ИНТРОДУКЦИЯЛАНҒАН
КӨП ЖЫЛДЫҚ ӘСЕМ ӨСІМДІКТЕР
Тұқымдас
|
І. Күрделігүлдер-Сложноцветные- Compositae Adans
|
Өсімдік түрі
|
1. Нарғызгүл
Георгина
Dahlia
|
2. Сарыраушан Золотарник Solidago
|
3.Гайлардия Gaillardia
|
4. Ақ хризантема Хризантема белая Chrysantehemum
|
5. Ірі Хризантема хризантема
крупная
Chrysantehemum
|
6.Астра
Aster
|
Биіктігі, см
|
25-200
|
40
|
50-60
|
60-70
|
80-90
|
50-60
|
Жапырақ формасы,
түсі
|
Шақпақты
бөлінген,
ашық және
қою жасыл
|
Ланцет тәрізді,ұсақ,қою жасыл
|
Ұзынша және сопақша,қою жасыл
|
Шақпақты бөлінген, жасыл
|
Ірі жапырақты
қоюжасыл
|
Қою жасыл түсті
|
Гүлінің
Размері, түсі
|
Пішіні мен көлемі де әр түрлі
формада
|
Ірі және жай гүлді, сарғыш, қоңырқай
|
Ірі және жай гүлді, сарғыш-қоңырқай түсті
|
Ақ түсті
|
Ақ түсті
|
Гүлдері түтік тәрізді-сары түсті және тілше тірізді –ашық көк түсті
|
Гүл шоғыры
|
Тілше және түтік тәрізді
|
Ұсақ гүлдері ірі гүлшоғырына жиналған
|
Тілше және түтік тәрізді
|
Гүлшоғыры себетке 1-3гүлден жинақталған,гүлдері тілше және түтіктәрізді
|
Гүлшоғыры ірі, диаметрі 10 см, гүлдері жай.
|
Диаметірі 3см
|
Гүлдеу уақыты
|
6-10
|
6-7
|
6-аязға дейін
|
6-7
|
7-9
|
9
|
Қатынасы
|
Ылғалға
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Құрғақшылықақа төзімді
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Жарыққа
|
Жарық сүйгіш
|
Жарық сүйгіш
|
Жарық сүйгіш
|
Жарық сүйгіш
|
Жарық сүйгіш
|
Жартылай көленкелі жерлерге төзімді
|
Темпера-тураға
|
Аязға төзімсіз,жылу сүйгіш
|
Суыққа төзімді
|
Жылу сүйгіш
|
Суыққа төзімді
|
Жеткілікті аязға төзімді, қыста жабуды қажет етеді.
|
Қыста жабуды қажет етпейді
|
Вегетативті көбейту
жолдары
|
Түйнектерімен
|
Қалемше, тұқымдары арқылы
|
Грунтқа отырғызады
|
Түптерін бөлу, тұқымдары арылы
|
Түптерін
бөлу, қалемше арқылы.
|
Кесіп алуға қолданылады
|
ИНТРОДУКЦИЯЛАНҒАН
КӨП ЖЫЛДЫҚ ӘСЕМ ӨСІМДІКТЕР
|
Тұқымдас
|
ІІ.Сарғалдақтар
Лютиковые
Ranunculaceae
|
Өсімдік түрі
|
7. Таушымылдық
Пион
Paeonia
|
8. Шөмішгүл Водосбор
Aguilegіa
|
9. Аконит
Aconitum
|
10. Василистник
Thalistrum
|
11.Дельфиниюм
Delphinium
|
Биіктігі
см
|
100-150
|
50-70
|
70-100
|
100-165
|
15
|
Жапырақ формасы,
түсі
|
Ірі жапырақты,ашық жасыл
|
Оюланған,жасыл
|
Салаланған, ұзынша, жасыл
|
Үлкен бөлікті, жасыл
|
Ұзынша, ланцет тәрізді, жасыл
|
Гүлінің
Размері, түсі
|
Қызыл, ақ, қызғылт және әр түрлі түсті
|
Жай гүлді, қою көк
|
Қоңыраубас гүлді, көкшіл түсті
|
Сарғыш, ақ түсті
|
Көк, ақ, көкшіл, қызғылт
|
Гүл шоғыры
|
Ірі, үлкен диаметрі 25-30см
|
Гүлдері түкті
|
Пирамида тәрізді
|
Тілше және түтік тәрізді
|
Диаметрі 3-5см
|
Гүлдеу уақыты
|
6
|
5-6
|
6-10
|
6
|
6
|
Қатынасы
|
Ылғалға
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Жарыққа
|
Жарық сүйгіш
|
Жартылайлай көлеңкеге төзімді
|
