Бизнестегі франчайзингтік жүйенің негізгі құраушылары

97 
Франшиза бойынша екі негізгі құжат франшиз бойынша басшылық 
пен шарт болып табылады. Басшылық іс жүргізу бойынша франчайзи 
үшін толық нұсқаулықтар мен кеңестерді қамтиды.
Шарт франчайзер мен 
франчайзи арасындағы формальды қарым-қатынастарды анықтайды және 
франчайзи міндеттерін толық және нақты тұжырымдайды. Бизнес келісім-
шартында, мысалы, франчайзи франчайзерге төлейтін қаржылық 
төлемдердің үш түрі көрсетілген:
негізінен франчайзердің франчайзи 
кәсіпорнын ұйымдастыруға кететін шығындарын жабатын бастапқы 
төлем,
маркетинг пен жарнамаға жіберілетін, «әкімшілік қызметтер үшін» 
және «салық» тұрақты төлемі. Соңғы екі алым франчайзи айналымының 
пайызы ретінде есептеледі. 
Алғашқы франчайзилерді жинау кезінде қолданылатын іріктеу 
рәсімдері франчайзингтік жүйенің одан әрі жұмысының табысы үшін өте 
маңызды. 
Франчайзи 
таңдау 
кезінде 
тәжірибенің 
бастапқы 
жетіспеушілігін өтеу үшін франчайзерге әдетте «мінсіз» франчайзи 
сипаттамасын жасау ұсынылады. Іс жүзінде мұны франчайзингтік жүйе 
жұмысының ерте сатысында жүзеге асыру қиын, бірақ уақыт өте келе, 
франчайзерлер франчайзидың қандай сипаттамаларына ие болу керектігін 
тәжірибелі жолмен біледі. Сондай-ақ, кандидаттарды қабылдау туралы 
қалай және қайда жариялау керектігін және қандай іріктеу рәсімдерін 
пайдалану керектігін шешу маңызды.
Франшизаның соңғы құраушысы франчайзингтік желі үшін қажетті 
тұрақты қолдаудың түрі мен көлемін анықтау болып табылады. Қолдау 
франчайзер кәсіпорыны қызметкерлеріне жергілікті жерлерде көмек 
көрсетуі, франчайзи үшін тұрақты оқыту бағдарламасы, жаңа тауарлар 
мен жүйелерді әзірлеу және франшиза бойынша басшылықты жаңарту 
сияқты жұмыстың түрлі аспектілерін қамтуы мүмкін. 
Франчайзингке қатысты негізгі даулар франчайзер – франчайзидің 
өзара қарым-қатынасы төңірегінде болады, өйткені олар бизнес 
табысының немесе құлдырауының басты айқындаушы факторы болып 
табылады. Осы қарым-қатынастардың аспектілері: 
o
франчайзидің салыстырмалы тәуелсіздігі; 
o
дауды алдын ала анықтайтын келісім-шарт талаптары; 

