Біз экономикамыздың өсуі, өндіруші сектордың арқасы екенін түсінеміз. Біз экономикамыз экстенсивті түрде дамып отырғанын мойындауға тиіспіз
жүктеу/скачать 1,35 Mb.
|
529805538241 дәріс ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТ
| Құқықтық тәртіппен кәсіпкерлікті салыстыру оны заңды және «көлеңкеліге» бөледі.
Салалық критерийге байланысты кәсіпкерлік индустриалды, ғылыми, аграрлы, қаржылық және т.б. бөлінеді. Жекелік қатынасқа байланысты шешім қабылдау мәртебесін анықтайтын кәсіпкерлер жеке кәсіпорын иелері және жалдамалы басшыларға бөлінеді. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде Қазақстанда кәсіпкерліктің теориялық, тәжірибелік және әдістемелік мәселелерін қозғайтын көптеген жариялымдар пайда болды. М.Б. Кенжегузин, Ф.М. Днигев, Ф.Г. Альжанова және т.б. Қазақстан оқымыстылары инновациялық процесстердің экономикалық табиғатын зерттей келе біздің мемлекетте инновациялық және инновациялық қызмет проблемаларына нығайтылған шалғайлық әдістеме бар деген шешімге келді. Олар үлкен деңгейде экономикалық және әлеуметтік проблема болсада ең алдымен техникалық әдістеменің көптігінде – инновациялар тек ғылыми-техникалық проблема ретінде ғана қарастырылуында көрінеді. Екіншіден, ұлттық инновациялық жүйені қалыптастырумен байланысты, жекелей алғанда дамуы әрекеттік тәсілмен технологиялық серпінге және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігіне жәрдем көрсететін салаларда анықталатын ой бағалы болып көрінетін кезде инновациялық қызметтің институциялық контексті бағаланбайды [26]. А.К. Қаңтарбаева кәсіпкерлікті институциялық-эволюциялық тәсіл позициясымен қарастырды. Оның ойынша кәсіпкерлік экономика серпінінің себебін көрсететін интенсивті экономикалық өсім полюсын көрсетеді. А.К. Қаңтарбаеваның жұмыстары инновациялық қызмет, кәсіпкерлік серпіні, транзитті экономика сияқты бір беткейлі шамалас процесстерге жаңа әдістемелік әдістерді пайдалануға негізделген. Ол «эволюциялық көзқарас «мэйнстрима» рецептерін сынамай пайдаланудан, яғни жалпы теңдіктің неоклассикалық теориясынан адекваттық болып табылады» деп санайды [27]. Өкілдері Л. Вальрас, Дж. М. Кейнс, П. Самуэльсон, М. Фридман болап табылатын жалпы теңсіздіктің неоклассикалық экономикалық теориясы терең процесстерді және НТП, инновациялардың, жаңа институттардың пайда болуы, экономиканың өзгеруі сияқты сапалы қозғалыстарды сипаттауға қабілеттелген жоқ. О.С. Сабден өз еңбектерінде инновациялық процесстің нарықтық ортадағы көптеген аспектілерін қозғайды: – Қазақстан Республикасындағы инновациялық дамуты тоқтататын себептерді анықтайды; – жаңа инновациялық инфрақұрылым құру тиімділігін белгілейді; – экологиялық проблемаларды кешенді шешумен, ресурс сақтау технологияларын енгізумен, АӨК дамуымен, батыс технологияларын пайдаланумен, белсенді инновациялық саясатпен байланыстырып инновациялық қызмет түрін анықтайды [28, 29]. Ол инновацияны «жаңа азық-түлік және қызмет, өндіріс тәсілі, ұйымдастырушылық, ғылыми-зерттеу және басқа салалардағы жаңашылық, шығындардың үнемділігін және нақты тұтынушыны нарығына немесе сұранысқа бағытталған экономика үшін қосымша элементін қамтамасыз ететін кез-келген жетілу» сияқты анықтайды [28, 29]. Қазақстан ғалымдары кәсіпкерліктің Кеңестік кезеңде пайда болу және даму процессін зерттейді. А.К. Кошанов Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті қалыптастыру саласының және оның интенсивті дамуына кедергі болатын барьерлердің жүйелік талдауы қабылданды. Олар нарықтық экономикаға ауысу жағдайында кәсіпкерлікті қолдаудың экономикалық саясатының әрекетті механизмдерін ұсынады [30]. Нарық жағдайында инновация теориясын және әдістемесін С.Б. Абдығаппарова зерттейді, ол оның ережесін жариялады және келесі бекітілген блоктармен теорияны және концепцияны ұсынды: – инновациялық дамудың циклділігі және біркелкілік еместігін, ұзын толқындыр, жаңа енгізілгендердің кластерлері және сыныптамалары; – экономикалық өсімнің және НТП өзара әрекеті; – НТП тиімділігі; – жаңа енгізілгендер, инновациялық мультипликаторлар диффузиясы; – технологиялық жүйелер және технологиялық төсеулер; – технологиялық болжамдау, – технология және нарық, технология нырығының, технологиялық рентаның, технология маркетингінің, технологиялық квазирентеның өзара әрекеті; – инновациялық кәсіпкерлік белсенділік, адам факторларын басқару; – мемлекеттік инновациялық саясат, инновацияны басқарудың ұйымдастыру-экономикалық механизмі; – бәсекелік дамудың бәсекелік стратегиясын және сатыларын қалыптастыру; – инновациялық стратегияларды қалыптастыру [31]. Қазақстан экономикасы дамуының басым бағыты ғылымның және технологияның қазіргі заманғы қол жеткізулері негізінде индустриалды-инновациялық дамуға көшуі болып табылады. У.Б. Баймұратов республика экономикасының технологиялық көп қабаттылығын есепке ала отырып бұл стратегия бірыңғай технологиялық жолмен емес көмегімен саланың тиімді дамуын қамтамасыз етуге болатын технологиялық плюаризмде негізделуі қажет деп санайды. Дамудың технологиялық даму стратегиясына байланысты республикада сәйкес ұлттық бағдарламада іске асыруды алған технологиялық олқылық ойын кеңейтуді тапты [15]. Республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының тиімділігіне жаңа енгізулер әсерінің күшейуі есебімен үлкен толқындадың технологиялық төсеулерінің бөлінуі Ф.М. Днишевке және К.К. Қажымұратқа экономикалық жүйесінің даму стратегиясын дифференциялдауға және инновациялық қызметтің жеке механизмдерін қалыптастыруға мүмкіндік берді [32]. К.К. Қажымұрат инновацияның рөлін нарықтық қатынастың маңызды буыны ретінде анықтайды. Ол оларды «тек үлкен құндылық материалдарды үнемдеуге ғана мүмкіндік беретін емес сондай-ақ жаңа енгізуден бірнеше есе тиімді қылып құруға мүмкіндік беретін нақты күш» деп санайды. Ол инновациялық дамудың сегіз басым бағыттарын анықтайды: өндірісті кешендік автоматтандыру, компьютерлеу және электрондау, энегетиканы дамыту, көліктің және байланыстың жаңа құралдарын құру, мембранды, лазерлі, плазмалы және басқа технологияларды игеру, құру материалдарын, биотехнологияны құру және қолданы, ғарышты дамыту [33]. А.Т. Әшімбаева инновациялық дамуды отандық экономиканың жетілу жағдайы деп санайды. Осы орайда тек мемлекетке ғана емес, сондай-ақ инновациялық кәсіпкерлікке: «Қуып жету дамуындағы елдерде өнеркәсіптік жаңару инновациялық процесстерге тірек кезінде ғана нәтижелі» маңызды рөл татылады [34]. Инновациялық бизнес саласында Қазақстандық кәсіпкер Р.М. Айтмамбетов инновациялық кәсіпкерлікті «коммерциялық табыс табу мақсатында тиісті технологиялық процесстерді оңтайландыру бойынша инновациялық ойларды басшылық ету және тұтыну сипатын жетілдіруге, өзіндік құнды төмендетуге және бұйымдардың басқа сипатын жақсартуға бағытталған техникалық-экономикалық мүмкіндіктер құру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру процесстері» ретінде анықтады [35]. Р.С. Каренов инновациялық кәсіпкерлікті өзгермелі талғамдарға және тұтынушылардың артық көрулерін, нарық жағдайының өзгеруіне, ішкі жағдайларға, бәсекелік күрес жағдайына бейімдеуге бағытталған әр түрлі инновациялық стратегиялары бар фирмалары сияқты ұйымдастыру формалары ретінде қарастырады [36]. Инновациялық кәсіпкерлік теориясын және тәжірибесін дамытуда өнеркәсіптік кәсіпорындарда инновациялық қызметті дамытудың кейбір мәселелерін зерттеген В. Дзекунов, Р. Пердебаева, Т. Батпенов сияқты қазақстандық оқымыстыларөз үлестерін қосты. Олармен кәсіпкерлердің инновациялық қызметін тоқтататын факторлар анықталған. Экономиканың өндіруші салаларында өнекәсіптің индустриалды-инновациялық дамуына Д. Мұқановтың еңбектері арналды. Олардың берген тиімді бағалауы мемлекеттің тау-металлургия кешені жағдайының инновациялық қызметпен байланысты проблемаларын шешу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді. Инновациялық кәсіпкерлікті дамытудың макроэкономикалық мәселелеріне М. Кенжегузинаның, А. Жарменовтың, А. Терликбаеваның, Б. Сәрсебаевтың жұмыстары арналған. Олармен анықталған Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму этаптары, инновациялық саясатты іске асыру механизмі отандық инновациялық бизнестің анық даму стратегиясын әзірлеуге мүмкіндік береді. Г. Қуатбаева инновациялық қызмет субъектілерін қалыптастырудың өңірлік және салалық ерекшеліктеріне көңіл бөледі. Олардың ішінде бизнес-инкубаторлары, технопарктер, инновациялық инфрақұрылымның бір элементтерін ұсынатын венчурлы қорлар маңызды мағынаға ие болады. Қазақстан және басқа мемлекеттердің оқымысталарының теориялық тәсілдерінің талдау нәтижелері келесі шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді: 1) Батыс экономикалық әдебиетінде инновациялық салада кәсіпкерлік қызметтің жалпы қабылданған анықтамасы жоқ. Оны жекеменшік және менеджер қызметінен бөлетін инновациялық кәсіпкерлік ерекшелігі туралы пайда болған эмпирикалық ұсыныстар кәсіпкерліктің объективті (функция) және субъективті (қызмет) аспектілерінің арасындағы қатаң бөлініспен сақталмайды, оның ғылыми негізделген әрекет жасаулары аталған аспектілердің тек біреуіне ғана жинақталады. Экономикалық жүйеде (кәсіпкерлік функция) инновациялық кәсіпкерлікке жататын объективті рөлдердің, және де бұл рөл тәжірибе жүзінде экономикалық субъектің мақсатты жұмысы арқылы жүзеге асырулуының (кәсіпкерлік қызмет) анық шектеулігі қажет. Осыған байланысты, инновациялық кәсіпорын экономикалық пайда алуға бағытталған нарыққа дейін азық-түлік немесе қызмет түріндегі жаңа ойды жеткізу үшін арналған нақтылық және мүмкін жағдай арасындағы қарама-қайшылықты шешумен байланысты шаруашылық субъектің мақсатты бағытталған қызметін ұсынады. Аталған процесс Қазақстан жағдайында екі гипотезамен түсіндіріледі. Біріншіге сәйкес – бұл процесс негізінде технологиялық талшық, екіншіге сәйкес – нарықтық сұраным қысымы бар. 2) Кәсіпкерлік, соның ішінде инновациялық та арнайы экономикалық субъектің – нарықтық экономикамен функционалды байланысты кәсіпкердің, ерекше қызметін білдіретінмен байланысты экономикалық мазмұнға ие. Осыған байланысты кәсіпкерлік әрекет процессін, тауарлар және капитал байланысын, өнеркәсіптік ресурстар ұсынуды дәнекерлейтін нарық экономикасының элементі ретінде көрінеді. Нарықтық инфрақұрылым элементі бола отырып, кәсіпкерлік нарықтық жүйе жағынан қысым алады, нарықтық экономика заңдарына бағынады. Сол уақытта серпінділік және тұрақтылық бере отырып ұлттық экономика жағдайын және қалыптасуына әсер етеді, сәйкесінше кәсіпорын бұл процессті ұйымдастыратын және ол үшін қажетті жағдай жасайтын экономикалық жүйені енгізудің факторы болып табылады. 3) Инновациялық кәсіпкерлік қызмет –нарықтық экономикалы мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторы, оларда ертеректе пайдаланылмаған коммерциялы тиімді ресурстарды өндірісті енгізу есебімен ұлттық байлықты көбейту қажеттілігі мойындалады, оларға ғылымның және техниканың қазіргі заманғы қол жетулері жатады. Инновацияны пайдалану монополияны және квазирент алуға әкеледі. Инновациялық қызмет кәсіпкерлік құрылым қызметінде өндіріс тиімділігін дамытудың негізгі факторы болып табылады. 4) Аграрлы-шикізат экономикасы бар және ерте индустрияландыру сатысында тұрған мемлекеттердің экономикалық дамуы үшін қолда бар және оңай қол жетімді ресурстарды, басқарма сыныптамасын, техникалық білімдерді, шеттен алып пайдаланылған технологияны пайдалануға орналастыратын имитациялық инновациялық кәсіпкерлік ерекше маңызға ие [20]. жүктеу/скачать 1,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|