Жартылай көленкеге төзімді
|
Жарық сүйгіш
|
Жартылай көленкеге төзімді
|
Темпера-тураға
|
Қыста жабуды қажет етеді
|
Қысқа төзімді
|
Қысқа төзімді
|
Қысқа төзімді
|
Қыста жабуды қажет етпейді
|
Вегетативті көбейту
жолдары
|
Түптерін бөлу,тұқымдары арқылы
|
Түптерін бөлу, қалемше,тұқымдары арқылы
|
Түптерін бөлу арқылы
|
Топтастырып отырғызуға қолданылады
|
Тұқымдары және бұталарының бөлінуі арқылы
|
ИНТРОДУКЦИЯЛАНҒАН
КӨП ЖЫЛДЫҚ ӘСЕМ ӨСІМДІКТЕР
|
Тұқымдас
|
ІІІ.Лалагүлдер
Лилиные
Lilaceae
|
IV. Шегіргүлдер
Фиалковые
Violacea
|
Өсімдік түрі
|
12.Лалагүл Лилия
Lilium
|
13.Қызғалдық Тюльпан Tulipa
|
14.Лилейник Heterocallis
|
15.Ландыш Convallaria
|
16.Шегіргүл Фиалка
Viola
|
Биіктігі
см
|
100
|
60-80
|
100
|
12-15
|
20-25
|
Жапырақ формасы,
түсі
|
Ланцеттәрізді,жас ыл
|
Ланцеттәрізді,жасылтым
|
Ұзынша,ланцеттәрізді,жасыл
|
Үлкен бөлікті,ашық жасыл
|
Аратісті,ланцеттәрізді,жасыл
|
Гүлінің
Размері, түсі
|
Қоңырқай,ақ,ірі гүлді
|
Размері,түсі әртүрлі
|
Гүлдері ірі,сарғыш, қою сары
|
Аппақ,иісі жағымды
|
Ірі,әртүрлі түсті
|
Гүл шоғыры
|
Гүлдері тостағанша тәрізді
|
Жалғыз,ірі гүлді,гүлдері жапырақшасыз
|
Бір бұтағында бірнеше гүлден
|
Қоңыраубас гүлді
|
Жай гүлді жалғыз
|
Гүлдеу уақыты
|
7
|
6
|
6-7
|
5-6
|
6-10
|
Қатынасы
|
Ылғалға
|
Жарық сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Жарыққа
|
Аязға төзімді
|
Жарық сүйгіш
|
Жартылай көлеңкеге төзімді
|
Көлеңкеге төзімді
|
Жарық сүйгіш
|
Темпера-тураға
|
Аязға төзімді
|
Қыста жабуды қажет етеді
|
Аязға төзімді
|
Қысқа төзімді
|
Қыста жабуды қажет етеді
|
Вегетативті көбейту
жолдары
|
Жуашық-тары арқылы
|
Грунтқа отырғызады,қалемше арқылы
|
Түптерін бөлу, тұқымдары арқылы
|
Жапырақтарының бүршіктенуі арқылы
|
Грунтқа отырғызады,қалемше арқылы
|
ИНТРОДУКЦИЯЛАНҒАН
КӨП ЖЫЛДЫҚ ӘСЕМ ӨСІМДІКТЕР
|
Тұқымдас
|
V. Қалампырлар
Гвоздичные
Caryophyllaceae
|
VІ. Құртқашаштар
Касатиковые
Lridаcea Lindl
|
Өсімдік түрі
|
17.Қалампыр Гвоздика Diathus
|
18.Отсабын
Лихнис
Lychnis
|
19.Баршынгүл Гладиолус Gladiolus
|
Биіктігі
см
|
30
|
50-70
|
80, 100, 200
|
Жапырақ формасы,
түсі
|
Ұзынша, жалпақ, қою жасыл
|
Қою
жасыл
|
Тікжапрақты, жасыл
|
Гүлінің
Размері, түсі
|
Гүлдері ірі,жай,сары,сарғыш,қоңыр
|
Гүлдері ашық қызыл, қызғылт диаметрі-2.3см.
|
Сары, қызғылт, қызыл, ақ және әртүрлі түсті, ірі гүлді.
|
Гүл шоғыры
|
Гүлдері жалғыр,бір бұтағында 2-3 гүлден
|
Диаметрі 6-9см
|
Гүлдері биік бұтақта-рында, гүлшоғыры күшті масақты
|
Гүлдеу уақыты
|
7-10
|
5-6
|
7-8
|
Қатынасы
|
Ылғалға
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Ылғал сүйгіш
|
Жарыққа
|
Жарық сүйгіш
|
Жарық сүйгіш
|
Жарық сүйгіш
|
Темпера-тураға
|
Жеткілікті, жылу сүйгіш
|
Қыста жабуды қажет етпейді
|
Жылу сүйгіш, жуашықтарын жер астында сақтайды.
|
|
|
|
|
|
Вегетативті көбейту
жолдары
|
Грунтқа отырғызады
|
Тұқымдары және бұталарының бөлінуі арқылы
|
Жуашықтары арқылы
|
Семей қаласының әртүрлі гүлзарларында ірі әрі әсем гүлшоғырлы көпжылдық өсімдіктер пайдалануда, оларға: канна (канна-canna) , раушан (роза-rosadea), гайлардияны (гайлардия-gaillardia), жатқызуға болады. бұл өсімдіктер арқылы қаламыздың әкімшілік алаңы безендірілген. Қаланың ортанғы алаңдарында ірі гүлшоғырлы: баршынгүл (гладиолус-gladiolus), флокс (флокс-floks), айдар шөп (шток роза-alcea), нарғызгүл (георгина–dahlia), сияқты көпжылдық әсем өсімдіктерді көбірек өсірілсе, қала көрінісі өте әдемі болар еді.
Біз зерттеген Семей қаласының гүлзарларындағы 21 түрдің гүлдеу ұзақтығы, уақыты біркелкі емес. Гүлзарларда ерте көктемде (мамыр айында), жаз айларында және күз айларында гүлдейтін түрлер кездеседі. Ерте көктемде гүлдейтін өсімдіктерге: ландыш (ландыш-convallaria), лалагүл (лилия-lilium), таушымылдық (пион-paeonia), қызғалдақ (тюльпан-tulipa), құртқашаш (ирис-iris) жатқызуға болады. Күз айларында нарғызгүл (георгина-dahlia), хризантема (хризантема-chrysantemum) сияқты түрлер гүлдейді. Қалған өсімдіктердің жаппай гүлдеуін жаз айларында байқадық.
Семей қаласының гүлзарларында кездестірілген көпжылдық әсем өсімдіктердің экологиялық сыртқы өсу ерекшеліктері бірдей емес. Біз зерттеген 21 өсімдіктің (6% астамы 15 түр) ылғал, жарық сүйгіш өсімдіктер. Олар ашық жерлердегі гүлзарларда егілсе жиі суаруды қажет етеді. Сонымен қатар Семей қаласында жиі суаруды қажет етпейтін ксерофитті түрлер де бар. Оларға құртқашаш (ирис-iris), қызғалдақ (тюльпан-tulipa), гайлардия (гайлардия-jaillardia), лалагүл (лилия-lilium).
Семей қаласы қатаң континентальді климаттық белдеуде жатқандықтан зерттеу жұмысының бір саласы өсімдіктердің суыққа, аязға төзімділігін анықтау болды. Біз зерттеген 21 өсімдіктің суыққа төзімді болғанымен аязға төзімсіз сондықтан, оларды күз кезінде гүлзарлардан қазып алып, қысқа үй астындағы бөлмеде сақтау керек. Оларға: нарғызгүлдің (георгина-dahlia) тұйнешөптері, хризантеманың (хризантема-chrysantehemum) тамыр сабақтары, раушангүлдің (роза-rosadea) тамырлары, каннаның (канна-canna) тамыр сабақтары жатады, Бұл өсімдіктердің вегетатативті мүшелері топырақта қалса, -35о, -40оС үсіп кетеді. Қалған көпжылдық өсімдіктерді қыс кезінде гүлзарларда тастайды, бірақ үстін топырақпен жабу қажет.
Көпжылдық әсем өсімдіктерді гүлзарларда өсіру үшін олардың тұқымдарымен қатар, вегетативті дене мүшелері пайдаланылады. Түйнек арқылы көбейтетін өсімдіктерге мыналар жатады:
Тамыр сабақтар арқылы: құртқашаш (ирис-iris), ландыш (ландыш-convallaria)
Қалған өсімдіктер түптамырын бөлу арқылы көбейтетін.
Сонымен Қазақстанның ірі қалаларында интродукцияланып жүрген 2 мың-нан астам көпжылдық, біржылдық әсем өсімдіктердің 21 түрі ғана Семей қаласын көгалдандаруда пайдаланып жүр. Бұл өте төменгі көрсеткіш сондықтан келешекте қаланы көгалдандыруда жаңа туқымдас, туыстас өкілдерін еңгізу қажет.
Осыған байланысты Семей қаласын келешекте көгалдандыруға қажетті деген, Қазақстанның басқа қалаларында көгалдандыруда кеңінен пайдаланылып жүрген. Көпжылдық әсем гүлді өсімдіктерді ұсынамыз.
Дельфиниум (дельфиниум-delphinium), бөрітарақ (гибискус-hibiscus), кестежусан (пиретрум-pyrethrum), лабазник (лабазник-filipendula), купена (купена-folygonatum).
Келесі бөлімде біз зерттеген 21 өсімдіктің морфологиялық сараптамасы беріліп отыр. Бұл сараптамада өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктерімен қатар биологиялық өсу ерекшеліктері де қаралған.
Достарыңызбен бөлісу: |