98
o
франчайзинг әрекет ететін қатынастарды реттеу дәрежесі мен 
түрі. 
Келісім-шарт әдетте франчайзи тәуелсіздігін шектейтін және 
қақтығысқа әкелетін негізгі фактор ретінде қарастырылады. 
Кәсіпті ұйымдастырған кезде келісімшарт негізінде франчайзидің 
тәуелсіздігінің дәрежесін анықтау мүмкін емес. Ресми тәуелсіздік 
(келісім-шартта көрсетілген) және практикалық тәуелсіздік (өзара қарым-
қатынас процесінде орын алған) арасында айырмашылық бар.
Франчайзер 
үшін франчайзи келісімге сәйкес әрекет етуі, процестерге өзгерістер 
енгізуі және франчайзердің беделін бұзбауы қажет. 
Бизнестің франчайзингтік жүйесінің дамуын анықтайтын маңызды 
факторлардың бірі бәсекелестіктің өсуі болып табылады, бұл бұрын өз 
бизнесін ұйымдастырған жоғары білікті мамандарды франшиза сатып алу 
туралы ойлануға мәжбүрлейді, бұл өз бизнесінің басшылары болып қала 
отырып, неғұрлым ірі кәсіпорынды паналаумен жұмыс істеу 
артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік береді. 
Тағы бір фактор - табысты кәсіпорындардың басым көпшілігі 
франшизаларды сату арқылы өз бизнесін дамытуға дайындығы, бұл 
олардың әртараптандыру стратегияларын жүзеге асыруға және нарыққа 
енуге ықпал ететін құралы болып табылады. 
Бизнесте 
франчайзингті 
ұйымдастыру 
кезінде 
кәсіпкерлер 
франшиздің (бизнес жүйесі) қанша тұратынын бағалау үшін барлық күш-
жігерді міндетті түрде салуға тиіс, өйткені франчайзерлер кәсіпкерлерге 
жағдайды жиі нақтыламайды. Мысалы, франчайзер бизнес-процестің бір 
бөлігін ғана көрсетуі (компания атауын пайдалану құқығын және бизнесті 
жүргізу әдісін) мүмкін.
Тауар-материалдық қорларды қаржыландыруға 
немесе кредитке сатып алатын клиенттерді қаржыландыруға қажет ақша 
туралы айтпағанның өзінде, жабдыққа, жалгерлік салымдарға және 
франчайзингтік кәсіпорынды ашу үшін қажетті маңдайшаларға арналған 
шығындар сияқты жасырын шарттар болуы мүмкін.
Кәсіпкерлер бизнес-
жоспар дайындау арқылы осындай мәселелерден құтыла алады. Бизнес-
жоспардың басты компоненттері мыналарды қамтуы тиіс: франшиздік 
жарнамен бірге қолма-қол шығыстар, айналым капиталы, жабдықтар мен 

99 
роялтидің құны. Франшизалық жарна франчайзиге нақты мекен-жай 
немесе нақты аумақта іс жүргізуге құқық береді. Франшизаға байланысты 
бұл жарна нөлден басталып, миллион долларға дейін жетуі мүмкін. 
Айналым капиталы-бұл ұғым тауар-материалдық қорларды сатып 
алу, сауда персоналына ақы төлеу, жалдау төлемдері үшін тұтынушылар 
сатып алып, төлей бастағанға дейін қанша ақша қаражаты қажет екенін 
анықтайды. Ғимарат пен жабдықтың құнын кәсіпкер толық немесе 
ішінара төлей алады. Кейбір франчайзерлер франчайзиге ғимаратты да, 
жабдықты да жалға береді, осылайша, кәсіпкерді ірі бастапқы 
шығындардан арылтады. 
Кез-келген компания сияқты, франчайзингті қаржыландыру 
кәсіпкердің жинақ ақшасы аз болған жағдайда қиындық тудыруы мүмкін. 
Әдетте, танылған франчайзер кәсіпкерден меншікті капитал ретінде 
бизнесті бастау үшін талап етілетін ақшаның кемінде жартысын төлегенін 
қалайды. Кәсіпкер акцияларды сату, несие алу арқылы қажетті қаражат 
жинай алады. Көбінесе франчайзердің кепілгер ретінде қатыстырып 
бөлігін коммерциялық банктен алуы мүмкін. 
Франшизаның құны 100 мың долларға дейін және одан жоғары 
шектерде өзгеріп отырады және көрсеткіштердің тұтас жиынтығына, ең 
алдымен тауар белгісінің беделіне, бизнестің бәсекеге қабілеттілігіне және 
оның рейтингіне байланысты. Құн эксклюзивтік аумақтың өлшемімен, 
кәсіпорынның орналасуымен және жергілікті нарықты маркетологтардың 
зерттеу нәтижесімен анықталады. Субъективті факторды да елемеуге 
болмайды, яғни франчайзердің өз бизнесінің құндылығы туралы жеке 
пікірі. 
¹Тақырып «Кәсіпкерлік негіздері» курсы бойынша ЖОО оқытушыларына арналған нұсқаулықтан алынды

100

жүктеу/скачать 2,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: