88
5.2. Бизнестегі франчайзингтік бағалау жүйесі
5.2.1 Бизнестегі франчайзингтің рөлі
Франчайзинг
, франшизинг (ағылш. franchіse - лицензия, айрықша
құқықтық); франшиза (фр. franchise - жеңілдік) – коммерциялық
концессия, нарықтық субъектілер арасындағы қарым-қатынастардың түрі,
бір тарап (франчайзер) екінші тарапқа (франчайзиге) ақы (роялти) үшін
белгілі бір бизнес түрін, әзірленген бизнес-моделін және оның жүргізу
әдісін пайдалануға береді. Бұл лицензиялаудың дамыған түрі, онда бір
тарап (франчайзер) екінші тарапқа (франчайзиге) өз атынан тауарлық
белгілер және/немесе франчайзердің брендін пайдалана отырып ақылы
әрекет етуге құқық береді.
Жалпы мағынасында франчайзинг — тауар таңбасын немесе
коммерциялық белгілерін жалға беруді білдіреді. Франшизаны пайдалану
шарттары франчайзер (франшизаны ұсынған адам) және франчайзи
(франшизаны алатын адам) арасында реттеледі. Шартының мазмұны
әртүрлі болуы мүмкін: қарапайымнан өте күрделіге дейін, құрамында өте
ұсақ егжей-тауар белгісін пайдалану ережелеріне дейін өзгешеленеді.
Әдетте келісім-шартта франшиза пайдаланғаны үшін аударымдар сомасы
реттеледі (ол тіркелген параметрлеріне белгілі бір кезеңдегі құрамдас сату
пайызы болуы мүмкін). Талап аударымдарды болмауы да мүмкін, бірақ
бұл жағдайда франчайзи франчайзерден белгілі бір тауар саны, жұмыс
немесе қызметтер сатып алуға міндеттенеді. Тауар немесе бренд белгісін
пайдалану шарттары жеке тармақпен шартталану мүмкін. Бұл талаптар
өте қарапайым (мысалы, франчайзи брендті нақты сала бойынша
пайдалануға құқығы бар), сондай-ақ қатал (франчайзи дүкендегі
жабдықтарды, мысалы сөрелердің көлемі мен түсі, қызметкерлердің
киімдері франчайзердің нақты талаптарына сәйкес пайдалануға
міндеттеледі) болуы мүмкін.
Франчайзингінің танымалдығын былайша түсіндіруге болады
: адам
оның көмегімен белгілі бір ақыға тиімділігі іс жүзінде бірнеше рет
расталған, кәсіпорынды дамытудың дайын сызбасын алады. Яғни оны
90
салымдарын қажет етпейді және онымен қоса бренд үшін тамаша жарнама
болып табылады.
Тексерілген бизнес-жүйесін пайдалану өз франшизасын нарықта
ұсынудан бұрын, франчайзер өз бизнес-жүйесін жетілдіріп және барлық
бизнес-процестерінің тиімділігін дәлелдеу тиіс. Сонымен қатар
франчайзингтік желіні тиімді дамыту үшін франчайзердің флагмандық
кәсіпорыны болуы тиіс, соның негізінде бизнес клондау жүргізіледі.
Сондықтан франшизаны сатып алу кезінде кәсіпкер тексерілген және
қазірдің өзінде өзінің тиімділігін дәлелдеген бизнес- модельдің иегері
болады. Өз ісін ашу мүмкіндігі франчайзердің белгілі бір дәрежеде
франчайзиді бақылауға құқығы бар. Ол негізінен серіктестер қызметінің
тиімділігін арттыруға бағытталған: серіктес кәсіпорындардың ықтимал
проблемалардың пайда болу сатысында анықтап шешімін іздеу. Осыған
қарамастан франчайзи экономикалық және заңдық дербестігін сақтайды.
Достарыңызбен бөлісу: