберінен шығып, әлмге үн қатады. Демек, ол субъкт пен объект арасындағы көпір, қабылдау мен қабылдатудың- өзара кездесу айнасы және бірлігі. Дидактика «сөз» түсінігі екі құрылымды элементтен тұрады: 1) мұғалім сөзі (вербальді тәсілі мен оқытуды ұғындыруы) , 2) оқушы сөзі (вербвльді тәсілі мен оқуды ұғынуы). Оқыту мен оқудағы вербальді тәсіл деп сабақ кезіндегі мұғалім мен оқушы арасындағы жан- жақты сөйлеу түрлерін айтамыз (ой пікірлерін білдіру, әр- түрлі сұрақ- жауаптар алмасу т.б.) Ендеше «мұғалім сөзі» және «оқушы сөзі» деп жіктейтін болсақ, онда оны ғылыми түрғыдан былай қарастырамыз: —философия, социология — мұғалім мен оқушының, жеке мен топтың өзара қарым-қатынасы; —коммуникация теориясы, сөз қызметінің теориясы— қатынас түрі, сөйлесу қатынасы; еңбек психологиясы және мұғалімнің жеке қасиеті — мұғалімнің жеке-даралығын жүзеге асыру тәсілі; шешендік өнер психологиясы мен сахналық өнері — шешендік өнерінің түрлері. Мұғалім мен оқушының вербальді қызметі психология-педагогикалық әдебиетте бірнеше классификацияға жіктеледі: мүғалімнің сөйлеу категориясының жүйесі (А. Гардин); Н. Фландерстің интеракция талдауының жүйесі; —шетел зерттеулеріндегі Н. Фландерстің модификацияланған жүйелері. Сабақтағы вербальді қызметті мұғалім және оқушы сөзі деп бөлу қабылданған. Мұнда дидактикалық қарым-қатынас басшысы ретінде мұғалім сөзіне басты назар аударылады. Біз мұғалім сөзі деп сабақ үстіндегі және еркін жұмыс кезіндегі ұстаздың шәкірт сұрақтарына жауап беруін, сондай-ақ сұхбат, дәріс, әңгіме өткізу, сабақ түсіндіру, т.б. формалар барысындағы сөз жүйелерін түсінеміз. Мұғалімнің дәрістегі шағын мәтіндерінің қай-қайсы да дидактикалық оқыту циклінің барлық буындарына кіреді. Мұны профессор Р. Лемберг әлдеқашан атап көрсеткен. Ол былай деп жазды: сабақ өту кезінде мектепте оқытылатын барлық пәндерде және оқу-танымдық үрдісінің бәрінде қолданылады, сондай-ақ жаңа тақырыпты хабарлағанда, білімді бекітіп, байытқанда, оқушы үлгірімін бақылағанда, үй жұмысы мен оның орындалуын қадағалағанда да жүзеге асады. Сонымен бірге автор бұл еңбегінде оқу хабарламасын қабылдау бейімділігінің психикалық үрдістеріне негіз қалап, қарастырған. Шындығында, оқу мөлшерінің өлшемі көрсеткендей оқу материалының 40 процентке жуығы мұғалімнің сабақ түсіндіру үрдісінде өтетіндігі белгілі болып отыр, нәтижеде сан сапаға айналмай, сабақта берілген ауызша хабарламаны оқушылардың 75 проценті қабылдамай қоюы мүмкін. Сондықтан сабақты тыңдата білудің тиімділігіне жету үшін түсінбеуден түсінуге бару жолдарын және негізгі механизмдердің бұзылуына әкеп соғатын кедергілерді анықтап білу керек. Бірінші кедергі — тыңдатуға көңіл бөлудің жоқтығы. Мұнда оқушы- ның назарын мұғалімнің аударта алуы айрықша орын алады. Оқушыны бұған тәрбиелеу — оқыту тиімділігінің алғышарты. Ол үшін оның тың- дау қабілетін жетілдіріп, сабақты ұғынуды қалыптастыруға жағдай жа- сау керек. Яғни оқушының бүкіл назарын мұғалім өзіне және өтіп жат- қан дәрісінің мәтініне бағыттай білуі тиіс. Екінші кедергі — дауысты хабарламаны қабылдата білуді игермеу салдары. Өйткені, тыңдата білу бір жағынан тіл құралы — сөйлеу мәнері арқылы түсіндіріп, қабылдатуды, екінші жағынан сөзбен жеткізілген сабақ мазмұны ойлантып, толғантуды талап етеді. Барлық фонологиялық тіл құралын қабылдату қабілеттері мен сөз саптау ерекшеліктері сөйлеу бейімділігі деп қарастырылады. Демек физика-лық, фонетикалық, интонациялық компоненттерді жетілдіру — мүғалімнің дәрісті тыңдата білудегі тиімді екінші шарты болып табылады. Тыңдаудағы басты механизм — айтылған сезге ой жүгірте білу. Мәселен, Л. Выготский, Н. Жинкин, т.б. психологтердің зерттеулерінің нәтижесінде сөздің ойға айналатынын білеміз. Ал, ойлау үрдісінде әр нәрсені талдай білу қажеттілігі ерекше рөл ойнайды. Соның негізінде адам ойы одан ары өркендеп, жетіле түседі. Орыстың белгілі лингвисті А. Потебня: «Сөйлеушінің ойы тыңдаушының түсінік түйсігіне жете бермейді: бірақ соңғысы, сөз төркінін ұга келе жүктеу/скачать 80,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|